زۋحا باتىر، زاۋحا ءسابيت ۇلى (1869 جىل نە 1867 جىل، شىعىس قازاقستان وبلىسى، زايسان اۋدانى، كەندىرلىك اۋىلى - 1929) - قىتايداعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستىڭ باسشىسى. كەرەي تيپاسى اباق رۋىنىڭ يتەلى بولىمىنەن شىققان.
زۋقا باتىر ءسابيت ۇلى – حIح عاسىردىڭ سوڭى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا ەل-جەرىمەن بوتەن جۇرتتىڭ بوداندىق ەزگىسىندە قالىپ قويعان قازاقتاردى اۋمالى-توكپەلى زاماننىڭ الۋان ءتۇرلى اپاتىنان قورعاپ، باسشىسىز، بيلىكسىز، قورعانسىز، قارۋسىز حالقىن جان-جاعىنان تالاپ، توناپ، باسىمشىلىق كورسەتىپ قاناعان ۇستەم وكىمەتتىڭ وكتەمدىگىنەن قىزعىشتاي قورىپ، قاجەت كەزىندە قارسى تۇرىپ، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتەرمەن ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن بەل شەشپەي، اتتان تۇسپەي اياۋسىز كۇرەسكەن قايراتكەر، قولباسشى تۇلعا، قايسار باتىر.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، XX عاسىردىڭ 20-جىلدارىنىڭ اياق شەنىنە كەلگەندە التاي ءوڭىرىنىڭ قوعامدىق جاعدايى ءتىپتى دە اسقىنا ءتۇستى. 1928 جىلى جازدا التايدىڭ داۋ يىڭى (قوسىمشا قورعانىس ەلشىسى) بولىپ ۆي جىڭگو دەيتىن بىرەۋ كەلدى. ول كەلە سالا التاي حالقىنا قاندى شەڭگەلىن سالدى. حالىقتى قان قاقساتتى. اسكەري كۇشپەن وزبىرلىق جۇرگىزىپ، المان-سالىقتى شەكتەن تىس اۋىرلاتىپ، ەلدى ەرەكشە قاتتى كۇيزەلتتى. ۆي جىڭگونىڭ بۇل زۇلىمدىعىنا شىداماي قارسى كۇرەسكەندەردىڭ ءبىرى – زۋحا ءسابيت ۇلى بولدى.
اكەسى ءسابيت قازان مەن بۇحارادا ءبىلىم العان وقىمىستى ادام بولعان. زۇقا دا اكەسىنىڭ جولىن قۋىپ، 1883 جىلدان باستاپ ساۋىرداعى جەڭىسحان تورەنىڭ اۋىلىندا ەكى جىل اۋىل مەكتەبىندە ءمۇعالىم بولادى، كەيىن ءور التايعا، قارا ەرتىس بويىنا قونىس اۋدارادى. 1904-1905 جىلدارى مەككەگە قاجىلىققا بارىپ قايتادى. التايداعى جۇڭگو ۇلىقتارى مەن كەيبىر بيلەردەن قىسىم كورگەن ادامدار زۇقادان پانا ىزدەپ، ونىڭ ماڭىنا توپتاسادى. مۇنى التايدى بيلەگەن ءمامي بەيسى جەرگىلىكتى اكىمشىمشىلىك ۇستەمدىگىنە قارسى پايدالانۋدى كوزدەپ، زۇقاعا اسكەري جاساق قۇرۋعا كومەكتەسەدى. 1921 جىلى كەڭەس وكىمەتىنىڭ قىزىل اسكەرلەرىنەن جەڭىلىپ، جۇڭگو اسقان اق گۆارديا گەنەرالى باكيچ باستاعان توپ ەرتىس بويىنا جەتىپ، ونداعى حالىققا لاڭ سالعان كەزدە زۇقا جاساعى باكيچ اسكەرلەرىن ورمەگەيتى اسۋىنان اسىرىپ، موڭعولياعا دەيىن ىعىستىرىپ تاستايدى. كەيىن وسى قارۋلى جاساق سارسۇمبە مەن ءور التاي اراسىندا جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتىڭ قارۋلى جاساقتارىنا قارسى تۇرىپ، جەرگىلىكتى قازاقتاردى جۇڭگو ۇلىقتارىنىڭ قىسپاعىنان قورعاۋعا كۇش سالدى. 1928 جىلى كۇزدە جەرگىلىكتى اكىمشىلىك وكىلدەرى 200 اسكەرمەن ءتۇن ورتاسىندا زۇقا اۋىلىن باسىپ كىرەدى. جۇڭگو اسكەرلەرىنىڭ قولىنان قاپىدا زۇقا باتىر مەن ونىڭ سەرىكتەرىنەن 28 ادام قازا تابادى. جۇڭگو ۇلىعى “وكىمەتكە قارسى شىققانداردىڭ كورەتىنى وسى” دەپ جەرگىلىكتى قازاقتاردى ۇرەيلەندىرۋ ماقساتىمەن سارسۇمبە قالاسىنداعى كوپىرگە زۇقا باتىردىڭ باسىن ءىلىپ قويادى. باتىردىڭ ەرلىگىن قۇرمەتتەيتىن حالىق كەيىن ونى بەلقۇدىققا جەرلەپ، باسىنا ۇلكەن قورعان تۇرعىزدى
6الاش ۇسىنادى
