بابادان دارىعان دارالىق
نۇرعاجەت قاپاق ۇلى
قازىرگى جۇڭگو جەرى التاي بەتى كۇللى اباق كەرەيدىڭ تۋىپ وسكەن اتا مەكەنى. تالاي زاڭعار تۇلعالاردى تۋدىرعان التىن قۇرساق، التايدىڭ ءبىر تۋار تۋماسى ءادي تۇرار ۇلى 1932 جىلى بوتاقارا رۋىنىڭ سۇيىكتى مەكەنى التايدىڭ الاقاق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءادي بوتاقارا باتىر تىنىبەك نۇرا اۋلەتىنەن تارايدى. اباق كەرەيدىڭ تۇڭعىش ءبيى اتاقتى جىراۋى، بوتاقارا تىنىبەك نۇرا اۋلەتىنەن ءشاۋ(جىراۋ) اپاش ۇلى ،اتاقتى توكپە اقىن تولەۋباي بوجەك ۇلى، جانى جومارت كەڭ پەيىلدى اتاعى جەر جارعان باي شاكۋ ەسىلباي سىندى ۇلى تۇلعا اتالارىنىڭ قاسيەتى دارىعان، ءادي بالالىق شاعى ءوزىنىڭ اتا مەكەنى الاقاقتا ءوتتى. باستاۋىش سىنىبىن سول الاقاق اۋىلىنداعى بوتاقارا مەكتەبىنەن باستادى.
ادەڭ ءوزىنىڭ تۋا ءبىتتى دارىنىمەن ازاتتىقتان كەيىن قوعامنىڭ ءار سالاسىندا قىزمەت ەتتى. سول كەزدە التاي اۋداننىڭ الاقاق اۋىلىنىڭ مال شارۋاشىلىعىنا جاۋاپتى باستىعى بولدى.
كەيىن كەلە قاراشىلىك اۋىلدىق بولىپ بولىنگەن كەزدە، قاراشىلىك اۋىلدىقتىڭ ورىنباسار سەكىراتارى، مال شارۋاشىلىعىنا جاۋاپتى سەكىراتارى، فەرما باستىعى بولىپ جانە الاقاق مال شىلىعىنىڭ باستىعى بولىپ قوعامنىڭ ءار سالاسىندا قىرىق جىلدان استام باسشىلىق قىزمەتىن اتقاردى. ءبىز ونىڭ قىزىمەت ءومىر ءامالياتىنان قورتىندىلاعانىمىزدا ونىڭ ءومىرى حالىق ءۇشىن تەر توككەن. سونداي اق ءتۇرلى بۇراڭ جولداردى باسىپ وتكەن. سىن ساعاتتارىندا سىنالعان ءومىر دەپ قارايمىز. ول قوعامعا سىڭىرگەن ىسكەرلىگى، شوگەلدىلىگى، سونداي-اق حالقىنا بولعان شەكسىز ادالدىعىمەن تانىلدى. ونىڭ تۋما العىرلىعىمەن، ويعا ورامدى، تاپ بەرمەدە ءسوز ساقتاعىش شەشەندىگى، سونداي اق ەستىگەنىن ەستە ساقتاۋ ساقتاعىش قابىلەتى، ۇيقاستى باتالارى مەن ونىڭ شەشىمىن تابۋى، كىسىنى ويلاندىراتىن جۇمباقشىلىعى ونىڭ ەلدەن ەرەك دارالىعىن ايگىلەيدى. تومەندە ونىڭ ۇرپاقتارعا قالدىرعان ۇلاعاتتى مۇراعاتتارىنان بىرەر شۋماق كورسەتۋدى ءجون سانادىق.
1980 جىلى الاقاققا قاراستى اقتاي جايلاۋىن جەمەنەيگە ءبولىپ بەرمەك بولىپ، ايماق باسشىلارىنان قادىس ءۋالي، مال شارۋاشىلىق مەكەمەسىنىڭ باستىعى بايعالي، زەينۋللا، التاي اۋداننىڭ اكىمى عالىم، جەمەنەي اۋدانىنىڭ اكىمى ءباتيموللا قاتارلى باسشىلار باسقارىپ اشقان جينعا ءادي دە قاتىستىرىلدى. تۇسكى تاماققا جەمەنەي اۋداننىڭ مالشىلىق كەڭسەسى قوناقتارعا ەت تارتادى. قوناقتار باتا كەزەگىن اديگە ۇسىنادى. سوندا ءادي’
كورمەدىك قويدىڭ ءتۇر- ءتۇسىن،
باسى كەلدى قيقيىپ،
كورمەگەن سوڭ كوز جەتپەس،
جەي بەرەيىك تىمپيىپ.
ءتىرى قايدان كورىنسىن،
وتىرعان ەلگە ميقيىپ،
مومىن ەلدى زارلاتپاي،
باتيموللانىڭ كوڭىلىنە،
بەرسىن اللا ءتاۋفيىق.
كەلىپ قالدىق ءدام تارتىپ ،
جەمەنەيدىڭ ەلىنە،
تىككەن ەكەن كەڭسەسىن،
الاقاقتىڭ جەرىنە.
سۇراماي كەلىپ قونعان سوڭ،
اتا مەكەن اقتايىم،
باتىپ وتىر بەلىمە ،
ويداعىنى ايتقانعوي،
اۋدان، ايماق باسشىسى.
اۋىر الما كوڭىلىڭە،
باتا ىستەيتىن ءباشۇيجاڭ،
زاكەڭ وتىر باسىندا،
ۇيالماي باتا ىستەدىم ،
وسىلاردىڭ قاسىندا،
اۋدان ، ايماق باسشىسى،
مال باققان مومىن مالشىنىڭ،
قالماڭدار كوز جاسىنا،
بارىڭدە قول ءجايىپسىڭ ،
بەتتەرىڭدى سيپاڭدار،
باتاما مەنىڭ قوسىلا.
اللاھۋاكبار- ، دەپ بەت سيپاپتى. سوندا جەمەنەيدىڭ ءباتيموللاسى باتا دەگەن داۋ ەمەس قوي- دەپتى.
باتاعا رازى بولعان باسقا باسشىلار بەرەتىن ءجايلاۋدى باسقا جەرگە وزگەرتكەن ەكەن. وسى كەزدە ءباتيموللا سوڭعى باتانى تاعى دا اديگە ۇسىنعان ەكەن ، سوندا ءادي
ايماقتان ال باشيانجاڭ،
باييتۇعىن باتانى،
بىلگەنمدى ايتامىن،
تۇزەتە بەر قاتەنى،
شارشاپ كەلدىك ات سوعىپ،
ءادي ەندى جاتادى ، اللاھۋاكبار- ، دەپتى.
ءادي وسى توپتان تاراپ كەلە جاتىپ، جەزدەسى بولىپ كەلەتىن رۋى شەرۋشى ءابىلحاننىڭ ۇيىنە تۇسە،ءابىلقان ۇيقتاپ جاتىپتى،سوندا ءادي
اسسالاۋماعالايكۋم ،ءابىلقانىم،
شەرۋشى قانىشەرسىڭ ەلگە ءمالىم ،
ايىرىلىپ اقتايىڭنان قالا جازدىق،
قاپەرسىز جاتقانىڭ بۇل نە قىلعانىڭ، دەپتى.
1981 جىلى ماۋسىمدا التاي اۋدانى ءابيتان گۇڭشەسى ورتا جايلاۋىندا مال شارۋاشىلىعى جيىننا شاقىرىپ، گۇڭشىلاردىڭ مالعا جاۋاپتى باسشىلارى قاتىناسىپ، قوناقاسىعا ارىقتاۋ كارى توقال سيىرعا باتا سۇراپتى سوندا ءادي
شاقىرعان سوڭ جينعا،
كەلىپ قالدىق شابىسپەن،
ءابيتاننىڭ مالى ءوسسىن،
باسەكەلى جارىسپەن.
اۋدان اشقان بۇل جيىن،
ماقساتىنا قول جەتىپ،
اياقتاسىن تابىسپەن،
سويعالى تۇرعان بۇل سيىر،
سارىتوقال ەكەن جانۋار،
قارا كەسەگىنە پىكىر جوق،
مايى قايدان تابىلار،
كوپ قايناماي جۇمسارماس،
قازانعا ەرتە سالىڭدار،
ءتىسى بارلار شاينايدى اۋ ،
ءتىسى جوقتار قاعىلار، اللاھۋاكبار- دەپتى.
التاي قالاسىندا اشىلعان تاعى ءبىر جيىندا ەت تارتىلماي، سوپاق تاباقتى بالىق كەلىپتى، وتىرعاندار نە دەر ەكەن دەپ باتا جولىن ادىگە بەرىپتى، سوندا ءادي
سالىپتى سوپاق تاباققا،
باتا قايدا شاباققا.
بايقاپ جەڭدەر جىگىتتەر،
تۇرماسىن قىلتان تاماققا، دەپ بالىقتىڭ باسىن باسقالارعا قاراتىپ يتەرە سالىپتى.
1981 جىلى ءابيتان اۋىلدىق قارۋلى ءبولىم كەڭسە قۇرلىسى ءبىتىپ، لەنتاسىن قيۋۋعا ءارقايسى اۋىلداردان باسشىلار شاقىرتىلىپتى، سوندا ءارقايسىسى اۋىل باسشىلارىنان ءشايماردان توقتارباي، شاقاباي، قۋانىشباي قاتارلى ادامدار كەلىپ، تاماق باتاسىن اديدەن سۇراپتى، سوندا ءادي
الاقاقتىڭ شاكەسى ،
كەرەيدىڭ ەدىڭ اكەسى،
ءسىز بەرسەڭىز باتانى،
بولماس ەدى قاتەسى،
بالباعايدىڭ توقاسى،
جەرىڭنىڭ ەگىز جوتاسى.
ءسىز بەرسەڭىز باتانى،
بولماس ەدى وقاسى،
سارىقۋسىننىڭ قۋىسىڭ،
جانتەكەيدىڭ تۋىسىڭ،
الدىڭا تاباق كەلگەندە،
شىقپايدى نەگە دىبىسىڭ،
دۇشپانىڭ تۇرسىن قالتىلداپ،
قۇرالىڭ تۇرسىن جارقىلداپ،
جاقسى ۋجاڭبۋ سالىپسىڭ،
بوساعا جاز التىنداپ، اللاھۋاكبار- دەپتى.
1976 -جىلى التاي اۋدانى باسشىلارى ەكى توپقا ءبولىنىپ ەگىن مال شارۋاشگىلىعى سالىستىرىپ باعالاۋ جۇرگىزىپ، سوڭىندا شىرىكشي فەرماسىندا باس قوسىپ قورتىندى شىعاردى. كەشكى قوناق اسىندا باتانى تاعى دا اديدەن سۇرادى سوندا ءادي
ءداي شۋجي باستاپ ءبىر توپتى،
سالىستىرىپ باعالاپ،
قا شيانجاڭ كەلدى ءبىر توپپەن،
قىران، ەرتىس جاعالاپ.
التى گۇڭشى ، ءتورت فەرما .
بولىپ قالدىق ارالاپ،
الدىعا تاباق كەلگەندە،
باتا ىستە دەپ بارلىعىڭ،
وتىرسىڭ مەنى اعالاپ،
ءبىر فەرمامىز شىرىكشي،
كۇزدىكۇنى بولعاندا،
تاۋداي ەتىپ ءونىم جي،
وزات بولىپ جىل سايىن،
ساحىنادان السىن سىي،
اۆتونومعا بارعانسىڭ،
تالاي جۇلدە العانسىڭ،
قولدان بەرمەي جۇلدەنى،
جىلدان جىلعا جالعانسىن،
كوپ ەگىپسىڭ كۇرىشتى،
اۋىلىڭ بولسىن ىرىستى،
جاڭالىققا قول باستار،
باسشىڭ بولسىن تىنىستى،
باستىعىڭ سەنىڭ ءماديدى،
اۋدان حالقىڭ تانيدى،
ارتىق ايتسام سوكپەڭدەر،
مىنا جامان ءاديدى،اللاھۋاكبار -دەپتى.
تاعى ءبىر جولعى سالىستىرىپ باعالاۋدا ءادي جاسى دا، جولى دا ۇلكەن كەنجەباي شۋجيدى باتا جاساسىن دەسە باسقالار بولماي اديگە جاساتادى، سوندا ءادي
باسشىلار باستاپ ءبىز ءجۇرمىز،
ءار ورىندى باعالاپ،
الاقاقتان باستادىق،
شەمىرشەكتى ارالاپ،
ءابيتانعا كەلگەندە،
باتا ىستە دەپ بارلىعىڭ،
وتىرسىڭدار قامالاپ،
بىلگەنىمدى ايتايىن،
الىمە قاراي شامالاپ،
اۋەلى باتا بەرەيىن،
ءابيتاننىڭ اسىنا،
قالعان ەكەم وتىرىپ،
ۇلكەندەردىڭ قاسىنا،
جۇلدەلى بولسىن اۋىلىڭ،
باقىت قونسىن باسىڭا،
بولاشاق نۇرلى، جول بۇراڭ،
ىلگەرلەڭدەر اسىعا،
الا الماي قالساڭ جۇلدەنى،
ازاماتتار جاسىما،
جايقالا ءوسسىن ەگىن ءشوپ،
جاڭبىر جاۋسىن سورعالاپ،
مول ءۇنىمدى جىرلاۋعا،
قالام تۇرسىن جورعالاپ.
كوبىرەك تولعاپ ايتۋعا،
جاسى ۇلكەنى قاسىمدا.
كەنجەدەن قالدىم قورعالاپ، اللاھۋاكبار- دەپتى
2003- جىلى قاراشىلىك اۋىلدىق ۇكىمەتى جاڭا عيماراتقا كوشىپ كىرىسىپ، اۋىل اقساقالى اديدەن باتا تىلەيدى. سوندا ءادي
كەڭسەلەرىڭ بولسىن ىرىستى،
جىگىتتەرىڭ بولسىن تىنىستى،
بيىكتەرگە ۇمتىلىپ،
جاقسى ىستەڭدەر جۇمىستى،
ىلگەرلەپ وزىپ شىعىڭدار،
اقىلدى سوزدە ۇعىم بار،
باستان كەشكەندى ايتايىن،
كەرەگىن الىپ ۇعىڭدار،
التاي مەنەن ساۋىرعا،
مالدى باپتاپ باققانبىز،
ىرگەسىن قالاپ اۋىلدىڭ،
قازىعىن مىقتاپ قاققانبىز،
كوشتى باستاپ قىرىق جىل،
اتقا ءمىنىپ شاپقانبىز،
اشتى مەنەن تۇششتىنىڭ،
ءدامىن تۇگەل تاتقانمىز،
كەدەرگىگە كەز بولىپ،
ونىڭ دا دەرتىن تاتقانبىز،
قۇتىلا الماي پالەدەن،
سارپالداڭدى باسقانبىز،
ادىلدىك تاپپاي ءبىر كەزدە،
تالايعا جاعداي ايتقانبىز،
تۇعىردان ءتۇسىپ قارتايىپ،
دەم الىپ ۇيدە جاتقانبىز،
وتباسىندا جاتساقتا،
تالايعا اقىل ايتقانبىز،
بولاشاقتىڭ يەسى،
جاستارعا ءۇمىت ارتقانبىز،
ارىندى قولدى سەرمەڭدەر،
كوز كورمەسە سەنبەڭدەر،
كورىنىپ دايىم كونبەدەن،
جۇلدەنى قولدان بەرمەڭدەر! اللاھۋاكبار- دەپتى.
ءادي ءوز تەڭدەستەرىمەن كەڭەس قۇرعاندا ۇنەمى جۇمباق قۇراپ ايتىپ، ولاردىڭ جاۋابىن تابا الماي تارىقتىرىپ قوياتىن كورىنەدى. ءاديدىڭ جۇمباقتارى مازمۇنى جاعىنان ورەسكەلدەۋ سەزىلگەنىمەن، جاۋابى ۇيلەسىمدى كەلىپ وتىرادى. مىسالى:
- اۋزى قارا، قارا بەت،
ءىشى قىزىل قيامەت،
سۋلاپ سالدىم ،
سۋىرىپ الدىم، بۇل نە؟ / شەشۋى\ (تونار، نان)
- ءىشى قىزىل، سىرتى قارا،
كىرىپ شىعىپ جۇرەدى،
قايقىباس قارا بالا،بۇل نە؟ \ شەشۋى\( كالەش،ءماسى)
ءاديدىڭ كەز كەلگەن جەردە ايتىپ كەتكەن ارناۋ، تولعاۋ، ولەڭدەرى وتە كوپ. 1956- جىلى قونالقىعا جەتە الماي قاپىش دەگەن كىسى ەكەۋى ءمالىم ءبىر ۇيگە قونباقشى بولىپ بارعاندا، الگى ءۇيدىڭ ايەلى قوندىرماي قۋادى. ەرتەڭىندە ءادي ون شۋماق ولەڭ جازىپ، قايناعاسىنا بەرىپ كەتەدى.
ونىڭ سونداعى قىسقارعان نۇسقاسى مىناۋ ەكەن
ايقايلاپ قارا قاتىن سىرتقا شىقتى،
ايقايدى ەستىپ اڭىرىپ بۇعا قالدىم.
سوزىنە قۇلاق سالىپ ۇعا قالدىم.
قاڭعىرعىن كىمسىڭدەر دەپ اقىرعاندا،
تاڭدانىپ جاۋاپ تاپپاي تۇرا قالدىم.
جازىعى شويعاتىنىڭ بىزگە مەكەن،
كورىندىك بۇل ايەلگە نەگە بوتەن.
كورمەگەن قوناق قۋىپ قايران قازاق،
ازعىنداپ وسىلايشا كەتەر مە ەكەن....
ءادى الاقاقتىڭ سول كەزدەگى شەجاڭى بايدوللامەن بىرگە اۆتوبۋستا وتىرعاندا،بايدوللانى تانىمايتىن بۇل كىم بولادى دەپ ابدەن سۇراپتى.سوندا ءادي
رۋى مۇنىڭ جاستابان،
فورمى بولەك باسقادان،
الىپتى تاپقان اناسى،
ماڭدايى جازىق قاسقادان،
تانىماساڭ تانىپ ال،
الاقاقتىڭ شەجاڭى،
وتىز جىل ەلدى باسقارعان،
كوپ جىل ەلدى باسقارعان،
كوپ جىل باستىق بولسادا،
جاماندىققا باسپاعان،
ەسەلەسىپ كەلگەندە،
تالايدى ارتقا تاستاعان دەپ قولما قول جاۋاپ بەرىپتى.
1983جىلى ءادي قالۋىن اراسانىنا بارىپ ەمدەلىپ قايتقاندا ، سول كەزدەگى اۋدان اكىمى زەينەلگە
زە شيانجاڭ ءبىر جاساعان ءداۋىرمىز،
ءبىر جەرگە قونىستانعان اۋىلمىز،
اۋىرىپ اراسانعا كەلىپ ەدىم،
كولىك جوق جۇرتتا قالدى باۋىرىڭىز...دەگەن ولەڭ حاتتى جازدى، مۇنى دەرەۋ ءوز ماشيناسىن جىبەرىپ ءاديدى الىرتادى.
1979- جىلى شىڭگىلدىڭ ايەل اقىنى ءماتىقانعا جازعان التى شۋماق ولەڭىندە…..
....ايەل شىركىن ەمەسپە كوزدىڭ قۇرتى،
جاقسى دەپ كوپ ماقتايمىز مىنەز قۇلقى،
سوندادا ويپىل تويپىل بوپ جۇرەسىڭ ،
سەكىلدى جازعىتۇرىمعى ءجايدىڭ بۇلتى.....
ءادي اقساقالداڭ ەل ىشىندە ايتىلىپ جۇرگەن باتا،ولەڭدەرى، ءازىل قالجىڭدارى، جۇمباقتارى وتە كوپ.
ءبىز بۇل ارادا تەك ونىڭ ءبىر ءبولىمىن عانا بەرىپ وتىرمىز. ۇرپاقتاردىڭ قۇنىتتاپ، جيناپ كادەگە جاراتۋىن ءۇمىت ەتەمىز.
مىنە وسىندي بابادان دارىعان دارالىعىمەن تاريحقا اتى قالعان ءبىر تۋار تۇلعا 1932 - جىلى تۋىپ، 2006 - جىلى ءوزىنىڭ اتا مەكەنى التايدىڭ الاقانىندا قايتىس بولدى.
ماتەريالىن جيناقتاعان: ءماجيت قاپىش ۇلى
نۇرعاجەت قاپاق ۇلى
