ءداريعا سۇيگەن جارى نۇرعيسا تىلەندييەۆ تۋرالى سىر شەرتەدى.
– قازاقتىڭ جارىق جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرى نۇراعاڭنىڭ ديدارىن كورىپ، تىلدەسە الماساق تا، جان سەرىگى بولعان سىزبەن كەزدەسۋدىڭ نەسىپ بولعانىنىڭ ءوزى ءبىز ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش. ءسىز نۇراعاڭنىڭ قاسىندا 33 كوكتەم، 33 جازدى ۇزاتساڭىز، ءبىز دە سول التىن ساۋساق نۇراعاڭنىڭ «اققۋداي» اسەم كۇيلەرىن ەستىپ ەسەيدىك تە، «كۋا بولىن» ايتىپ تالاي قۇربى قىزعا قيىلدىق. ونەردە شەك-شەكارا جوق دەگەن وسى. «كۋا بول» دەمەكشى، «كۋا بول» ءانى نۇراعاڭنىڭ سىزگە تاققان سىرعاسى دەيدى عوي؟
– مەن نۇرەكەڭمەن 1968 جىلى كينوستۋدياسىندا تانىستىم. سول جىلدان باستاپ ەسەپتەسەك، ءوزىڭ ايتقانداي، مەن نۇرەكەڭمەن بىرگە 33 كوكتەم، 33 جازدى اتتاندىرىپپىن. بۇل دا بولسا جاراتقاننىڭ ماعان بەرگەن سىيى، ۇلكەن باقىتى دەپ ويلايمىن. مەن ول كەزدە «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ وندىرىستىك بولىمىندە جۇمىس ىستەپ، ءبىر جاعىنان وسى كينوستۋديانىڭ جانىنان شاكەن ايمانوۆ اشقان ەكى جىلدىق اكتەرلىك كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىم بولاتىن. ءبىر كۇنى كادىمگىدەي جۇمىستا وتىر ەدىم، رەجيسسەر ابدوللا قارساقباييەۆ اعاعا ىلەسىپ، قۇلاعى قالقايعان، كوزىندە وت بار بىرەۋ كىردى. ابدوللا اعا بەردىبەك سوقباقباييەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم قوجا» ءفيلمىن ءتۇسىرىپ جاتقان كەزى ەدى. مەنەن ماشينا سۇراپ كەلىپتى. وندىرىستىك بولىمدە ىستەيتىن بولعان سوڭ، قىزمەتكەرلەردى تەگىن كولىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ءبىزدىڭ مىندەتىمىز ەدى. سونىڭ اراسىنشا الگى قالقان قۇلاق:
– قارىنداسىڭنىڭ اتى كىم؟ - دەپ سۇرادى، ابدوللا اعادان.
– ءداريعا.
– اتى ادەمى ەكەن قارىنداسىڭنىڭ، - دەپ الگى ادام جەرىمدى، رۋىمدى سۇرادى. از كەم تىلدەسكەن سوڭ ول كىسىنىڭ نۇرەكەڭ ەكەنىن ءبىلدىم. سوسىن كوپ ايلانعان جوق، ەكەۋى شىعىپ كەتتى. مىنە بۇل قازاقتىڭ ونەرپاز وعلانى نۇرعيسامەن تۇڭعىش كەزدەسۋىم. بۇدان بۇرىن اندەرىن ەستىپ، كەيبىر اندەرىن ايتىپ جۇرسەك تە، ءوزىن كورمەگەن نۇركەڭمەن كەزدەسكەنىمە مەن دە ىشتەي قۋانىپ قالدىم. ءبىراق ول كەزدە سول «قالقان قۇلاقتىڭ» بولاشاق جارىم بولادى دەگەندى كىم ويلاعان. جازىمىش سولاي سەكىلدى، كوپ ۇزاماي، نۇرەكەڭمەن تاعى دا جۇزدەستىم. بۇل كەزدەسۋ – مەنىڭ ءومىرىمدى جاڭا ءبىر ارناعا بۇرعان كەزدەسۋ بولدى.
سول جولى «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنىڭ ءبىر ءبولىم ونەر ادامدارىن قوناق قىلىپ، داستارقان جايدى. ىشىندە اكتەر، رەجيسسەرلەرى، وپەرا انشىلەرى بار ۇلكەن ۇيرمە. مەيمانداردىڭ قۇرمەتىنە قالا سىرتىنان الماتى وزەنىنىڭ جاعاسىنا كيىز ءۇي تىگىلدى. ورىك گۇل اشىپ، جەر دۇنيە جاسىل كويلەگىن كيگەن مامىر ايىنىڭ تامىلجىعان كۇنى ەدى.
اسەم الاتاۋدىڭ بوكتەرى. سارقىراپ اققان وزەن جاعاسىنا جايىلعان قازاقتىڭ كول-كوسىر داستارقانى، قوناقتار دا شات-شادىمان. ادەمى ءازىل، كوڭىلدى اڭگىمە، ءان – انگە، كۇي – كۇيگە جالعاسقان تاماشا مەرەكە بولدى. ءجۇزى بال جايناپ، كوزى ۇشقىن اتقان نۇرەكەڭ شارىق ۇرعان شابىتپەن كوسىلتىپ كۇي توكتى. قايران نۇرەكەم سول كۇنگى وتىرىستىڭ كوركى بولىپ ەدى. ەرەكشە ونەرىمەن ەلدىڭ ءبارىن ءتانتى ەتىپ ەدى. و، ءداريعا، جالعان، ول دا ءبىر داۋرەن ەدى عوي، شىركىن!
ءسويتىپ تاماشامەن وتىرىپ، كەشتى باتىردىق دا قايتاۋعا ازىرلەندىك.
– ءداريعا، سىزدەر كەلەسى جولعى ماشيناعا وتىرڭىزدار، كۇتە تۇرىڭدار، - دەدى مەيمانداردى كۇتىپ جۇرگەن ۇيىمداستىرۋشى جىگىتتەردىڭ ءبىرى. ويىمدا ەشتەڭە جوق «جارايدى» دەپ قالا بەردىم. ءبىراق كيگىز ۇيدە نۇراعاڭ، مەن جانە شاماسى وسى ءۇيدىڭ يەسى بولۋى كەرەك، ءبىر اقساقال ۇشەۋىمىز عانا قالىپپىز. كولىك توسىپ ءالى وتىرمىز، انە كەلەدى، مىنە كەلەدى، جوق، تۇنگى ساعات ءبىر بولدى. ەكى بولدى... كەلەدى دەگەن ماشينا ءالى جوق. سوسىن ويلادىم، «يە، الدىن الا ۇيىمداستىرىلعان جۇمىس بولدى عوي» دەپ. سول كۇنگى تاڭدى ۇيقىسىز اتىردىق. سول جەردە وزەن جاعاسىندا، ۇلكەن تاستىڭ قاسىندا نۇرەكەڭ ماعان جۇرەك ءسوزىن ايتتى. ءبىراق مەن سەنگەم جوق. ونىڭ ۇستىنە، نۇرەكەڭنىڭ مەنەن 20 نەشە جاس ۇلكەندىگى بار ەدى. دەگەنمەن نۇرەكەڭ قاتتى تولقىپ، الابۇرتىپ، «ساعان دەگەن ماحابباتىما الاتاۋ كۋا، اناۋ-ۋ جىمڭداعان جۇلدىزدار كۋا، اپپاق اي كۋا، كوك وزەن كۋا» دەپ شۇبىرتىپ كەلە جاتتى دا، وز-وزىمەن تىلدەسكەندەي بوپ:
كۋا بول، جۇلدىز،
كۋي بول، ايىم،
كۋا بول، الاتاۋىم، - دەپ ءسوزىنىڭ سوڭىن بۇرىن ەستىمەگەن اۋەنمەن جالعاستىرىپ اكەتتى. ءسويتىپ، ءوزىنىڭ جۇرەك ءسوزىن انمەن بىلدىرگەن ەدى جارىقتىق. سونىڭ ءبارى ءقازىر حالىق اراسىندا اڭىز بولىپ ايتىلىپ ءجۇر. ەل جۇرەگىنە جول العان «كۋا بولدىڭ» اۋەنى مەن قايىرماسى وسىلاي دۇنيەگە كەلدى. نۇرەكەڭ شىعارماسىن حالىققا ۇسىنۋعا اسىقپايتىن. ابدەن ءيىن قاندىرىپ العان سوڭ بارىپ، تىڭدارماندارىنا ۇسىناتىن. ءبىز باس قۇراعاننان كەيىن 2 جىل وتكەندە (نۇرەكەڭە تۇرمىسقا شىققاندا مەن 21 جاستا ەدىم. ال نۇرەكەڭ 44 جاستا بولاتىن) نۇرەكەڭ اقىن تۇمانباي مولداعالييەۆتى شاقىرىپ الىپ، ءاننىڭ مۋزىكاسىن رويالدا ويناپ، قايىرماسىن ايتىپ، تاريحىن ءتۇسىندىرىپ، ءماتىن جازۋدى ءوتىندى. تۇمانباي كوپ ايلانعان جوق، اۋاشا بولمەگە كىردى دە، تەز جازىپ ءبىتىردى. قايىرماسى سول بۇرىنعى قالپىندا قالا بەردى. كەيىن بۇل ءاندى روزا جامانوۆا راديوعا جازعىزدى... - دەپ ءداريعا جەڭگەمىز قىزعالداق عۇمىرىنىڭ ۇمىتىلماس ساتتەرىن كەڭسىرگى اشىپ تۇرىپ اڭگىمەلەدى دە، سىزىلتىپ «كۋا بول» ءانىن ايتتى. سىڭار اققۋدىڭ سىڭسىعان ۇنىندەي اۋەنىنە ءدىرىل ارالاسىپ، سوڭىن ايتا الماي بۋىلىعىپ قالعان ول از كەم ءۇنسىز وتىرىپ، اڭگىمەسىن ارى قاراي جالعادى...
– نۇراعاڭنىڭ كىسىلىك تابيعاتى قانداي ەدى؟ تانىمال تۇلعانىڭ جارى رەتىندە قانداي ارتىقشىلىعى بار دەپ باعالايسىز؟ نۇراعاڭ مايدانعا قالاي بارعان؟
– تۇرمىس بولعان سوڭ ىدىس-اياق سىلدىرلاماي تۇراما؟! ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە قۋانىش تا، رەنىش تە بولدى. ءبىراق «جاقىسىنىڭ اشۋى شىت ورمال كەپكەنشە، جاماننىڭ اشۋى باسى جەرگە جەتكەنشە» دەپ قازاق ايتادى عوي. ونەر ادامىنىڭ تابيعاتى بولەك بولادى عوي. عاجايىپ تالانتتى بەرگەن ءتاڭىر ولارعا باسقاشا تابيعات سىيلايتىن سەكىلدى. نۇرەكەڭ دە سولاي ەدى. ول كىسى الىپ-ۇشىپ، تىنش جايلانىپ وتىرمايتىن دەگبىرسىز كىسى ەدى، ءتىپتى، مينۋت سايىن وزگەرەدى، باستابىندا تاڭ قالاتىنمىن. ال كەيىن وعان دا ابدەن ۇيرەنىپ ىڭعايىمەن جۇرەتىنمىن. العاشقى قوسىلعان جىلدارى رەنجىپ قالسام، اشۋىم باسىلماي، جۇرەگىم اۋىرىپ جۇرەتىنمىن. ال نۇرەكەڭ بولسا، اشۋىن لەزدە ۇمىتىپ، بەس مينۋتقا جەتپەي «داحا، مىناۋ بىلاي عوي، انانى ايتسەك قايتەدى، مىنانى بۇيتسەك قايتەدى» دەپ تۇك بولماعانداي سويلەپ جۇرە بەرەتىن. ونىڭ ۇلكەن قاسيەتى – وتە باۋىرمال ەدى. اقكوڭىل ەدى. ونىڭ ۇستىنە، ەشقاشان جالعىز جۇرمەيتىن، ىنىلەرى ىلعي قاسىندا ەرىپ جۇرەتىن. سول ىنلەرىنە كەرەك كەزىندە كومەك كورسەتىپ جۇرەتىن كوپشىل ازامات ەدى. ءبىزدىڭ ءبىر ۇل، ءبىر قىزىمىز بولدى. ۇلىمىزدىڭ اتى دانيار، قىزمىزدىڭ اتى دينارا. دينارانىڭ شىن اتى – ديمزۋحرا. ديماش اعامىز بەن زۋھرا جەڭگەمىزدىڭ قۇرمەتىنە قويعان ەدى. دانيار نۇرەكەڭ دۇنيەدەن وزعان سوڭ ءبىر قانشا جىلدان كەيىن قايتىس بولىپ كەتتى. نۇرەكەڭ وتە بالاجان ەدى. قوس قۇلىنىن قاتتى ەركەلەتىن.
نۇرەكەڭنىڭ شىعارما جازۋ ءۇردىسى وزگەشە بولەك بولاتىن. ول ءوزىنىڭ مۋزيكالىق تۋىندىلارىن حات سياقتى جازادى. ءباز ءبىر كومپوزيتورلارشا رويالدىڭ ماڭىنان شىقپاي قويمايتىن. شىعارما ابدەن بىتكەن سوڭ بارىپ پيانينوعا وتىراتىن. ول دا نۇرەكەڭنىڭ ءبىر كەرەمەتى دەسەك ارتىق ەمەس، ارينە. نۇرەكەڭ مەنى جاقسىلىققا ۇيرەتتى. ونەردى قاستەرلەۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتتى. «مەنىڭ جارىم جان-جاقتى ونەرلى بولۋى كەرەك» دەپ كينوعا تۇسۋگە دە ءوزى رۇقسات بەردى. كۇن وتكەن سايىن نۇرەكەڭنىڭ سول قاسيەتتەرى ىستىق تارتىپ بارادى. كەيدە ءتىپتى ەرسى كورىنەتىن مىنەزدەرى دە... سونىڭ ءبارىن ساعىنىشپەن ەسكە الامىن. ونىڭ جاڭا شىعارماسىنىڭ العاشقى تىڭداۋشىسى دا، سىنشىسى دا مەن ەدىم. نۇرەكەڭ مەنىڭ تالعامىما سەنەتىن، ال كەيدە مۋزيكا ءتۇن ورتاسىندا تۋادى. وندايدا نۇرەكەڭ مەنى شىرت ۇيقىدان وياتىپ الادى.
– داحا، تىڭداشى، جاڭا تۋىندى كەلدى دۇنيەگە، - دەيدى.
– قويىڭىزشى، نۇرەكە، ۇيقىنى بۇزىپ، ەرتەڭ دە كۇن بار عوي، - دەيتىنمىن وندايدا كۇيىپ-پىسىپ. ەندى سول قىلعىمدى ويلاسام وكىنەم. نەگە تىڭداي بەرمەدىم دەپ ارمان ەتەمىن. ۇيقىمدى قيسامشى، تىڭداسامشى. شىعارماشىلىق قۋانىشتان ورەكپىپ تۇرعان كوڭىلىن تۇسىنسەمشى...
نۇراعاڭ مايدانعا دا بارعان، جارالى بولعان. بىلايشا ايتقاندا، نۇرەكەڭ 2 جاستىڭ يگىلىگىن كورىپ، 2 جاستىڭ تاقسىرەتىن تارتقان ادام. مۇنىڭ بارىسى بىلاي: نۇراعاڭ اكەسىنەن 5 جاسىندا قالىپتى. شەشەسىنىڭ قولىندا قازىرگى ءبىرىنشى الماتى ۆوگزالىنىڭ جانىنداعى ءبىر شاعىن پاتەردە تۇرىپتى. كۇندەردىڭ بىرىندە پوەزدەن تۇسكەن احمەت جۇبانوۆ (ول كەزدە لەنينگراتتا وقيتىن) ۆوگزالدىڭ وڭ جاعىنداعى پاتەردىڭ توبەسىندە بەزىلدەتىپ دومبىرا تارتىپ وتىرعان قۇلاعى قالقايعان بالانى كورىپ ادەيى بۇرىلىپتى. ول نۇرەكەڭنىڭ 6 جاس شاماسىنداعى كەزى ەكەن. بۇعان تاڭ-تاماشا بولعان احمەت جۇبانوۆ بالانى قاسىنا شاقىرىپ الىپ ءاتى-جونىن بىلگەن سوڭ، بالاعا ىلەسىپ، ۇيگە كىرىپتى. شەشەسىنەن ءجون سۇراپ، نۇراعاڭنىڭ جاعدايىن بىلگەن احمەت جۇبانوۆ «بۇل بالانى مۋزىكا مەكتەبىنە بەرۋ كەرەك» دەگەن تالاپتى قويادى. سونىمەن احمەت جۇبانوۆتىڭ كەڭەسى جانە كومەگىندە اناسى نۇراعاڭنىڭ جاسىنا 2 جاس قوسىپ الماتىداعى مۋزىكا مەكتەبىنە بەرەدى. نۇرەكەڭ ءدال 17 جاسقا كەلگەندە سوعىس بولادى دا، نۇراعاڭدى جاسى تولىپتى دەپ مايدانعا الىپ كەتەدى. ەگەر سول 2 جاس قوسىلماعاندا نۇراعاڭ مايدانعا بارمايتىن ەدى. سوعىستا ەكى-ۇش رەت جارالاندى. سوعىستان قايتىپ كەلگەن سوڭ ماماندىعى بويىنشا الماتىدا ءبىلىم تولىقتىرىپ، كەيىن موسكۆادان دريجەرلىك كاسىبىن وقيدى. موسكۆادان كەلگەننەن كەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردە، وپەرا تەاتردا دريجەرلىك ىستەيدى. سول وپەرا تەاتردا مۇقان تولەبايەۆپەن تانىسادى. ول كىسى «ءاي قالقان قۇلاق، سەننەن بىردەڭە شىعادى» دەپ نۇراعاڭدى ونەرگە باۋليدى. نۇراعاڭ سول شاقتان باستاپ ءان جازا باستايدى. «ۇستازىم»، «ءمۇعالىم»، «كەڭ دالام»، «جان ساۋلەم» دەگەن اندەرى سول مەزگىلدە جازىلعان اندەر.
– نۇراعاڭ اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆپەن شىعارماشىلىق بايلانىستا بولىپ، «سارجايلاۋ» سياقتى ورەسى بيىك، دەسى باسىم اندەر جازعانى ءمالىم. مۇقاعاليدىڭ «ءداريعا-اي، دومبىرامدى بەرشى ماعان» دەگەن ولەڭى سول كۇندەردىڭ كۋاسى رەتىندە بىزگە جەتتى. ەندى نۇراعاڭ مەن مۇقاعالي جونىندە ازىراق اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ەكى تۇلعا ءبىر- ءبىرىن قالاي باعالاپ، قالاي سىيلايتىن ەدى؟
– نۇراعاڭ ءبىر كۇنى مۇقاعاليدى «ەكەۋىمىز بىرگە جۇمىس ىستەيىك» دەپ شاقىرىپ الدى. ول مۇقاعاليدىڭ دەنساۋلىعى دا جاقسى سەرگەك، جىگەرلى كەزى ەدى. سوسىن ەكەۋى ءبىر اي بىرگە بولىپ 32 ءان جازدى. بىردە ۇيدە وتىرعاندا نۇراعاڭ ماعان «داحا، دومبىرامدى بەرشى ماعان» دەپ، دومبىراسىن الىپ، كۇي تارتىپ بەردى مۇقاعاليعا. نۇراعاڭ كەز كەلگەن جەردە، كەز كەلگەن ادامعا دومبىرا تارتا بەرمەيتىن. نۇراعاڭنىڭ ءوزى جاقسى كورەتىن دومبىراسىنىڭ اتى دا «ءداريعا» ەدى. «قىزجىبەك» فيلمىندەگى كۇيلەردى دە سول دومبىرامەن ورىنداعان. ءقازىر ءالى بار، نۇراعاڭنىڭ كوزىندەي بولىپ ۇيدە تۇر. مۇقاعالي دا نۇراعاڭنىڭ كۇيلەرىنەن كەرەمەت شابىت السا كەرەك، ەرتەسى كەلگەندە «ءدايعا، دومبىرامدى بەرشى ماعان» دەگەن ولەڭىن رويالدىڭ ۇستىنە قويىپ كەتىپتى. بۇعان نۇراعاڭ ءان جازدى. «سارىجايلاۋ»، «سالەم بەرەم جەتىسۋعا»، «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»... سياقتى اندەردى انشىلەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى راديودا ورىنداپ جاتتى. جۇرت جىلى قابىلدادى بۇل اندەردى. نۇراعاڭ مەن مۇقاعالي ءبىرىن-بىرى وتە سىيلاپ قۇرمەيتىن ەدى. سونداعى جازعان اندەرى سول دوستىقتارىنىڭ كۋاسى بولىپ ءالى ەل اۋزىندا ءجۇر.
– جاڭا عانا بەل اسقان وتكەن عاسىردا قازاقتىڭ نە ءبىر مارقاسقا ۇلدارى ءومىر ءسۇردى. جۇمباق اقىن جۇمەكەن، اعىلەسكەر اقىن ماعجان، تولەگەندەر پوەيزيانىڭ باعىن جاندىرسا، ءشامشى، نۇرعيسالار ءان مەن كۇيدىڭ سەركەلەرى ەدى. ەندىگى بىلگىمىز كەلەتىنى ءشامشى مەن نۇراعاڭنىڭ شىعارماشىلىق بايلانىستا بولعان كەزدەرى جوق پا؟
– نۇرەكەڭ تالانتتى ادامداردى اسا جوعارى باعالايتىن. شامشىگە دە نۇرەكەڭ كومپوزيتور رەتىندە ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايتىن. ءشامشىنىڭ اندەرى حالىققا جاعىمدى، جۇرت تەز قابىلدايتىن، جۇرەككە جەڭىل اندەر بولسا، نۇرەكەڭنىڭ اندەرىنىڭ مەلودياسى كۇردەلى. ءبىراق ءشامشىنىڭ اندەرىن حالىق اۋىزىنان تاستاماي ايتىپ جۇرگەنىمەن، مارقۇم ءشامىشىنى كوزى تىرىسىندە جۇمىس باسىندا وتىرعان اعالارى باعالاي بىلمەدى. شاعىن ءبىر اۋداندا، جۇپىنى ۇيدە تۇرمىس كەشىرىپ ءجۇردى. بىردە نۇراعاڭ ءشامشىنى شاقىرىپ الىپ، ديماش اعانىڭ الدىنا باستاپ بارىپ، جاعدايىن ايتىپ، لەنين كوشەسىنەن 3 بولمەلى ءۇي الىپ بەرگەنى بار. ول كەزدە ديماش اعانىڭ الدىنا كىرۋ دەگەن وتە قيىن كەز ەدى. ءبىر ءتاۋىرى نۇراعاڭنىڭ ونەرىن جوعارى باعالايتىن ديماش اعا وعان ۇلكەن قۇرمەتپەن قاراپ، ءىنىم دەپ قاتتى سىيلايتىن. سوسىن دا نۇراعاڭ ول كىسىنىڭ الدىنا ەركىن كىرە بەرۋشى ەدى. ال ونداي مۇمكىنشىلىك عاجايىپ تالانت يەسى شامشىدە بولعان جوق. قايتا ەلەۋسىز جۇرگەن. مۇنى ءوز باسىم نۇراعاڭنىڭ شامشىگە جاساعان قامقورلىعى دەپ بىلەمىن. ال ءبىراق نۇراعاڭ شامشىمەن شىعارماشىلىق بايلانىستا بولىپ كورگەن جوق.
– نۇراعاڭنىڭ كۇيلەرىنىڭ ءبىرى، ءبىرى بولعاندا بىرەگەيى «اققۋ» عوي. ەستىسەم، ەل اۋىزىندا «اققۋدىڭ» اۋەلگى سارىنى نۇراعاڭنىڭ اكەسىنىكى، ونى كەيىن نۇراعاڭ بايىتىپ ارلەگەن، دەگەن ءسوز بار ەكەن عوي؟
– نۇراعاڭنىڭ اكەسى قولىنان ونەر تامعان ادام دەسەدى. اعاشتان ءتۇيىن تۇيەتىن ادام ەدى دەيدى كوزىن كورگەندەر. ول كىسى دە دومبىراشى بولعان كىسى. ءبىراق 5 جاسىندا اكەدەن قالعان بالا ول كىسىنىڭ كۇيىن ۇيرەنىپ الۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. دەمەك، «اققۋ» نۇاعاڭنىڭ ءوز كۇيى. ول نۇراعاڭنىڭ جۇرەگىنەن تۇبىنەن تۇماداي قايناپ، شىمىرلاپ شىققان شىمىر شىعارماسى. ءبىراقتا نۇرەكەڭ ءوزىنىڭ قىزىعىن كورە الماي كەتكەن اكەسىن ەرەكشە ساعىناتىن، بالالىق مىنەزبەن وعان ۇلكەن بورىشتىلىق بىلدىرەتىن. سوسىن اكەمنىڭ دە اتى اتالىپ ءجۇرسىنشى دەپ ءبىر تالاي كۇيلەرىن اكەسىنىڭ اتىندا جازدى. نۇراعاڭ 73 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى. دۇنيەدەن وزار شاعىنان از بۇرىن وركەستردە 6 كۇي جازدىرىپ، اكەسىنىڭ اتىندا راديوعا بەردى. قازىرگى «ارمان» سياقتى كۇيلەر سول كەزدە جازىلعان. دەمەك، تىڭدارماننىڭ شاتاسىپ جۇرگەنى وسى جاعدايلارعا بايلانىستى بولسا كەرەك.
– نۇراعاڭ قازاق حالقىنىڭ رۋحاني الەمىنە وتە قۇندى مۇرالار قوستى. سول ەڭبەكتەرى ءۇشىن كوزى تىرىسىندە قانداي سىي سياپات كوردى؟
– نۇرەكەڭ وتە باقىتتى كومپوزيتور، حالقىنىڭ سۇيىكتى ۇلى دەۋگە لايىق. نۇرەكەڭ دە «حالقىم ءۇشىن شىعارما جازام، وزىمدە باردى حالقىما ارنايمىن» دەگەن ءسوزدى بويتۇمار ەتتى ءارى سولاي ىستەدى. سوسىن دا تۋعان حالقى ونى الاقانىنا سالىپ الپەشتەدى. ونەرىن جوعارى باعالاپ، اسپانعا كوتەردى. نۇراعاڭنىڭ شىعارمالارى ۇشان تەڭىز. ول كىسى وپەرادا جازدى، بالەتتە جازدى، ءان، كۇي جانرى جاعىندا دا ەڭبەكتەندى، ۇلكەن مۋزىكالىق ەڭبەكتەر دە جازدى. وركەستر قۇردى. قازىرگى «وتىرار سازى» نۇرەكەڭ كوزى تىرىسىندە قۇرعان وركەسترى. سيمفونيالىق وركەستردى دە باسقاردى. 400 دەن استام ءان جازدى، مۇنىڭ كوبى حالىقتىق اندەرگە اينالىپ كەتتى. نۇراعاڭ «مەن قولىمنان كەلگەننىڭ ءبارىن جازدىم» دەپ ايتىپ وتىراتىن، راسىندا دا سولاي بولدى. ول كىسى اتاقتان دا قۇر قالعان جوق، «قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر»، «قازاقستاننىڭ حالىق ءارتيسى»، «قازاقستان مەملەكەتتىك سىيلىقتارىنىڭ لاۋرەاتى» اتاعىن، «سسسر-دىڭ حالىق ءارتيسى» اتاعىن الدى. دۇنيەدەن وزاردان ءبىر اي بۇرىن اۋرۋحانادا جاتقاندا قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباييەۆ اۋرۋحاناعا كەلىپ، كوڭىلىن سۇراپ، «حالىق قاھارمانى» اتاعى وردەنىن تاعىپ كەتتى.
– نۇراعاڭ دۇنيەدەن وزاردا ارتىنا ايىرىقشا اماناتتاپ كەتكەنى، وزگەشە وسيەتى بولدى ما؟ نۇراعاڭ ءوز ماڭداي تەرىمەن قۇرعان «وتىرار سازىنىڭ» قازىرگى حال جايى قالاي؟ نۇراعاڭ ۇرپاعىنان ونەردەگى ءىزىن باسقانى بولدى ما؟ نۇراعاڭنىڭ شاكىرتتەرىنەن كىمدەردى اتايسىز؟
– «وتىرار سازى» 1983 جىلى قۇرىلدى. بۇل دا ديماش اعانىڭ كومەگىمەن بولدى. نۇرەكەڭ ديماش اعانىڭ تاپسىرۋىمەن قۇردى بۇل وركەستردى، ءارى اكادەميالىق وركەستر ورەسىنە دەيىن دامىتىپ كەتتى. ءقازىر وعان ن.تىلەندييەۆ اتىنداعى «وتىرار سازى» اكادەميالىق فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق وركەسترى دەپ نۇراعاڭنىڭ اتى بەرىلدى. ءقازىر جاعدايى جاقسى. ەرەكشە دامىپ كەتپەسە دە، نۇرەكەڭ قالدىرعان دەڭگەيدە جۇمىس ىستەپ جاتىر. مارقۇم نۇرەكەڭ «داحا، «وتىرار سازى» مەنىڭ قۇرعان وركەسترىم، ونى كوزىڭنىڭ قاراشىعىنداي ساقتا. مەن ولسەم دە «وتىرار سازى» ولمەيدى»،- دەپ كەتىپ ەدى. شۇكىرشىلىك، وتكەندە ەلباسىنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. ەلباسى نۇرەكەڭنىڭ ونەردەگى پەرزەنتى «وتىرار سازى» ەل قامقورلىعىندا بولاتىنىن ايتتى.
نۇرەكەڭ كوز جۇمار الدىندا، دەنساۋلىعى ناشارلاي باستاعان شاعىندا، ءوزى دە ءبىلدى-اۋ دەيمىن، «مەن ولگەندە جىلاماڭدار. مەن قايتقاندا حالقىم جوقتاۋ ايتپاسىن، «قۇستار» ءانىن ايتىپ شىعارىپ سالسىن» دەپ، اجالدى دا تىك تۇرىپ، قايمىقپاي قارسى العان ەدى. ەندى ءبىر وسيەتى – جامبىل اتامنىڭ قاسىنا جەرلەڭدەر دەدى. ايتپاقشى، نۇراعاڭ اۋرۋحاناعا كىرەردەن بۇرىن ءبىر دەرەكتى فيلم جاساعان. سول فيلمدى جاساپ جاتقان كەزىندە جامبىل اتاسىنىڭ باسىنا بارىپ «اتا، مەن سەنىڭ قاسىڭا جاتىپ، سەنى كۇزەتىپ جاتايىن، ماعان ءبىر مەتر جەر بەرشى» دەپ ءوتىندى. كەيىن بۇل ءوتىنىشىن ۇكىمەت باسىنداعىلارعا دا ايتىپ كەتتى. كەيىن تىلەگى بويىنشا جامبىل اتاسىنىڭ قاسىنا جانتايدى.
– نۇراعاڭنىڭ ارتىندا مۇراگەر قالدى ما؟ - دەدىڭ عوي، بار، ۇلى ەكى جىلدان كەيىن قايتىس بولدى دەدىم عوي، قىزى بار. ءقازىر ن.تىلەندييەۆ اتىنداعى «وتىرار سازى» اكادەميالىق فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق وركەسترى دريجورى. بۇيىرسا سول بالام اكەسىنىڭ اماناتىن ارى قاراي جالعاستىراما دەپ ويلايمىن.
– ءسوزىمىزدىڭ سوڭىن ءوزىڭىز جايلى ايتىلعان اڭگىمەمەن اياقتاساق ءجون سەكىلدى. نۇراعاڭ دۇنيەدەن وزعان سوڭ ءسىز دە دومبىرا ۇستاپ، كۇي شىعارىپ، اندەر جازپسىز. بۇل توسىن كەلگەن شابىت پا، جوق الدە، مۋزىكاعا بۇرىننان بەيىم بە ەدىڭىز؟
– مەن مۋزىكا كاسىبىن وقىعام جوق. كەرەك دەسەڭ نوتا دا تانىمايمىن. ءبىراق كىشكەنە كەزىمنەن ان-كۇيگە قۇمار ەدىم. نۇرەكەڭمەن باس قۇراعان سوڭ مۋزىكاعا ءتىپتى جاقىن ءجۇردىم. ءبىراق نۇرەكەڭدى قولداۋمەن بولدىم دا، شىعارماشىلىقپەن شۇعىلدانۋعا تىم پەيىلدەنىپ كەتپەدىم. نۇرەكەڭ قايتىس بولعان سوڭ 2 جىلدان كەيىن قولىما دومبىرا الدىم. نۇرەكەڭە دەگەن ساعىنىش، قازاقتىڭ ونەرلى ۇلىنا دەگەن ىستىق ماحاببات مەنىڭ قولىما دومبىرا العىزدى. نۇرەكەڭە ارناپ «قايران مەنىڭ نۇرەكەم» دەگەن كۇي جازدىم، اندەر شىعاردىم. نۇرەكەڭ ماعان 3 ءان ارناسا، مەن دە شامامنىڭ جەتىسىنە ول كىسگە ءبىر قانشا اندەر ارنادىم. كەيدە نۇرەكەڭمەن وتكەن كۇندەرىم كوز الدىما ەلەستەپ جىلاپ وتىرىپ جازعان اندەرىم دە بولدى. 2003 جىلى «نۇرعيسانىڭ اق قۇسى» دەگەن كۇيتاسپام شىقتى.
– قىمبات ۋاقتىڭىزدى قيىپ، بىزگە نۇراعاڭ تۋرالى كوپ اڭگىمە ايتقانىڭىزعا مىڭ راقىمەت!
– وزىڭە دە راقىمەت، اينالايىن! وركەنىڭ ءوسىسىن!
اڭگىمەلەسكەن قالياكبار ۇسەمحان ۇلى، 2011 جىل، ءۇرىمجى.
6alash ۇسىنادى
