«Elge el qosylsa qut» deıdi qazaq. Endeshe kitapqa kitap qosylsa qazyna. Ásirese, qazaq tarıhy men taıpalardyń ótken-ketkeninen derek beretin kitaptar barlyqqa kelse, elimizdiń tarıhynyń bir bostyǵy tolyp, san túrli saýaldardyń jaýaby tabylatyny shyndyq.
Búgin Almatydan «Toqaı shejiresi» atty kitaptyń baspadan shyqqany týraly aqjarma shúıinshili habardy estip qýanyp jatyrmyz. Atalǵan kitaptyń alǵashqy bir nusqasy bizdiń qolymyzǵa tıip te úlgirdi. Kitaptyń aty «Toqaı shejiresi» bolǵanymen, onda bir rýdyń ata tek shejiresinen góri qazaqtyń tarıhy, ásirese Arǵy bet Altaı, İle, Tarbataǵaı, Táńirtaýdaǵy ejelgi ata qonysyna Abylaı hannyń tusynda jyljı kóship, Ertisti órleı qonystanǵan qandastardyń úsh ǵasyrǵa jýyq tarıhy ekshelgen kórinedi.
Kitap qolymyzǵa tıisimen, onyń aıqara betterine kóz saldyq. Onda bylaı dep jazylǵan:
Toqaı – Orta júzdiń alty arys eliniń biri kereıden (Abaq kereı) taraıtyn Jádik rýynyń urany bolǵan Janat batyrdan týatyn urpaq. Segiz janattyń biri sanalatyn Toqaı rýynyń shejiresi osyǵan deıin jazylyp, baspa betin kórgen joq. Temirhan Qaıyrhanuly oqyp, zerttegen tarıhı eńbekterine, aýyzsha derekterge jáne ańyzdarǵa súıene otyryp jazǵan Toqaı rýynyń tuńǵysh shejiresin oqyrmanǵa usynyp otyr.
Bul shejire kitap el tarıhy týraly izdenýshilerge, Qazaqtyń shyǵystaǵy tarıhı ata qonystary men ondaǵy eldiń jaı-kúıin zertteýshilerge, Toqaı urpaqtaryna, sondaı-aq jalpy kópshilik qaýymǵa arnalady.
Mine, osylaısha oqyrmanmen júzdespegen kitaptyń jaǵymdy jańalyǵyn jurtpen bólisýdi jón kórdik. Kók túspen bezendirilip, kók tyspen qaptalǵan kitaptyń úshinshi betindegi «Tól shejire – Tór shejireniń jalǵasy» atty alǵys sózinde aqyn Ádilet Ahmetuly bylaı deıdi:
Búgingi tańda shejire jazǵannyń jóni osy eken dep, tarıhta ótken babalarynyń bárin batyr, baı, danyshpan etip kórsetip, óz rýynyń ǵana shashbaýyn kóterip, ǵylymı quny, tarıhı negizi joq daqpyrttyq derekterdi kóldeneń tartyp, rýshyldyqtyń ıisin ańqytyp, jalǵan namysty jalaýlatyp kitap shyǵarǵandardyń qatary molaıǵan tusta, biz «Toqaı shejiresin» oqyp otyryp, kitap avtorynyń atalyp otyrǵan tar óristi rýshyldyqtan ada, elim, jerim degende emirenip ketetin, tutas qazaqtyq ıdeologıany tý etken, ulttyq uly memleketti kórkeıtýdiń mańyzy men mánin jete túsingen, jastaıynan ómirdiń ystyq-sýyǵyn bir kisideı kórip, aýyzy dýaly qarıalardyń ár sózin qulaǵyna quıyp, sanasyna saqtap, qazirgi ýaqytta egemen eline jetken soń ósegen urpaqqa óziniń bilgenin boıtumar etip tartý etsem degen úlken júrektiń, sáýleli armannyń ıesi ekenin ańǵardyq.
Alǵy sóz ıesiniń aıtqany kelip, oqyrmanǵa jol tartý aldynda turǵan jańa basylymnyń alar asýy bıik bolsyn, bastysy oqyrmandar júreginen oryn alyp, óshkindep bara jatqan tarıh týraly túıtkilderdiń birine bolsa da jaýap beretin kitap bolsyn dep izgi tilegimizdi bildiremiz. Estýge qaraǵanda, aldaǵy ýaqyttarda atalǵan kitaptyń tusaý kesilip, kópshilikke tanystyrylady eken.
Erzat Erkin
6alash usynady
