5 قىركۇيەك قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى - احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ تۋعان كۇنى. ول 1872 جىلى قوستاناي وكرۋگى، تورعاي ۋەزى، توسىن بولىسىنىڭ 5-اۋىلىنا قاراستى سارتۇبەك ەلدى مەكەنىندە داۋلەتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
اقىننىڭ شىعارماشىلىعى مەن ەڭبەك جولىن قىسقاشا باياندايىق.
ناقتى تۋعان كۇنى بەلگىسىز
اقىننىڭ تۋعان كۇنى تۋرالى دەرەكتەر جەلىدە ءارتۇرلى جازىلادى. "ۋيكيپەديا" اشىق ەنسيكلوپەدياسىندا تۇلعانىڭ تۋعان كۇنىن 1872 جىلدىڭ 5 قىركۇيەگى دەپ جازسا، مەكتەپ وقۋلىقتارىندا 1873 جىلدىڭ 28 قاڭتارىندا دۇنيەگە كەلدى دەپ كورسەتىلگەن. ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى 1922 جىلى ورىنبوردا ورىس تىلىندە جارىق كورگەن "احمەت بايتۋرسۋنوۆيچ بايتۋرسۋنوۆ" اتتى بيوگرافيالىق وچەركىندە "احمەت بايتۋرسۋنوۆيچ روديلسيا 28 (15) يانۆاريا" دەگەن دەرەك بەرسە، اكادەميك رىمعالي نۇرعالي "احاڭ 1873 جىلى 18 يانۆاردا دۇنيەگە كەلگەن" دەپ جازعان. ال احمەت بايتۇرسىن ۇلى ءمۇراجاي-ۇيىنىڭ جەتەكشىسى رايحان ساقىبەك قىزى بۇل سۇراققا Massaget.kz تىلشىسىنە ناقتى دالەلدەر كەلتىرىپ جاۋاپ بەرگەن.
رايحان ساقىبەك قىزىنىڭ ايتۋىنشا، اقىن 1872 جىلدىڭ 5 قىركۇيەگىندە دۇنيەگە كەلگەن.
"تۇلعانىڭ تۋعان مەرزىمىن "5 قىركۇيەك، 1872 جىل" دەپ ناقتىلاۋىمىزعا نەگىز بولىپ وتىرعان - عۇلامانىڭ 1929 جىلى ءوز قولىمەن ورىس تىلىندە جازعان "ومىردەرەگى" (جيزنەوپيسانيە) جانە ءار جىلدارى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردەگى رەسمي ساۋالنامالارعا بەرگەن ناقتى جاۋاپتارى"، - دەيدى مۇراجاي جەتەكشىسى.
سونداي-اق رايحان ساقىبەك قىزى اقىننىڭ 5 قىركۇيەكتە ومىرگە كەلگەنىن بىرنەشە دەرەك كورسەتكەنىن ايتادى. ءبىرىنشىسى، ورىنبور مۇعالىمدەر مەكتەبىن بىتىرگەنى تۋرالى كۋالىكتە، تۋعان مەرزىمى "5 قىركۇيەك، 1872" دەپ كورسەتىلگەن. ەكىنشىسى، احمەتتىڭ "اناما حات" اتتى ولەڭى دە ول كىسىنىڭ "1872 جىلى" دۇنيەگە كەلگەنىنە دالەل بولا الادى. ماسەلەن، سەمەي تۇرمەسىنەن اناسىنا جولداعان ولەڭىندەگى: "...وق ءتيىپ ون ۇشىمدە، وي ءتۇسىرىپ، بىتپەگەن جۇرەگىمدە بار ءبىر جارام" دەگەن جولدار، اۋلەت باسىنا تۇسكەن "1885 جىلعى وقيعانى" مەڭزەپ وتىر. مۇراعات دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، بۇل احمەتتىڭ اكەسى بايتۇرسىن، ۇلكەن اكەسى اقتاستىڭ بiرنەشە اعايىن-تۋعاندارىمەن قوسا، "25 جىلعا يتجەككەنگە جەر اۋدارىلاتىن تۇسى". دەمەك، وسى 1885-تەن بالا احمەتتىڭ 13 جاسىن شەگەرسەك، تۋعان جىلى 1872 جىل بولىپ شىعادى ەكەن.
"ۇشىنشىدەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ورتالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتى، 81-قورى، 1-تىزبەسى، 1652ء-ىسى، 6-پاراعىندا (بۇدان ءارى – ق ر ومم) رەسەي كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ "جاۋاپتى قىزمەتكەرلەرگە ارنالعان" 20 سۇراقتان تۇراتىن ساۋالناماسىنىڭ تۋعان جىلى دەگەن تۇسىنا: "1872، 49 جاس" دەپ جازعان، قۇجات 1921 جىلى تولتىرىلعان. بۇل - ءۇش. ق ر ومم، 5-قور، 18-تىزبە، 158ء-ىستىڭ، 1-پاراعىنداعى "سايلاۋعا ءتۇسۋ ساۋالناماسى"، 1921 جىلدىڭ 11-قازانىندا تولتىرىلعان. ساۋالناما 29 سۇراقتان تۇرادى، وسىندا جاسى دەگەن تۇسقا "49" دەپ كورسەتەدى. 1921-دەن 49-دى شەگەرسەك، 1872 جىل شىعادى"، - دەيدى رايحان ساقىبەك قىزى.
ءحوببيى
اعارتۋشى-ۇستاز احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ سۇيىكتى ءىسى - قولىنا فوتوكامەرا ۇستاپ، سان الۋان نارسەلەردى سۋرەتكە ءتۇسىرۋ بولعان ەكەن. الايدا وعان فوتواپپاراتتىڭ ءتىلىن بىردەن تاۋىپ، قىر-سىرىن مەڭگەرىپ كەتۋ وڭاي بولعان جوق. سەبەبى تابيعي جارىق كوزىنە بايلانىستى وبەكتيۆتى دالمە-دال ەسەپپەن اشىپ-جاۋىپ، سۋرەتكە تۇسىرگەندە قولمەن رەتتەۋ كاسىبي داعدى مەن اسا شەبەرلىكتى تالاپ ەتەتىن. سۋرەتكە ءتۇسىرۋ بارىسىندا كەزدەسەتىن قيىندىقتارعا قاراماي احمەت بايتۇرسىنوۆ فوتوونەر باعىتىندا كاسىبي شەبەر بولعانىن بىزگە جەتكەن جالعىز سۋرەتىنەن اڭعارۋعا بولادى.
احمەت بايتۇرسىن ۇلى تۇسىرگەن سۋرەت. فوتو: ايگۇل حوجانتايەۆا/Baribar.kz
بۇگىنگە دەيىن عۇلامانىڭ داۋسى ساقتالعان اۋديوجازبا تابىلعان جوق
2018 جىلى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ داۋسى جازىلعان اۋديوجازبا تاراعان. بۇل اۋديوجازباعا بەرىلەتىن قىسقاشا تۇسىنىكتەمەدە "احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ ءوز داۋسى جانە جاقىندا ورىنبور ارحيۆىنەن تابىلىپتى" دەلىنەدى. WhatsApp مەسسەندجەرى ارقىلى تارالىپ جاتقان بۇل اۋديوجازباعا بەرىلگەن مالىمەتكە سەنىپ، تاڭعالىپ، ءوز ريزاشىلىقتارى مەن وي-پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ جاتقاندار دا بولعان.
الايدا، احمەت بايتۇرسىن ۇلى ءمۇراجاي-ۇيىنىڭ ديرەكتورى رايحان ساقىبەك قىزىنىڭ ايتۋىنشا، جازبا قازىرگى ۋاقىتتا جازىلعان جالعان اۋديو ەكەن.
"جازبانىڭ قازىرگى ۋاقىتتا جازىلعانى ەش ساراپتاماسىز-اق ءبىلىنىپ تۇر. حاكىم ابايدىڭ "كوپ ايتسا، كوندى، جۇرت ايتسا، بولدى. ادەتى نادان ادامنىڭ..." دەگەنىندەي احۋال بولىپ تۇر. بۇل احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ داۋسى ەمەس. احاڭنىڭ دوسىنا جولداعان حاتى نەگىزىندە وڭدەلىپ جازىلعان. ال، بۇل تولعاۋدى "ورىنبور مۇراعاتىنان تابىلدى" دەۋلەرى ءتىپتى قيسىنسىز. تالاي دەرەكتانۋشى عالىمدار، مەن دە مۇراعاتتا بولعانبىز. سيرەك قورلارداعى سارعايعان قۇجاتتاردى زەرتتەپ، زەردەلەدىك. ەگەر ورىنبور مۇراعاتىندا حات ساقتالعان بولسا، ونىڭ سكانەرلەنگەن نەمەسە كوشىرمەلىك نۇسقاسىن سول كۇنى-اق جاريالار ەدى عوي"، - دەگەن ەكەن رايحان ساقىبەك قىزى.
رايحان يماحانبەت. © facebook جەلىسىنەن
مۇراجاي ديرەكتورىنىڭ سوزىنشە، حات رەتىندە جازىلعان بۇل ولەڭ احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ زامانداسى فايزوللا ساتىبالدى ۇلى جانە ونىڭ ۇرپاقتارىنىڭ قولىندا (وتباسىلىق جەكە قورىندا) ساقتالىپ كەلگەن.
اقىننىڭ وتباسى
احمەت بايتۇرسىنوۆ الماتى قالاسىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەندە تۇرعان ءۇش ءۇيى بولعان ەكەن. ونىڭ جازبالارى ارقىلى وسى ءۇش ءۇيدىڭ ورنىن زەرتتەۋشىلەر انىقتاعان. الايدا ول تۇرعان ەكى ءۇي قالادا جاڭا قۇرىلىستار باستالعاندا الىنىپ تاستالعان بولىپ شىقتى. سونىڭ ىشىندە تەك احمەت بايتۇرسىن ۇلى مۇراجاي ءۇيى عانا قالعان. احمەت بايتۇرسىنوۆ بۇل ۇيدە 1934-1937 جىلدار ارالىعىندا تۇرعان.
احمەت بايتۇرسىنوۆ ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراپ ايداۋدان كەلگەننەن كەيىن، كوپشىلىك ونى "حالىق جاۋى" دەپ، كومەك كورسەتۋدەن باس تارتقان. سول كەزدە ونىڭ قىزى شولپان مەن كۇيەۋ بالاسى قامقورلىققا العان.
احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ جارى ءبادريسافا
اقىن جارى الەكساندرا يۆانوۆناعا "ءبادريسافا" دەپ ات قويعان. ول ەسىم اراب تىلىنەن اۋدارعاندا "بادرۋن" - تولىق اي، "سافا" - كىرشىكسىز تازا دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى ەكەن. احمەت بايتۇرسىنوۆ مەن ءبادريسافانىڭ تۋعان بالالارى بولماعان. ولاردىڭ باۋىرلارىنا سالىپ، اسىراپ العان اۋمات، قازيحان جانە شولپان دەگەن ءۇش بالاسى بولعان. اۋمات پەن قازيحان ەرتەرەك دۇنيەدەن وتكەن. ال شولپان حالىق جاۋىنىڭ قىزى رەتىندە بادريسافامەن بىرگە ايداۋدا بولعان.
1937 جىلى قازاندا احمەت بايتۇرسىنوۆ قاماۋعا الىنعان، ەكى ايدان سوڭ، 8 جەلتوقساندا "حالىق جاۋى" ەسەبىندە اتىلعان.
Tengrinews.kz سايتىنان
6alash ۇسىنادى
