Qazaq pen jylqy bite qaınasqan uǵym. Birinen-birin ajyratý múmkin emes. Jylqy janýarynyń ústine alǵash bizdiń babalarymyz mingeni ǵylymda dadáleldenip jatyr. Jaýgershilik zamanda batyrdyń jan serigine aınalǵan arǵymaqtar da az emes.
Sýrette: Tarbaǵataı taýynda ornalasqan Qýbas at eskertkishi.
Sol sáıgúlikterdiń biregeıi - Qýbas at. Qarakereı Qabanbaı batyrǵa serik bolǵan, arýaqty tulpar -Qýbastyń oryny erekshe. Qabanbaı batyr soǵysqa attanǵanda kóbine attyń beli shydamaıdy eken. Sheshýshi shaıqastardyń shebin buzyp júrgen Qaban batyrǵa, ózine saı tulpar kerek bolǵany daýsyz. Qalyń el jylqyǵa baı qazaq dalasynan Qabanbaı batyrǵa at izdepti. Bul sóz Qabanbaıdyń naǵashysy ataqty Bı Boranbaıǵa da jetedi. Bı ata tańdap beredi. Jylqyshy alyp kelgende tulpardy kórgen el tańdaı qaǵyp, tańyrqasady. Bıiktigi nardaı, keýdeli, kesek jylqyny batyr Qabanbaı birden unatypty.
Atynyń ózi Qýbas dep qoıylýy da tegin emes, "júırikke saı, basynda bir qyrym et bolmaǵan" deıdi.
Qýbas - Aqsýat jerindegi, Tarbaǵataı jaılaýynda ósken qulyn. Boǵas, Taldy-Bazar, Qarǵyba sýyn qanyp ishken qazanat. Ókpeti taýlarynyń etegi men Maılyshat mańaıynda ósken desedi. Kezinde qalmaqtardy oısyrata jeńip kelip, qazaqtar at shaptyryp toı jasapty. Qabanbaı babamyz Qýbasty tek joryqta ǵana emes, báıgede de synap kórmekke, búkil úsh júzdiń han-qarasy, ıgi jaqsylary bas qosyp uıymdastyratyn, qazirgi Kereký men Semeıdiń mańynda eki júz shaqyrymdyq báıgege Qýbas atty da qosady. Osy uly báıgede Qabanbaı batyrdyń ataqty Qýbas aty jeke dara kelip, batyrdyń dańqyn taǵy bir márte asqaqtatypty. Sonda batyr: “Mingenim meniń Qýbasty, Qýbastaı jylqy týmasty”,-dep rıza bolypty.
Batyr babamyzdyń jan serigine aınalǵan Qýbas atpen talaı joryqtar jasalyp, jekpe-jek shaıqastar ótkizip, el úshin eleýli soǵystarǵa qatysqan. Turan dala tósinde Qabanbaıdy kóterip , jeńis týynyń jelbireýine septigin tıgizgen Qýbas attyń da eńbegi eren. Qýbas attyń elimizdiń tórt buryshynda tuıaǵy tımegen jeri joq. Daraboz batyrǵa qanat bolǵan dańqty tulpar jaıly áńgimeler, dastandar, jyrlar jeterlik.
Qabanbaı dastanynyń búginge jetken úlgisinen alty nusqasy bar eken . Alty dastannyń qurylysynda Han Batyrdyń Qýbas atpen serttesken jeri óte uqsas berilgen:
Men keldim jetpis segizge,
Sen keldiń otyz segizge.
Senen basqa at minsem,
Mingendeı boldym ógizge.
Seni minip shapqanda,
Tartynbaı tústim teńizge.
Eı, Qýbasym, Qýbasym,
Qabanbaı óldi degizbe!
Tórt arystyń balasyn,
Endi eshkimge jegizbe!
Shaba almasań saǵan sert!
Qarsy kelgen jaýyma,
Qara tamaq naızamdy,
Qadamasam maǵan sert!
Mine osy joldardy oqyp-aq, oı túıe berýge bolady. Qabanbaı batyr Qýbas atyn 40 jyldaı ózine joldas etken.
Qýbas at «kisinep», «eleńdep» jaýdyń kele jatqanyn bildirip otyrǵan desedi.
Qýbas attyń sońǵy kúnderi de týǵan jerinde ótken. Ábden qartaıǵan shaǵynda kóz qyryńyzdy sala júrińiz dep, amanat etip Bı Boranbaıǵa ákelipti. Qalyń jylqynyń ishinde júrgen Qýbas , bir kúni ornynan tura almaı jatyp qalady. Buny estigen Bı Boranbaı: «El úshin týǵan eren erdiń astynda uzaq jyl serik bolǵan arýaqty tulpar ǵoı, qalyń jylqyny «Qabanbaılap!» uran salyp, qıqýlap qasynan aıdap ótińder. Aıǵaıǵa eligip, turyp keter»-depti. Jylqyshylar ataqty bıdiń aıtqanyn istep, qıqýlap, "Qabanbaılap!" uran salyp, bir top jylqyny janynan qýyp ótkende, kári tulpar dúbirge eligip, ushyp túregelip, topqa ilese jónelipti. Jaǵalbaıly taýynyń bıik asýyna shyǵa bergende, jata qalyp jan tapsyrypty. Qaıran tekti janýar-aı! Bı atanyń uıǵarýymen Qýbas attyń bas súıegi Tarbaǵataı taýynyń bir silemi, Jaǵalbaılynyń eń bıigine qoıylǵan eken.
Búgingi tańda bul ólkeni qasterlep «Qýbas at kezeńi» dep ataıdy. Etegindegi bastaýǵa aqtyq baılap, ary-beri ótken el aıaldaıdy. Tulparǵa qurmet kórsetip, el azamattary Qýbas atqa eskertkish te ornatyp qoıǵan. Qýbastyń iz qalǵan bul ólkede tekti jylqylardyń tamyry úzilgen joq. Áli talaı Qýbastaı jylqylar týady, ústine laıyq batyr bolsa!……….
Mereı Qart
Jazýshylar Odaǵynyń múshesi
6alash usyndy
