وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىن، رۋحاني، ادەبي ەركىن سۇقپات سايتتارى كوبىرەك اشىلىپ، التى قۇرلىقتىڭ ءار ەلدەرىندە تۇراتىن قازاقتىڭ قىز-جىگىتتەرى لاتىنشا، كريللشە، توتەشە – ءۇش جازۋدا بىردەي جۇمىس ىستەيتىن ەلگەزەك جەلىلەر ارقىلى تانىسىپ، ءبىلىسىپ، پىكىرلەس بولىپ جاتاتىن. قازاق ەلىندەگى، موڭعولياداعى جانە التاي، ىلە، تارباعاتايداعى ادەبيەتسۇيگىش جاستاردىڭ اراسى جاقىنداي ءتۇستى. قانشاما ەسىل دوستار تاپتىق. كەيىن سولاردىڭ بىرسىپىراسىمەن الماتىدا، استانادا جۇزدەستىك.
ادىلەت احمەت ۇلى پەكيندە وقىپ جۇرگەن بوزبالا كۇندەرىنەن-اق، الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى وتتى جىرلارىمەن وقىرمان قاۋىمدارىن ويلاندىرعان اقىن بولاتىن. بەلدەۋدەگى تۇلپارداي شيىرشىق اتىپ تۇراتىن اقىن جۇرەكتى ازامات اقىرى الماتىعا ات باسىن تىرەگەن. ولەڭىنەن ءوز قولتاڭباسى كورىنىپ تۇراتىن ادىلەتتى الماتىداعى كەزىمىزدە ءبىرقانشا رەت تورقالى توي، توپتى جيىنداردا ورتتەي ساعىنىشقا تولى ولەڭدەرىن وقىپ تۇرعان جەرىنەن كورىپ، قول سوعىپ قولداۋ بىلدىرگەنبىز. بۇل بۇدان بەس جىل بۇرىنعى ىستەر ەدى. كەيىن مەن ۇلانباتىرعا قايتىپ كەتتىم دە، اقىن جىگىتتى اندا-مۇندا الەۋمەتتىك جەلىدەن كوزىم شالىپ قالعانى بولماسا، ءبىر جۇزدەسىپ، ارقا-جارقا اڭگىمەلەسۋگە مۇمكىندىك تۋا قويعان جوق. بەس جىل شىعارماشىلىق ادامى ءۇشىن قىسقا ۋاقىت تا ەمەس. سوندىقتان، بۇگىنگى تاڭدا ءاقپارات-باسپاسوز بەتىندە وتە سيرەك قىلاڭ بەرىپ جۇرگەن ادىلەت پوەزياسى جونىندە بىردەڭە جازعىم كەلىپ، وعان عالامتور ارقىلى بىرنەشە ساۋالدار قويعان ەدىك...
جۇباتگۇل سامبۋۋ قىزى
– ءسىز بەن ءبىزدى كەزىندە ارعى بەتتەگى (قحر) الەۋمەتتىك جەلى تابىستىرعان ەدى. سول كەزدەردە ءبىرشاما ولەڭدەرىڭىزدى وقىپ، تانىس بولدىق. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە پوەزياعا تەبىندى كەلگەن ەدىڭىز. اقىندار قالاسى الماتىعا قونىستانعانىڭىزعا دا ءبىراز جىل بولدى. ءقازىر قايداسىز، نە ىستەپ ءجۇرسىز؟
– الاسۇرعان بوزبالالىق، جاستىق شابىتپەن لاق ەتىپ توگىلە سالعان ولەڭدەردى ءيى قانباي جاتىپ-اق، ەركىن سايتتارعا سالىپ جىبەرىپ وقىرمانداردان لەبىز كۇتەتىن ءبىر داۋرەندى دە ارتقا تاستادىق. سىزدەرمەن عالامتوردا «دوستىق» ورناتىپ جۇرگەن كەزىمدە مەن بەيجىڭدەگى ورتالىق ۇلتتار ۋنيۆەرسيتەتىندە ستۋدەنت ەدىم. كەيىن وقۋ بىتكەن سوڭ ۇرىمجىدە قازاقتىڭ ۇلكەن فولكلورلىق جۋرنالى «مۇرادا» جۇمىس ىستەدىم. سول جاقتاعى مەرزىمدى باسىلىمدار مەن سايتتار ارقىلى ازداپ تانىلا دا باستادىق-اۋ دەيمىن. سول كۇندەردىڭ بىرىندە اياق استىنان ءوز تاريحىمداعى باتىل ءبىر شەشىمدى قابىلدادىم دا، باس قۇراپ الىپ، التايداعى اعىنان جارىلعان ەل-جۇرتقا، كيەلى توپىراققا قوش ايتىپ، جۇبايىمنىڭ قولىنان جەتەلەپ، الماتىعا كوشىپ كەلدىم.
الماتىعا كەلگەننەن كەيىن ەكى جىلداي ناقتى جۇمىسىم بولعان جوق. ازدى-كوپتى قوعامدىق شارالارعا قاتىسىپ، قازاق ەلىنىڭ ومىرىمەن تانىسىپ ءجۇردىم. كىتاپحانالار مەن مۇراجايلاردى كوردىم. جوعارىلاپ وقىعىم كەلدى. عىلىمعا كىرگىم كەلدى. ءساتى ءتۇسىپ، عىلىم ورداسى، ق ر ۇعا، احمەت بايتۇرسىن ۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا جۇمىسقا قابىلداندىم. ءقازىر سول جەردە عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. ءبىر جاعىنان ماگيستراتۋرادا وقىپ ءجۇرمىن.
– سىزدەن جاڭالىق كۇتكەن وقىرماندارىڭىز سارىلىپ قالعان جوق پا؟ كىتاپتارىڭىز شىقپادى عوي؟
– ميللياردتارمەن سالىستىرعاندا حالقىمىز از، جەرىمىز كەڭ ەلمىز عوي. سولاي بولا تۇرسا دا قازاقتىڭ قوعامى وتە ۇلكەن. الماتى – مەن ءومىر سۇرگەن بەيجىڭنەن دە، ۇرىمجىدەن دە كىشكەنە قالا. ءبىراق، مەن ءۇشىن الەمدە الماتىدان ۇلكەن قالا جوق سياقتى. سەبەبى، قازاق از بولسا دا كوووووپ بولىپ كورىنىپ جۇرەتىن حالىق. قازاق رۋحانياتىنىڭ وسىناۋ ءبىر قايناعان وشاعىندا ءجۇرىپ، مىقتىنىڭ مىقتىسى عانا جارقىراپ شىعادى. ول دا ءومىردىڭ ۇلكەن ادىلەتى عوي. سوندىقتان، قازاق ەلىنە كەلە سالا گازەت-جۋرنالعا ولەڭىمدى تىقپالاپ، اعالاپ، كوكەلەي جونەلمەدىم. قايتا ءومىردى ەندى باستاعانداي كۇي كەشىپ، كوبىرەك ىزدەنىپ، ءوز ەلىمىزدىڭ ىشكى جان دۇنيەسىنە ءۇڭىلىپ ءبىراز ءجۇرىپ قالدىم.
ارعى بەتتەن جاڭا كوشىپ كەلە قالعان جاس وتاۋمىز. تۇراقتى كىرىسسىز جۇرگەن كەزدەردى دە باستان وتكىزدىك. بالالار كىشكەنە. قازاقتىڭ كوشپەلى ءومىرىن ەندى الماتى قالاسىنىڭ ىشىندە پاتەرلەر اراسىندا جالعاستىرىپ جاتىرمىز.
دەگەنمەن، باسىلىمداردا وتىرعان اعالار بەتىمنەن قاققان جوق. «ۇركەر»، «تاڭ-شولپان»، «جالىن»، «جۇلدىز» جۋرنالدارىندا، «قازاق ادەبيەتى»، «جاس الاش» قاتارلى گازەتتەردە اندا-مۇندا ولەڭدەرىم جاريالانىپ تۇردى. بىرنەشە جىر ءمۇشايراسىنا قاتىستىم. بىرەۋىنەن باس جۇلدە العانىم بار.
ءسىز دۇرىس ايتاسىز. وتىزدان اسىپ بارامىز. بىرەر جيناق بەرەتىن جاسقا كەلدىك. نەگىزى اقىندار جاس كەزىندە جاستىق جيناعىن، ويى تولىسقاندا سالماقتى ولەڭدەرىن وقىرمانعا كىتاپ ەتىپ شىعارىپ وتىرعانى ءجون ەكەن. قىرىقتان اسقان ءبىر اقىن تۇڭعىش جيناعىنا ون سەگىز جاسىندا جازعان عاشىق-ماشىق ولەڭىن ەنگىزسە وقىرمان ويلاۋى مۇمكىن عوي: «ءادىرام قالعىر، مىناۋ نە جازعان؟» - دەپ. دەگەنمەن، اقىن كىتاپ شىعارعاننىڭ ءجونى وسى دەپ، بەسىكتەن بەلى شىقپاي جاتىپ، جىلتىڭداپ قايتا-قايتا كىتاپ شىعاراتىندارعا دا قارسىمىن. ىرىكتەپ، ەڭ تاڭداۋلى شىعارماسىن ۇسىنۋى كەرەك قوي.
ال، ءوز كىتابىم جايىنا ورالار بولساق، قۇداي ءساتىن سالسا جاقىندا تۇڭعىش جيناعىم باسپادان شىعادى.
– جالپى پوەزياعا دەگەن ۇستانىمىڭىز، ادەبيەتكە دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– كۇللى ادەبيەت اتاۋلىنىڭ، رۋحاني بايلىق اتاۋلىنىڭ باسى – پوەزيا. مەن وعان وتە ادال بولۋدى قالايمىن. ولەڭ دەگەن – تۇنىپ تۇرعان تۇمسا تازالىقتىڭ ءوزى. اقىندىق - ءتاڭىردىڭ سىيى عوي. ونى تاپ-تازا كۇيىندە بەرەدى. ەندى سونشاما كيەلى دۇنيەنى جالعان شىعارماعا ايىرباستاۋعا كىمنىڭ باتىلى بارادى؟ پوەزيانىڭ قۇنىن جالعاندىق تۇسىرەدى. شىنايى شابىتپەن شىققان ولەڭ قاشان دا ومىرشەڭ بولادى. تاريحتان بەرى ءبىزدىڭ جادىمىزدا جاتتالىپ قالعان ولەڭدەر تۇگەلدەي اقىنداردىڭ شالقار شابىتى ۇستىندە جازىلعان. ونەرگە، كيەگە ادال بولىپ وتكەن اقىندار عاسىرلار وتسە دە ادامدار ساناسىندا ماڭگىلىك عۇمىر كەشىپ جاتىر.
– قازاق پوەزياسىندا كىمدەردى ۇستاز تۇتاسىز؟
– وسى كۇنگە دەيىن مويىندالعان كلاسسيكتەردىڭ ءبارى بىزگە ۇستاز عوي. دەگەنمەن، ادامنىڭ وزىنە جانى جاقىن تۇلعالار بولادى. مەن جىراۋلاردى ولەڭنىڭ اۋليەسى دەپ، وزىمە ۇلگى تۇتام. ولار پوەزيانى شىڭعا شىعارعان. تۇنىپ تۇرعان فيلوسوفيا مەن سۇراپىل رۋح سول بابالاردىڭ جىرىندا جاتىر. ال، اباي ءاربىر ولەڭ جازىپ جۇرگەن قازاقتىڭ دانىشپان، جول سىلتەۋشىسى. قازاق اقىندارى ابايسىز ءسوز باستاماۋى كەرەك. ابايداعى تەڭدەسسىز مۇڭدى، قۇدايدىڭ قۇدىرەتىمەن اشىلعان پاراساتتى، جۇرەك، جان (ءوزىنتانىماقتىق) ءىلىمىن از دا بولسا وي ەلەگىنەن وتكىزبەگەن كىسىدەن ۇلى اقىندىق كۇتۋ دە قيىن. «اباي – قازاقتىڭ باس اقىنى» دەپ العاش ابايدىڭ اناۋ-مىناۋ ولەڭشى ەمەس، اللانىڭ حيكمەتى ارقىلى ارعى پاراساتى اشىلعان ادام ەكەنىن تانىعان، جانە ونى التى الاش بالاسىنا ايتىپ كەتكەن احمەت بايتۇرسىنۇلىن ومىرلىك ۇستازىم دەپ تانيمىن. اباي ايتقان «تولىق ادام» يدەياسىنا ءبىر ادام لايىق بولسا، سول احمەت-اق شىعار دەپ ويلايمىن.
ودان كەيىن، بىرەۋدى ۇستاز تۇتقان كىسى ولەڭىن سول كىسىدەن اينىتپاي جازادى دەگەن وي بولماۋى كەرەك. شىڭجاڭدا ومارعازى ايتان دەگەن اتاقتى اقىن ءوتتى. ءوزى شاشپا (اق) ولەڭ ۇيقاسىمەن جازاتىن. ولەڭدەرى سۇمدىق ەندى. ول كىسى پوەزيادا ۇلكەن بيىككە شىققان اقىن. مۇمكىن كەلەشەكتە ول كىسىنىڭ جۇلدىزى وڭىنان تۋادى دەپ ويلايمىن. ول كىسىنى بىلەتىن اقىنداردىڭ كوبى ۇستاز تۇتادى. ءبىراق، وماعاڭا ۇقساتىپ ولەڭ جازعان ەشكىم جوق. مۇحتار شاحانوۆ كوكەمىزدىڭ «ءداۋىر داستاندارىن»، رۋحتى ولەڭدەرىن تۇگەلدەي جاتتاپ وستىك. جاسىرمايمىن، ءبىر كەزدە سول كىسىنىڭ سورابىنا جاقىنداپ تا كەتكەن كەزدەرىم بولدى. ال، ەندى مەن، جالپى شىعارماشىلىقتا، وزىمە جانى جاقىن اعالارىمىزدان جاركەن بودەشۇلىن، ءجۇرسىن ەرماندى، عالىم جايلىبايدى جانە مۇرات شايماراندى پوەزياداعى ۇستازدارىم دەپ سانايمىن.
– قانداي كىتاپتاردى كوپ وقيسىز؟ الەم ادەبيەتىنەن شە؟
– بۇرىن تالعاۋسىز وقي بەرۋشى ەدىك قوي، قولعا تۇسكەندى. ءقازىر، اتى شىققان اۆتورلاردى، تاڭداپ، ىلعاپ وقۋدى ادەت قىلىپ ءجۇرمىن. سوڭعى وقىعاندارىمدى ايتايىنشى. سوڭعى جارتى جىلدا شەتەل ادەبيەتىنەن مو ياننىڭ اڭگىمەلەرىن وقىدىم. جاپونيالىق بىرەر جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن وقىدىم. ال، قازاقتان تىنىمباي اعامىزدىڭ اڭگىمەلەرىن، تاكەن ءالىمقۇلوۆتىڭ «كوك قارشىعاسىن»، جاقسىلىق ءساميت ۇلىنىڭ «قاھارلى التايىن» وقىدىم. شەتەل ادەبيەتىن اۋدارىپ-توڭكەرىپ تاستادىم دەي المايمىن. ا.ۆ.چەحوۆ اڭگىمەلەرىن سۇمدىق جاقسى كورەمىن. باسقا دا ءبىراز كلاسسيكتەردى ەل قاتارلى وقىدىق. ەگەر، مۇمكىندىك بولسا، ءتىل بىلگەن كىسى اتاقتى شىعارمالاردى ءتۇپنۇسقادان وقىسا تىپتەن جاقسى عوي. بىزگە تىلدەن تىلگە اۋدارىلىپ بارىپ كەلەتىن شىعارمالار بار. پروزالىق شىعارمالاردى سولاي وقۋعا بولادى. دەگەنمەن، اۆتور العاش ءوزى جازعان تىلدەگىدەي دەڭگەيدە بولمايدى. اۋدارمانىڭ اتى – اۋدارما عوي. وندا ۇلتتىق دۇنيە تانىم سىڭىرىلگەن. ال، ەكىنشى تىلدەگى اۋدارماشىنىڭ ساناسىنداعى دۇنيەتانىم مەن ومىرگە كوزقاراس ۇقساماعاندىقتان، ءبارىبىر ازدى-كوپتى ايىرماشىلىق بولادى. مىسالى، اباي، مۇقاعالي ولەڭدەرىنىڭ قىتايشاسىن وقىپ كوردىك. تۇششىنا المايسىڭ. كەيدە ءتۇپنۇسقا بىرنەشە تىلدەن ءوتىپ، قازاق تىلىنە كەلگەندە كەجىمدەلگەن جۇيرىكتەي قۇلپىرىپ كەتەدى ەكەن. جارىقتىق فاريزا اپامىز اۋدارعان چيلي اقىنى پابلو نەرۋدانىڭ «ءولىم» دەگەن ولەڭى بار. كوكەيىمنەن كەتپەيدى:
مەن تالاي تىرىلگەنمىن،
ادىلدىگىن پاش ەتىپ جۇمىر جەردىڭ.
ەندى ولەمىن، اينالام توپىراققا،
ەستىمەيمىن ءبىرىن دە دۇبىرلەردىڭ.
ەستىمەيمىن كۇلكىسىن سۇيىكتىمنىڭ،
ەستىمەيمىن ىسقىرعان ءۇنىن جەلدىڭ.
ەستىمەيمىن ۇستىندە ءقابىرىمنىڭ،
تولقىن با، الدە ادام با، جۇگىرگەن كىم؟
قاراڭىزشى، بۇل ەندى قانداي كەرەمەت جەتكىزۋ. اۆتوردىڭ ويىنا ادال بولا وتىرىپ، قازاقى كوركەم ويدى، سۇلۋ سوزبەن تىزە سالعان. بۇل ەندى ءتۇپنۇسقانى باسىپ تۇسپەسە، كەم ءتۇسىپ تۇرعان جوق.
مەنىمەن، كوپ اقىن كەلىسپەيتىنىن بىلەمىن. ءبىراق، قازاق پوەزياسىمەن يىق تىرەسەتىن تۇسە الاتىن پوەزيا بار شىعار. دەگەنمەن، قازاقتان اسىپ كەتەتىن اقىن ەل جوق. ال، بۇل الەم اقىندارىن وقىمايمىن دەگەن ەمەس. اقىن دەگەن ءبىرازدان سوڭ، ۇلتقا، مەملەكەتكە بولىنبەيتىن قۇبىلىس قوي. بىر-بىرىنە جاۋ ەكى حالىقتىڭ اقىندارى دوس بولعان وقيعالار تاريحتان قىلاڭ بەرەدى.
– نەگىزىنەن ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدەن قازاق دالاسىنىڭ، قازاقى ءومىردىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرادى. ەلدى، جەردى، توپىراقتى ۇنەمى جىرلايسىز.
– ارينە، ادامزات ءۇشىن توپىراقتان ۇلى دۇنيە جوق. ادام توپىراقتان جارالدى. ادامداردىڭ تازالىعى توپىراققا دەگەن ادالدىقتان باستالادى. كىم ءوز توپىراعىن سۇيمەسە، ول جەل ايداعان قاڭباقتاي، مىنا جاسىل شاردىڭ ۇستىنەن مەكەن تابا المايدى. تۋعان جەر، كىندىك قانى تامعان جەر دەگەن – تەڭدەسى جوق ۇعىم. ادامنىڭ كىندىك قانى تامعان توپىراققا بەلگىسىز ءبىر كۇش ولە-ولگەنشە تارتىپ تۇرادى. تۋعان جەردەن، قازاق توپىراعىنان تاعدىر ايداپ الىس كەتكەن ەلدىڭ ءبارىنىڭ مۇڭ-زارى باسقا ەمەس، تەك تۋعان جەرگە ءبىر ورالۋ بولعان. وعان مىسالدار تولىپ جاتىر. كىندىك قاندى ايتايىقشى. كىندىك دەگەن نارەستە مەن بالا جولداسىن جالعاپ تۇراتىن زات قوي. كىندىك كەسكەننەن كەيىن قازاقتار ۇل بالانىڭ كىندىگىن التى قىرقانىڭ ارعى جاعىنا كومەتىن بولعان. نەگە؟ سول التى قىرقادان بەرگى توڭىرەكتى تۋعان جەرى رەتىندە سەزىنسىن، التى الاشتىڭ ۇلى بولسىن. التى الاش مەكەن ەتكەن توپىراقتا ءونىپ، سول توپىراقتىن ءدامى تارتىپ، سول جەرگە جەرلەنسىن دەگەن ۇلى فيلوسوفيا جاتىر. وسى حيكمەت تەوريانى جادىندا ساقتاعان كوشپەلى جۇرتتىڭ سوڭى كۇنى كەشە عانا اتتان ءتۇستى. ءبىر ءبولىمى ءالى قىس قىستاۋ، جاز جايلاۋ كوشىپ-قونىپ ءجۇر. ءبىز التايدا مىناۋ جالعان دۇنيەدە بالاماسى جوق كوشپەلى ءومىردى كورگەن سوڭعى ۇرپاقپىز. كوشكەندە كەبەجەگە وتىرعان، قوزى-لاقتاردىڭ توڭعاعىن شيمەن ارشىعان، كيىز ۇيدە، قوستا، يتارقادا ءومىر كەشكەن بالالارمىز. شاڭىراقتان اسپانداعى جۇلدىزداردى كورىپ، ويلانىپ جاتىپ ۇيقىعا كەتەتىنبىز. كوشپەلى ەلدىڭ بالاسى ءبىر جىلدا ءتورت گەوگرافيالىق بەلدەۋدى، ءتورت ءتۇرلى جەر بەدەرىن، ءتورت ءتۇرلى تابيعي ورتانى كوىمەن كورەدى. تابيعاتپەن ەتەنە-ەگىز عۇمىر كەشەدى. سۋدىڭ مىناۋ الەمدە باسقا حالىققا بۇيىرماعان تازاسىن ىشەدى. باققان مالى دا باسقا مالعا بۇيىرماعان ەڭ تازا ءشوپتى جەيدى. مىنەكي، وسىلايشا كۇللى قازاق كۇنى بۇگىنگە دەيىن اقسۇيەك عۇمىر كەشتى. كۇللى دۇنيەنىڭ بايلىعىن تابيعاتتان ەمىن-ەركىن پايدالاندى. تابيعات كەڭ بولسا قازاق تا كەڭ بولدى. مىنەز-قۇلقى قانداي كەرەمەت ەدى. ىشكەن-جەگەن تاماق تازا، جۇتقان اۋا، جۇتىم سۋ تازا بولعان جەردەن ادام بويىنداعى، ۇلت بويىنداعى تازالىق قالىپتاسادى. ال، بويى تازا، قانى، ويى كىرشىكسىز ادامداردىڭ ماحابباتى تازا بولادى. تازا ماحابباتتان ەستى ۇرپاق تۋادى. جاراتقاننىڭ، ۇلى تابيعاتتىڭ كەڭدىگىن، مەيىمىرىن كورگەن حالىق ءوزى دە مەيىرىمدى، جومارت بولدى. سول ساف دەگدارلىق، ىرىلىك، سۇلۋلىق، مىناۋ جالعان دۇنيەنىڭ ناقتى اقيقاتىن مەڭگەرگەن جانى جايساڭ ادامدار اراسىنداعى سىيلاستىق كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسۋدا. وسىنىڭ ءبارىنىڭ ارجاعىندا ميلليون جىلدار بويى ىزگىلىك ۇيالاعان ۇلى توپىراق جاتىر. قازاق تاريحتا ەشبىر ەلدەن جاماندىعىمەن ۇتىلعان جوق. اقكوڭىل ادالدىعىمەن، زىميان جۇرتتان ايلاسىن اسىرا المادى.
ال، ەندى وسىنداي تەڭدەسسىز حيكمەت ءومىردىڭ قۇپياسىن بىلە تۇرا تۋعان جەر تۋرالى، ەل تۋرالى، ەرلىك، ورلىك، تازالىق تۋرالى جىر جازباۋعا اقىننىڭ امالى بار ما؟ قىسقاسى، ءبارىمىز ەڭ الدىمەن توپىراققا قارىزدارمىز.
– ءبىر اقىندار بار، ولەڭدەرىنىڭ كوبىندە سەزىم، ماحابباتتى جىرلاعان. ال، ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدىڭ كوبى تۋعان جەردى جىرلاۋدا. ەندى، تۋعان جەردى جىرلاۋ دەگەن اتام زاماننان بار دۇنيە. بۇگىنگى تاڭدا پوەزيا بولسىن، بۇكىل دۇنيە جاڭاشىلىققا وتكەن كەزەڭ. سوندا ءسىز پوەزيادا كەنجە قالىپ بارامىن دەپ ويلامايسىز با؟ جاڭا ۇردىسىنە تالپىنبادىڭىز با؟
– ماحاببات – دۇنيەنى ۇستاپ تۇرعان عالامات نارسە عوي. شىن ماحاباتتى، ۇلى ماحابباتتى تەك تەكتى، ۇلى ادامدار جاساي الادى. ماحاببات تۋرالى جىرلار دا ءسىز ايتقان تۋعان جەر تاقىرىبى سياقتى ماڭگىلىك تاقىرىپ. ەكەۋى دە بىرىمەن ءبىرى ەگىز دۇنيەلەر. ءالميساقتان بەرى جازىلىپ كەلەدى. تاعى دا جازىلا بەرەدى. «سەن كۇلگەندە كوك ءتاڭىرىسى دە كۇلدى» دەپ جىرلانعان ماحابباتناما جىرى ەسكە تۇسەدى. ماحاببات جوعالعان جەردە قوعام سۇرەڭسىزدەنەدى. مىناۋ الەمنىڭ سۇلۋلىعى دا سول ماحابباتپەن كومكەرىلگەن. ال، ماحاببات تۋرالى ولەڭدەرىم بارشىلىق. كوپ جاريالاي بەرمەيمىن. ءتورت توڭىرەگىمىز تۇتاسىمەن ولەڭ عوي، بايقاي بىلگەن اقىنعا. سەزىم قانشاما ءمولدىر بولسا، ليريكا دا مولتىلدەپ توگىلىپ تۇرادى. ءبىرلى-جارىم ادام ايتىپ تا قالعان جايى بار، جاڭاشا ۇردىسكە وتكەن ءجون دەپ. وتكەندەر وتە بەرسىن. قارسىلىعىم جوق. اركىم ءوزىنىڭ وڭ جامباسىنا كەلەتىن تاقىرىپتى جازادى عوي. جۇباتجان، مەن جوعارىدا ايتتىم عوي. قازاقتىڭ عانا ەمەس، الەمدىك ەكى ۇلى وركەنيەتتىڭ ءبىرى بولعان كوشپەلى ءومىردىڭ حيكمەتىن سوڭعى رەت كوزىمەن كورىپ، جۇرەگىمەن سەزىنگەن جاستار ءبىز ەدىك دەپ. ەندەشە، ەندى سول ءبىر ۇشى-قيىرى جوق ۇلى دۇنيەنى قوپارىپ جازىپ تاستاعانداي، مەن ەندى الەم ادەبيەتىندە جاڭا شىعىپ كەلە جاتقان اعىمداردىڭ سورابىنا تۇسە كەتۋىم كەرەك پە؟ قازاقتىڭ ءيىسى بۇرقىراعان ولەڭدى قازاققا ادال جۇرەكپەن ءبىز جازباعاندا كىم جازادى. ارينە، جاڭا زاماندار جەتكەن سايىن پوەزيادا دا ىشكى-سىرتقى جاقتاردان بەلگىلى جاڭالىق قوسىپ الىپ وتىرادى. ياعني ءبارىمىز دە ءومىردى بۇگىنگى قازاقتىڭ لوگيكاسىمەن پوەزياعا اينالدىرۋشىلار عانامىز.
– بۇگىنگى تاڭدا قازاق پوەزياسىندا وزىڭىزبەن ۇزەڭگىلەس جۇرگەن جاستاردىڭ شىعارماشىلىعىنا كوڭىلىڭىز تولا ما؟ جاس اقىندارعا قانداي ىزدەنىس كەرەك دەپ ويلايسىز؟
– مەن اقىنداردىڭ سۇمدىق كوبەيىپ كەتكەنىنەن قورقامىن. ولەڭدەتىپ، كولەمدەتىپ، قارا كوبەيتىپ جۇرگەندەر دە بارشىلىق. ونى ۋاقىت ىرىكتەيدى دەي سالامىز عوي. دەگەنمەن، كوركەم پوەزيانىڭ سۇرەپەتىن وسى كوپ ءشوپ-شالاڭ ولەڭدەر كەتىرىپ-اق جىبەرەدى. ءبىزدىڭ ۇزەڭگىلەستەرگە اعا بۋىندار باعا بەرگەنى دۇرىس. ال، قۇداي عۇمىر بەرسە، بىزدەن كەيىنگىلەردىڭ پوەزياسىنا باعانى ءبىز ايتارمىز. اعا بۋىن دەمەكشى، كەيبىر ۇلكەندەردىڭ سۇحباتىنان كوزىم شالىپ قالعان ساتتەرىم بار، «حالترۋششيكتەر قاپتادى» دەپ. ارينە، اعالاردىڭ ايتقانى راس. الماتىدا تاس لاقتىرساڭ، اقىنعا تيەدى. ارعى بەتىڭىزدە دە، ولگەيدە دە تىپتەن سولاي. ەل ولەڭشى مەن اقىنىن ايىرا الماي قالدى دەسەك بولا ما؟
ال ەندى، كوڭىل تولمادى دەگەنمەن، مىنا كىسىنىڭ كوڭىلى تولمايدى ەكەن دەپ، ولەڭشى قاۋىم ولەڭ جازعانىن قويا سالمايدى. قوعامدا شىنايى سىن-پىكىر جوق. ولەڭگە سۇزگى جانە سەزگى كەرەك بولىپ تۇر. ءشوپتى دە، شوگىردى دە ولەڭدەتە بەرۋدەن جۇرت جالىقتى. نەگىزى اعا بۋىندار بۇرقىراتىپ سىن جازىپ، ءبىزدى اندا-ساندا ءبىر شىقپىرتىپ السا بولار ەدى. بەيبەرەكەت كەتىپ بارا جاتقان جاعداي بارشىلىق. بۇلاي كەتە بەرسەك، ونەردىڭ كيەسى ۇرادى.
سولاي بولا تۇرسا دا، وزدەرىنىڭ دارا جولدارىمەن قولتاڭبالارىن ايقىنداپ كەلە جاتقان زامانداستارىمىز بار. ءبىز ولارعا تىلەكشىمىز. ال، كەيىنگىلەردىڭ ىشىندە دە كوڭىل توعايتار قىز-جىگىتتەر بارشىلىق. ەندى، قازىرشە ەشكىمگە اقىل ايتا المايمىن. بىر-ەكى جيناقتى وقىرمانعا ۇسىنىپ، باعاسىن الايىق. ونىڭ ۇستىنە ولەڭ دەگەن نارسە بىرەۋدىڭ اقىلىمەن جازىلمايدى. ولەڭ نەگىزى ءوزى كەلەدى عوي. اقىندار سەزىم جەتەگىندە وتىرىپ اعاتتىق جىبەرىپ الماسا بولدى. جالعىز عانا ايتارىم شىن تالانتتى كىسىگە ساقتىق كەرەك.
– ارعى بەتتە ءجۇرىپ-اق اتامەكەندى جىرلاپ، اڭساپ كەلگەن رۋحتى ۇلدىڭ ءبىرىسىز. ەلگە كەلگەلى قانداي جۇمىستار جاساپ جاتىرسىز؟ اڭساپ كەلگەن اتامەكەنىڭىزگە ازدى-كوپتى ەڭبەك ەتە الدىڭىز با؟
– شۇكىرشىلىك. قازاقستاندا تۇراقتى تۇردە جۇمىستا بولعانىما ەندى عانا ءۇش-اق جىل تولادى. كوپ نارسە بەرىپ ۇلگەردىم دەي المايمىن. عىلىمنىڭ، اسىرەسە ءتىل عىلىمىنىڭ ورتاسىنا كىردىم. جان جۇباتار، اندا-ساندا ماقتانىپ تا الار جالعىز جۇمىسىم بار. الاش مۇرالارىنا تىلدىك تۇرعىدان ءۇڭىلۋ مۇمكىندىگىن الىپ، جولباسشى اعالار مەن جەتەكشى ۇستازدارىمنىڭ باستاماسىمەن، بۇعان دەيىن عىلىمي اينالىمعا تۇسپەگەن بىرنەشە كىتاپتاردىڭ باسپادان شىعۋىنا اتسالىستىم. اتاقتى ەلدەس ومار ۇلى مەن ابايدىڭ ۇلى تۇراعۇل ەڭبەكتەرىن تۇڭعىش رەت كىتاپ ەتىپ باستىردىق. وسىنداي ىرگەلى، تىڭ جۇمىستاردا ءبىر ازامات رەتىندە ەڭبەگىم سىڭگەنىنە باقىتتى سەزىنەمىن. ال، الاش مۇرالارى دەگەنىڭىز – ۇشان-تەڭىز دۇنيە. وندا ءبىزدىڭ بىرەگەي ەل بولۋىمىزعا باعدار بەرەتىن ۇلى تۇجىرىمدار بار. ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى قازاق ءتىلىنىڭ قارا شاڭىراعى. سونداي ۇلكەن ورىندا، ىرگەلى ەڭبەگى بار عالىمداردىڭ قاسىندا، كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق دەپ، شاماشا ۇيرەنىپ، ىزدەنىس جاساعان بولىپ جاتىرمىز. عىلىم ساپارىمەن ەكى رەت شەتەلگە جىبەردى. وندا العان اسەر، كورگەن بىلگەندەرىمىزدى جازىپ جاريالادىق. قازاقتا ءبىز ىستەۋگە ءتيىستى جۇمىستارعا سان جەتپەيدى. قازاق تاريحىن، ءوز حالقىمىزدىڭ ۇلىلىعىن زەرتتەۋگە كۇش سالساق، مىقتى ەل بولار ەدىك.
– اڭگىمەلەسكەنىڭىزگە راحمەت! شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىن!
اڭگىمەلەسكەن جۇباتگۇل سامبۋۋ قىزى
