«بايتال تۇگىل، باس قايعى» فرازەولوگيزمىندەگى «بايتال» ءسوزى مۇلدە دۇرىس ەمەس. ءبىراق، ونىڭ و باستاعى نۇسقاسى «بايدالى» دا ەمەس، – «بايتۇل».
بايتۇل – ەرتە زامانداردا شاشتىڭ و ر ا ي تۇسىنان قويىلعان جاۋىنگەرلىك شاش ۇلگىسىنىڭ ءبىرى؛ توبەبۇرىم. بۇل اتاۋ – بىرىككەن ەكى ءسوز: «باي» جانە «تۇل».
العاشقىسىنىڭ باستى ماندەرى: «كۇننىڭ اتا قۇدايى»؛ «ەركەك رۋح». نەگىزگى نۇسقاسى – «اباي». ونىڭ سىڭارلىق ءبىر ءتۇرى – «ۇماي» (كۇننىڭ ەنە قۇدايى؛ ۇرعاشى رۋح؛.،) تەرمينى. «ماي» تۇرىندە دە ساقتالعان. «باستاعى جالعىز توبەبۇرىم» دەگەن اۋىسپالى ماعىناعا دا يە بولعان «تۇل» ءسوزىنىڭ نەگىزگى ءمانى – «جالعىز». مىسالى، «تۇل جەتىم» (جالعىز قالعان جەتىم)، «تۇل جەسىر» (جالعىز قالعان جەسىر). «تۇل» (توبەبۇرىم) سوزىنەن «تۇلىم» («تۇل+ىم»؛ بالا شەكەسىنىڭ ەكى جاعىنا، شۇيدەسىنە قويىلار كىشى تۇل)، «تۇلىمشاق» («تۇل+ىم+شاق»؛ كىشى تۇلىم) اتاۋلارى ءوربيدى. ال، «ت ۇ ل د ا ۋ» (قازاعا ۇشىراعان ەردىڭ مىنگەن اتىن ك ءۇ ز ە ۋ) ىرىمى – «ەر تۇلعانىڭ رۋح رەتىندە ۇشىپ كەتۋى»؛ قايتىس بولۋى («باستىڭ توبەبۇرىمسىز قالۋى») يشاراتىنا وراي اتقارىلار اتريبۋتتىق كونە شارا.
بايتۇل دەمەكشى، جالپى، بايىرعى دانا بابالار تۇزگەن دۇنيەتانىم قازىناسىندا شاش جايىندا، ونىڭ قاسيەتى جايىندا جانە شاش قويۋ ۇلگىلەرى مەن ولاردىڭ فيلوسوفياسى حاقىندا ءالى مۇلدەم زەرتتەلمەگەن تالاي-تالاي قۇپيا سىرلار بار. ءتاڭىرى جار بولسا، ءبىز ولار ءجايلى «اڭقىل» كىتابىندا ءبىراز بايانداماقپىز. بايتۇل تاريحى – بايتۇلدارى جەلكىلدەگەن امەريندوستاردىڭ امەريكاعا اۋىپ بارعان زاماندارىنان دا ارى جاتىر...
قوش. سونىمەن، اتالمىش فرازەولوگيزمنىڭ دۇرىس نۇسقاسى – «بايتۇل تۇگىل، باس قايعى». مۇنىڭ ايتارى – «توبەبۇرىمدى ساقتاپ قالماق تۇگىلى، باستى ساقتاپ قالۋدىڭ ءوزى قايعىعا اينالدى» دەگەن قامىرىق. ال، ەرتەدە، توبەبۇرىمى (بايت ۇلى) جاۋ قولىنان كەسىلىپ، ءتىرى قالعان جاۋىنگەر «يت ولىمگە ۇشىراعان» دەپ ەسەپتەلىنگەن. ول – تۋىڭ يا جىعاڭ ماڭگىگە جىعىلعانداي ءبىر قاسىرەت!
ءقازىر ءبىز قارالىقاتىنشاشتانعاندار زامانىندا تىرلىك ەتۋدەمىز...
تىنىشتىقبەك ابدىكاكىم ۇلى
6alash ۇسىنادى
