بۋرابايداي سەكسەن كولى بار كوكشە ءوڭىرىن عانا ەمەس، بارشا قازاق دالاسىن ءان بەسىگىنە بولەگەن اقان سەرىنى بۇگىنگى ەل جاقسى بىلەدى. قازاق مادەنيەتى مەن ونەر الەمىنە وزىندىك ۇلەسىن قوسقان اقان سەرىنىڭ شاشاسىنا شاڭ جۇقپاعان جۇيرىك اتى قۇلاگەرى، ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن شىرقالىپ جۇرگەن ءان-جىرلارى جەتەرلىك بولسا، سولاردىڭ ىشىندە «ماڭماڭگەرى» مەن «بالقاديشاسى»، «قاراتورعايى مەن «سىرىمبەتى» حالىق اراسىندا كەڭىنەن تاراعان. اقاننىڭ سەرى بولۋىنىڭ دا وزىندىك سىرى بار سياقتى. انشىلىگى مەن قاتار اقىندىعى ونىمەن قوسا كومپوزيتورلىق ونەرگە يە سەرىنىڭ باپكەرلىك، شەشەندىك، ايتىسكەرلىك ونەرى تۋرالى قۇندى مالىمەتتەر بار. ءبىراق، زاماننىڭ بۇرالاڭ قالتارىسىندا اقاننىڭ شاعارمالارى دا مىڭ سان مارتە وزگەرىسكە ۇشىراپتى. ءتىپتى، ءبىر كەزدەرى سولايقاي ساياساتتىڭ دا سالقىنى تيگەن ەكەن. اسىرەسە، “بايتال تۇگىلى باس قايعى” بولعان قىزىل كەڭەستەر وداعىنىڭ قىلىشىنان قان تامعان تۇستا قازاق اندەرى مەن جىرلارىنىڭ ءبىرتالايى وزگەرىستەرگە ۇشىراپ، تىپتەن كوبى مۇلدە جوعالعانى راس. ءبىرازى سيقىر ساياساتتى ەل-جۇرتقا ناسيحاتتاۋدىڭ امالىنا دا پايدالانىلىپتى. بۇگىنگى تاقىرىبىمىزدىڭ تۇزدىعى قىلعالى وتىرعانىمىز دا اقاننىڭ «بالقاديشا» ءانى بولىپ وتىر. زامانىندا ءان اتاسى اتانعان امىرە قاشاۋبايەۆ پاريج تورىندە شىرقاعان ءاننىڭ تۇتاس ەل ءالى ەستىپ بىلمەگەن، نۇسقاسى ياعني، ءتۇپنۇسقاسى بار ەكەن. بۇل تۋرالى ءبىز جىرشى، ءان ونەرىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋشى جۇماباي ەسەكەيەۆپەن اڭگىمە كەزىندە العاش رەت ەستىدىك.
اقاننىڭ ەل اراسىندا ۇلكەن داۋ بولىپ جۇرگەن ەكى ءانى بار. ءبىرى «اۋدەم جەر» بولسا، ەكىنشىسى وسى – «بالقاديشا» ءانى. بالقاديشا ءانىنىڭ تاريحى دا تەرەڭدە جاتىر. ءقازىر زامانعا ساي ورنەكپەن ۇلكەن ساحناعا الىپ شىققان «جىگىتتەر» توبىنىڭ كەرەمەت ورىنداۋىندا تىڭدارمان جۇرەگىنە جول تاۋىپ جۇرگەنىن قالىڭ ەل جاقسى بىلەتىن شىعار. ءبىراق ءان بىر-ەكى اۋىز شۋماقپەن قايىرىلادى دا تەز اياقتالىپ قالادى. ال، ءاننىڭ تاريحى تەرەڭدە جاتىر ەكەن. بۇل تۋرالى بىزگە جۇماباي اقساقال اڭگىمەلەپ بەردى.
اقان سەرىنىڭ الپىستى القىمداپ قالعان كەزى ەكەن. قاراوتكەل جاقتان ءىرى تويلاردان كەلە جاتقان اقان سەرى ساندىقتاۋدان زەرەندى جەرلەرىنە دەيىن سوزىلعان ۇلكەن جىلاندى، كىشى جىلاندى تاۋلارىن بوكتەرلەي ءوتىپ، سول جەردەگى ۇلگىلى دەگەن اۋىلعا ءتۇسىپتى. تالاي جەردى ارالاپ جۇرگەندىكتەن قانداي ۇيگە تۇسەتىنىن بىلەدى عوي. سول ۋاقىتتا ۇلگىلى اۋىلىندا ءتىرجان قاجى دەگەن قاجى وتكەن. اقان وسى قاجىنىڭ ۇيىنە تۇسەدى. اقان كەلدى دەگەسىن اۋىلدىڭ ەڭكەيگەن قارياسىنان ەڭبەكتەگەن بالاسىنا دەيىن تايلى-تۇياعى قالماي جينالىپتى. سول ۋاقىتتا مۇسا دەگەننىڭ ۇيىندە بايمىرزا ەسىمدى بالا دۇنيەگە كەلىپ جاتسا كەرەك. بۇل اتاقتى جازۋشى «كوكشەتاۋ پراۆداسى» گازەتىنىڭ العاشقى رەداكتورلارىنىڭ ءبىرى بولىپ قىزمەت اتقارعان جانايدار ءمۋسيننىڭ اكەسى بايمىرزا ەكەن. شىلدەحاناعا جينالعان حالىق اقاندى وسىندا الدىرايىق دەپ تويعا اقان سەرىنى دە شاقىرتىپ الادى. ۇيگە سىيماعانى كيىز ءۇيدىڭ ەتەگىن ءتۇرىپ سىرتىنا جايعاسقان قالىڭ جۇرت سول وتىرعاننان كۇنى بويى ءتىپتى تاڭ اتقانشا ءان تىڭداپتى. قالىڭ كوپشىلىكتىڭ ورتاسىندا ون ءتورت جاسار ىبىرايدىڭ قىزى بالقاديشا دا بولعان ەكەن. تاڭ سارعايىپ اتقاسىن جۇرتتىڭ دەنى كەتىپ ۇيدى-ۇيلەرىنە تاراي باستاپتى. ءبىراق، ءان اۋەزىنە بەرىلىپ اۋىزىنىڭ سۋى قۇرىعانشا تىڭداعان بالقاديشا اقاننىڭ وڭ تىزەسىن باسا جايعاسىپ وتىرا بەرىپتى. ءتىپتى، كەلىپ «ۇيگە جۇرە عوي ەركە قىز» دەگەن جەڭگەلەرىن دە ەلەڭ ەتپەسە كەرەك. بۇل كورىنىستى اقان دا قالت جىبەرمەي باقىلاپ وتىرىپ، سول ارادا «بالقاديشا» ءانى ومىرگە اكەلەدى.
ءبىراق، بالقاديشا ءانى كەڭەستەر ۋاقىتىندا كۇردەلى وزگەرىسكە ءتۇسىپ كەتكەن ەكەن. ماسەلەن، «دەگەندە بالقاديشا، بالقاديشا، كۇيەۋىڭ سەكسەن بەستە شال قاديشا» دەگەن سوزدەرى كەيىن قوسىلىپتى.
- مۇنى سول كەزدەگى ايەلدەردى ەرلەرمەن تەڭەستىرۋ ساياساتىندا قازاقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان ءداستۇرىن مۇقاتۋ ەسەبىندە قولدانعان دەيدى، – جۇماباي اقساقال.
ياعني، اقىندار ايەل تەڭدىگىن جىرلاۋعا كىرىسكەن كەزدە «بالقاديشا» ءانى قىسقارتىلىپ، سول اندەردىڭ ىشىنە ەنىپ كەتكەن ەكەن. ءتىپتى ورەسكەل بۇرمالانعاندىعى سونشا، ءاننىڭ تاريحىن بىلمەگەندىكتەن جاس بالقاديشانى سەكسەن بەستەگى شالعا قوسىپ تا قويعان. ياعني، دۇرىسى جاپ-جاس بالقاديشانى سەكسەننەن اسقان شالعا كۋيەۋگە بەرۋگە اتاستىرىلىپ قويىپتى-مىس. بۇل ءاندى پاريجدە وتكەن كونسەرتتە اتاقتى كۇمىس كومەي ءانشى امىرە قاشاۋبايەۆ تا شىرقاعان. قازىرگى بارلىق انشىلەردىڭ ايتىپ جۇرگەنى دە وسى نۇسقا بولسا كەرەك.
تاريح بۇرمالاعان ءاننىڭ بۇگىنگى كورەرمەنگە ءدال اقان سەرى ايتقانداي بولىپ جەتپەۋى الاڭداتادى. بالكىم ءاننىڭ وسى ءتۇپنۇسقاسىن قالىپقا كەلتىرىپ وڭدەپ ارقانىڭ ءانى مەن جىرىنىڭ جامپوزى بولعان اقاننىڭ “بالقاديشاسىن” قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، انشىلەرىمىزدىڭ تولىق نۇسقاسىن بۇگىنگى زامان مۋزىكاسىنا سالىپ قايتا وڭدەپ كورەرمەن جۇرەگىنە جەتكىزگەن ءجون شىعار. سوندا قازاق بالاسى دا تاريحىن تانىپ، مۋزىكا ارقىلى ۇلتجاندىلىققا ءبىر تابان جاقىنداي تۇسەر مە ەدى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
اۆتور: ابزال الپىسباي ۇلى، اقمولا وبلىسى
6alash ۇسىنادى
