Altaı taýynda 1868 jyly dúnıege kelip, 1940 jyly baqıǵa attanǵan ataqty qajy Ádilǵazy, úlken din ǵulamasy, aqyn Aqyt Úlimjiuly Qarymsaq anasy Jibektiń qos jeriginen keıin dúnıege kelgen.
Aqyttyń ákesi Úlimji Taılaq rýly Barlybaı bıdiń nemeresi Bekejannyń qyzy Jibek anamyzben nekelenedi. 18 jasynda kelin bolyp túsken Jibek 33 jasyna deıin bala kótere almaı, bedeý júredi. Onyń bedeýligi el ishine ósek bolyp tarady.
— Oı, oı, oı, Qudaı, kekse áıel bolǵansha bala kótermedi, taqyr qursaq bedeý júrdi, Úlimji shańyraǵy urpaqsyz ketetin boldy, — degen qańqý-shańshý aralas qyzyl ósek esik-esikten kirip, irge-irgeden ulyp-úrip turdy.
Bul ósekti estigen Jibek rasynda kináli adamdaı uıalyp, jıi qymtyrylyp, top ortaǵa, toı-tomalaqqa bara almaı júrdi. Bir kúni kóz jasy bulaqtaı aǵyp jylady. Alladan tilek qyp bala surady. Sol kúni túnde Jibek mynadaı bir tús kórdi. Túsinde on qolyna altyn saqa ustap, moınyna asyl aqyq tas taǵyp, sol qolyna jaryq shyraq tamyzyp, appaq kóılek kıip, taý basynda turyp oıandy. Tańerteńgi shaı dastarhanynda Jibek túsin joldasy Úlimjige jorytty.
— E, Jibekjan, Alladan aıan kelipti. Túsiń oń bolsyn, Alla ekeýmizge bir ul beredi. Oń qolyńa ustaǵan altyn saqa – sol. Moınyńa taqqan asyl aqyq – ıman. Sol qolyńdaǵy janǵan shyraq – onyń bilimi. Asqar taýdyń basynda turǵanyń – shańyraǵymyzdyń bet pen bedeli. Aq kóılek kıgeniń qaıǵydan qutylyp, qýanǵanyń. Iá, túsiń qaıyrly bolsyn, bereketin Alla bersin, — dep betin sıpady. Osy tústen keıin Jibek kóp uzamaı júkti boldy. Júkti bolyp júrip, aqsarbas qoıdyń etine jerik boldy. Úlimji Jibektiń jerik asyna qoraly qoıynan tańdap, deni saý bir aqsarbas qoıdy soıyp, jerik dastarhanyn jaıdy. Bir aı ótken soń, Jibek endi eshkiniń etine jerik boldy. Úlimji qoraly eshkisiniń ishinen bir surjaǵal atan serkeni jerik asyna shaldy. Osydan keıin toǵyz aı, on eki kún ótip, Jibek balpanaqtaı bir ul týdy. Úlimjiniń ákesi Qarymsaq nemere súıgenine qýanyp, úlken shildehana toı jasady. Besik toıynda Qarymsaq nemeresiniń oń qulaǵyna azan shaqyryp, sol qulaǵyna tákpir aıtyp, nemeresine «Aqyt» dep at qoıdy.
Qarymsaqtyń nemeresine Aqyt dep at qoıýynyń mánisi Jibek túsinde moınyna aqyq tasyn taqqan edi. Myna nemerem aqyqtaı asyl azamat bolsyn, kókiregine ıman qonsyn, júregi qýanyshqa tolsyn, bár iste joly bolsyn, atyn el biletin bolsyn, asyl tastyń qasıeti darysyn dep yrymdaǵany edi.
Iá, Aqyt óte bilimdi bolyp, búkil qazaq halqyna tanymal aqyn, qajy-qazy, din ǵulamasy retinde elge tanyldy. 1907 jyly qajyǵa baryp, eki jarym jyl qajy paryzyn ótedi. Quran kárimdegi qasıetti súrelerdi, aıattardy qazaq tiline aýdaryp, óleń etip jazyp el ishine keń jaıyp taratty. Qasıetti Quran kárim kitabyn arab tilinen qazaq tiline aýdardy. Búkil qazaq halqynyń ǵulamasy atanǵan Abaı Qunanbaıulynan 18 jyl buryn, «Qazan» baspasynda kitap shyǵaryp úlgerdi.
Aqyt qajynyń osynsha bilimdar jáne sheshen shejire bolýynyń sebebin aýyldaǵy uly qarıalar jańaǵy jerik asymen de baılanystyrady. Sol zamanda Aqyttyń bir qurdasy bar edi. Onyń aty Bajaq dep atalatyn. Bajaqtyń sheshesi oǵan aýyr aıaq kezinde eshkiniń etine jerik bolypty. Bajaqtyń minezi el aýzynda «bajyldaǵan eshkideı», Aqyttyń minezi «qońyr qoıdaı» degen sóz áli kúnge aıtylady.
Bolat BOPAIULY
6alash usynady
