مۇراتبەك وقىعان "اباي" رومانىنان ءۇزىندى
اسقاق ءۇننىڭ الىبى - مۇراتبەك تەسەبايەۆ 80 جاستا
مۇراتبەك تەسەبايەۆ راديو قىزمەتىمەن تاپجىلماي شۇعىلدانعان، تىڭدارمانداردىڭ جوعارى باعاسىن الىپ، ىزەت قۇرمەتىنە بولەنگەن، تاجىريبەلى، ۋنيۆەرسال تانىمال ديكتور. قازاق تىلىندەگى راديودا بەرىلگەن نەگىزگى، ماڭىزدى ساياسي، ادەبي حابارلاردىڭ بارىندە دەرلىك ونىڭ ۇلكەن ۇلەسى بار. اسىرەسە 60-جىلدارداعى ورتالىقتىڭ «9 باعا» قاتارلى ماڭىزدى ءىرى حابارلارى مەن ءتوراعا ماۋزى دۇڭ، جوۋ ىنلاي زۇڭليعا قاتىستى حابارلار تۇگەلدەي مۇراتبەكتىڭ داۋىسىمەن بەرىلدى. ول وقىعان «اباي»، «قان مەن تەر»، «جاستىق جىرى»، «قۇرش قالاي شىنىقتى» سەكىلدى 50 گە جۋىق رومان، قىرۋار اڭگىمە، پوۆەست، ولەڭ-جىرلار قالىڭ تىڭدارمانداردى ءتانتى ەتتى. ول سونىمەن بىرگە كولەمدى حرونيكالىق كينو فيلىمدەر مەن راديو پەسالارىنا دا دىبىس بەرىپ، كورەرمەندەر مەن تىڭداۋشىلاردىڭ جاقسى باعاسىن الدى. بۇعان سول كەزدە ستانسياعا كەلىپ جاتاتىن العىس حاتتار كۋا. ماسەلەن، ايگىلى اقىن ومارعازى ايتان ۇلى «ءوز باسىم قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن، مۇراتبەك وقىعان ءارقانداي شىعارمانى قاراداي تىڭداعىم كەلىپ تۇرادى. ول وقىعان ءوز ولەڭدەرىمدى راديودان تىڭداعاندا تەبىرەنگەنىم سونشا، اكاۋ، بۇل ولەڭ وسىنشالىقتى جاقسى ولەڭ بە ەدى دەپپىن عوي...» دەپ جازعان. جامالحان قاراباتىر قىزى:
«الىمىڭ قارت سەكىلدى، ادىمىڭ جاس،
وزگە ديكتور وزىڭدەي كانى قىلماس.
بوز تارلان با، كورگەن جوق، بوز بالا ما،
ءبارى تانىس، حالىقتىڭ ءبارى قۇرداس» دەسە، سارقىتجان اقمادي ۇلى: «ءيا، مەن مۇراتبەكتىڭ داۋىسىن ەستىگەندە قازاقتىڭ 33 ءارىبى ءان سالىپ تۇرعانداي سەزىنەمىن» دەپ جازادى.
تومەندە مۇراتبەك اعامىزدىڭ ءوز اۋزىنان ايتىپ بەرگەن ءومىر بايانى:
مەن 1939 جىلى 12-ايدىڭ 15-كۇنى التاي ايماعىنىڭ جەمەنەي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدىم. 1947 جىلدان 1952 جىلعا دەيىن جەمەنەي باستاۋىش مەكتەبىندە (5-كلاسقا دەيىن)، 1952 جىلدان 1954 جىلعا دەيىن التاي ورتا مەكتەبىندە (6-7-كلاس)، 1954 جىلدان 1957 جىلعا دەيىن ءۇرىمجى 2-پەداگوگيكا مەكتەبىندە وقىدىم. (وقۋىم جوعارى تەحنيكۋم) وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن باستان-اياق شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسىندا قىزمەت ىستەدىم. (وندا ديكتور، رەداكتور، ديكتورلار گرۋپپاسىنىڭ باستىعى، قازاق رەداكسياسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، شينجياڭ حالىق راديو ستانسياسى پارتكومىنىڭ مۇشەسى، ورىنباسار باستىعى بولىپ ىستەدىم. كاسىپتىك اتاعىم-اعا ديكتور (جىڭ گاۋ)، 2000 جىلى 3-ايدا پەنسياعا شىقتىم. مەن جاسىمنان ادەبيەتكە اۋەس بولاتىنمىن. 50 گە جۋىق ولەڭ جازدىم، جيىرما شاقتىسى گازەت-جۋرنالدا جاريالاندى. بەس اڭگىمە جازدىم، بەسەۋى دە جاريالاندى. مەن تۋرالى «داريعا-اي» دەگەن كىتاپ جازىلدى. اۆتورى: سەرىك ءابىل ۇلى. ماعان ارناپ 50 اقىن ولەڭ جازدى.
مۇراتبەك تەسەباي ۇلى – كاسىپتىك مىندەتىن ابىرويمەن ورىنداۋمەن بىرگە وزىنەن كەيىنگى جاس ديكتورلاردى باۋلىپ تاربيەلەۋگە دە كوپ كۇش سالعان. ورتالىق حالىق راديو ستانسياسىنىڭ شاقىرتۋىمەن بەيجيڭگە ەكى رەت بارىپ، ونداعى جاس ديكتورلاردى قاناتتاندىرىپ، قاتارعا قوسىپ قايتسا، شينجياڭ بويىنشا اشىلعان ديكتورلاردىڭ بىرنەشە رەتكى كۋرسىنا ساباق ءوتتى. دەمەك ول جۇڭگو قازاق ديكتورلارىنىڭ ۇستازى.
ءوزى ايتقان شىعارمالارىنان تىس كومپوزيتورلار اۋەنىن جازعان 10 عا جۋىق ءان تەكستى بار. مۇراتبەك تەسەباي ۇلى جۇڭگو راديو-تەليەۆيزيا عىلمي قوعامى، شينجياڭ راديو-تەليەۆيزيا عىلمي قوعامى، شينجياڭ اقپاراتشىلار قوعامى، شينجياڭ ديكتورلار عىلمي قوعامى سياقتى كوپتەگەن عىلمي قوعامعا مۇشە جانە ورىنباسار ءتوراعالىق، قۇرمەتتى ءتوراعالىق مىندەتتەردە بولعان، ونىڭ ەسىمى مەن ەڭبەكتەرى «جۇڭگو ماماندار سوزدىگى»، «قىتاينىڭ وسى زامانعى ديكتور، جۇرگىزۋشىلەر سوزدىگى» قاتارلى سوزدىكتەرگە ەنگىزىلگەن.
شاكەن وڭالباي:
مۇراتبەك — ديكتور. جاي ديكتور ەمەس، ءوز كاسىبى سالاسىنىڭ ەڭ جوعارى عىلمي اتاعىن العان اعا ديكتور. ونىڭ ەل-جۇرتقا تانىمال بولۋىنىڭ ءوزى دە ەڭ الدىمەن وسى ونەرىنىڭ ارقاسى.
مۇراتبەك سويلەۋ تىلىنە ابدەن جاتتىققان جۇيرىك ديكتور بولۋدىڭ ۇستىنە بالا كەزىنەن سوزگە ءۇيىر، ولەڭ جاتتاعىش، دەكلاماسيا وقۋعا اۋەس ادام بولعاندىعى، سونىمەن بىرگە، مىنەزى اشىق، كوڭىلىنە تۇيگەن، ويىنا ورالعان نارسەنىڭ ءبارىن وزگەلەرگە كەلىستىرە بايانداپ بەرۋگە يكەمدى بولعاندىعى، ونىڭ ۇستىنە ۇزاق جىلدىق شىنىعۋ، شىڭدالۋدى باسىنان كەشىرگەندىگى سەبەپتى، ونان سالسا مۇنان شىعاتىن ءسوز شەبەرىنە اينالعان. ول كەيبىر ءتىل مەن جاعىنا سۇيەنىپ، اۋىز جاپپاي سۋدىراتىپ سويلەي بەرەتىن، ءبىراق، ءسوزىنىڭ ءدام-تاتۋى بولمايتىن شەشەن سىماقتارعا مۇلدە ۇقسامايدى. وزىنە شەشەنمىن دەپ باعا قويىپ تا وتىرمايدى. تابيعي تۇردە ساڭقىلداپ سويلەپ ءجۇرىپ-اق شەشەندىك ونەرىن تانىتادى. ونىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ءالى دە اسا كۇشتى، بۇل قاسيەتى ۇزاق-ۇزاق ولەڭدەردى مۇدىرمەي جاتقا سوعاتىندىعىنان بىلىنەدى. ونىڭ سوز-پىكىرىنىڭ جۇيەلىلىگى، سوزدەرىنىڭ ريتىم-ىرعاققا ءتۇسىرىلۋى، مازمۇن اياسىنىڭ كەڭدىگى جۇرتتى قايران قالدىرادى.
ءشامىس قۇمار:
مۇراتبەك تەسەبايەۆ ەلىمىز قازاقتارىنىڭ ەڭ العاشقى ديكتورلارىنىڭ ءبىرى ءارى ديكتور بولعاندا جاي قاتارداعىلاردىڭ ءبىرى ەمەس، قايتا ءوز كاسىبىنىڭ «ونەر» ەكەنىن ەرتە سەزىنىپ، ەرەكشە ءمان بەرىپ مانەرلەپ وقۋعا كوپتەگەن جىلدار كوڭىل ءبولۋ ارقىلى كوپ الدىندا كومبەدەن كورىنگەن كورنەكتى دارقان دارىن يەسى.
مۇكەڭنىڭ قوڭىراۋلاعان تاماشا قوڭىر ءۇنى، شىعارمالاردىڭ سوز-سويلەمدەرىن جىك-جىگىنە ءتۇسىرىپ، ناشىنا كەلتىرىپ وقۋ شەبەرلىلىگىمەن جەلىلەنىپ، تىڭدارمانىن ءتىپتى دە جەلپىنتە تۇسەدى.
مۇراتبەك اعانىڭ ديكتورلىقتاعى كەمەلىنە كەلگەن شەبەرلىگىن، شەشەن ءسوزدى شەكسىز سەزىمىنبىرنەشە اۋىز سوزبەن جەتكىزە سالۋ تىم قيىن. ول ءۇشىن جان-جاقتىلى ىزدەنىس جاساپ، زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە تۋرا كەلەدى. مەن مۇكەڭنىڭ ديكتورلىق ونەرىنىڭ ەلىمىز تاريحىنداعى ءبىر جارق جۇلدىز بولىپ قالاتىنىنا سەنەمىن!
عاني سارجانوۆ:
تەسەبايدىڭ مۇراتبەگىنىڭ اتى مەن زاتىنا تانىس بولعانىما 40 جىلدان اسىپ كەتتى. ول جاي عانا قاتارداعى ديكتور ەمەس، ءىشتى، تىنىستى، ادەمى اۋەنى بار دارا ديكتور، تىڭدارماندارى اراسىندا ونى «اكاۋ، مىناۋ مۇكەڭنىڭ داۋىسى عوي...» دەپ بىردەي تاني قويۋىنىڭ ءوزى بولەكشە بوگەنايىنىڭ ايعاعى عوي...
ءجا، مۇراتبەك اقىن ەمەس دەگەندەر ماعان كەلسىن، مۇراتبەكتىڭ اقىندىعى مەن تاماشا ديكتورلىعى ءبىزدىڭ قاي قىرىنان بولسا دا قاسقايىپ جاۋاپ بەرە الاتىن شىندىعىمىز. ول حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى، ۇرپاقتارعا ۇلگى بولارلىق دارا تۇلعا.
سارقىتجان اقماديەۆ
ديكتور جولداس
(زامانداسىم مۇراتبەك تەسەبايەۆقا ارنايمىن)
ەر قادىرى قالماق ەمەس ەلەنبەي،
ديكتورلىق تا وزعانى جوق سەنەن بوي.
قۇدىرەتتى قاۋسىرما جاق تىلىڭمەن،
قۇيىلادى قارا سوزدەر ولەڭدەي.
شوپانداردىڭ قوسىلسا ەگەر باستارى،
ءوزىڭ جايلى قىزۋ كەڭەس باستايدى.
مامىرلاعان مايدا قوڭىر تارتىمدى،
داۋىسىڭدى ساعىنادى جاس-كارى.
قاراعايدىڭ بالاپانى ەڭ جاردا ونگەن،
ارمانىڭ دا عاسىر قۇشىپ تاڭدا ورگەن.
ەرجەتىپ ەڭ اق سۇتىمەن انانىڭ،
ءبىر انانىڭ جالعىزى ەدىڭ اردا ەمگەن.
كورمەگەلى وتىز بەس جىل اۋناپتى،
ۋاقىت شىركىن بالعىن شاقتى جاۋلاپتى.
تالابىمىز تاۋداي ەدى-اۋ داريعا،
ەكەۋمىزگە ءومىر وتىن تاۋ جاقتى.
قيال ءمىنىپ شالدىرمايتىن ساعىمعا،
تال قارماندىم ارپالىسقان اعىندا.
تىڭداي جاتتىم سەن وقىعان بەتتەردى،
قيىر قونىپ، شەت جايلاعان شاعىمدا.
باۋراعاندا ساڭقىلداعان ءجيى ءۇنى،
كىلت توقتاپتى كەڭ دالانىڭ كيىگى.
قۇلاق ءتۇردى ورتا ازيا ۇيىعان،
قۇلاق ءتۇردى تيان-شاننىڭ بيىگى.
كوڭىلدەرگە جارقىراعان جاز بوپ تي،
مەيىرلەنە ءسوز شۋاعىن ءنار بوپ قۇي.
بولا بەرگىن تولقىنىندا اۋەنىڭ،
زامانىمدا قاز داۋىستى قازىبەك بي.
6alash ۇسىنادى
