Aldyńǵy on shaqty jyl ishinde talaı hıkimet jaılar kezikti ǵoı. Sonyń ishinde árbir adamdy jeke – jeke tarazyǵa salyp, shekesinen shertip kórip, árkimniń óz boıyna shaq ádil baǵa bergeni de bir qyzyq boldy. Endi bir ǵajaby, óle – ólgenshe óshpeıtin osy tańbany adamdardyń etine ǵana emes, súıegine de sińirip, on eki múshesin daralap atap otyryp, eń laıyqty degen jerine battıta dáldep úrdy: Bireýdiń keýdesine jaýyz, endi bireýdiń aýzyna sýaıt, taǵy bireýdiń bóksesine jaǵympaz, taǵy bir tobynyń mańdaıyna adal, qaısar dep basty. Ásirese, qazir zaman túzelip, el tynyshtalǵannan keıin, ár adamnyń el kókireginde jattalǵan osy baǵasy, tipti áshkere, ashyq aıtylatyn da boldy. Osy qatarda men de óz salmaǵymdy baıqap júrmin. Uly kárilerdiń alǵys, alqaýynan, ortadaǵy bedelimnen, zamandastarymnyń qurmet, iltıpatynan da ózimniń aldyńǵy qatardaǵy azamat ekenimdi ańǵaryp kelemin. Al keıbireýler ebin taýyp, kóz aldymda da kópirte madaqtaıtyn bolyp júr. Óıtkeni aýyr jyldardyń synaǵy meni eń sońǵy topqa jatqyzsa kerek. Buǵan ózim de mázbin. Keıde ishteı osynymdy maqtanysh etetin sátterim de bar. Biraq, osyndaı ózime ózim ǵana emes, qaraıǵan halyq rıza bolǵan myqtylyǵymdy oılaǵan kezderimde eń aldymen anam esime túsedi. “Anamnyń aq sútiniń nári ǵoı bul” dep eljireımin. Ýa, anashym sonaý baldyrǵan bala shaǵymda, qujyr – qujyr quz jartastary úńilip turatyn qystaýdaǵy tas úıde, yń – shyńsyz ońasha qysqy keshte baýyryńa tyǵylyp otyryp tyńdaıtyn ertegilerim áli esimde: Alyp qara qus báıterektiń basyndaǵy balapandaryn saǵynyp, zýlap kele jatady. Ekpininen daýyl turady. Balalarym aıdahardyń aýzynan aman ba eken degende tógilgen kóz jasy jaýyn bolyp sirkirep ótedi. Asyǵyp, ańsap kelip uıasyna qonady. Báıterek jeti ret maıysyp, jeti ret túzeledi. Balapandaryn aman – esen kórip sheksiz qýanyshqa bólenedi. Baýyryna basyp súıedi. Kenet adam ısin sezedi. Balapandaryma qastyq istegeli kelgen bir jádigóı bolmasyn dep qorqady. “adam ıisi qaıdan shyǵady?” dep suraıdy. Balapandary aıtpaıdy. Ashýlanǵan alyp qara qus temir tegeýrinimen aıamaı sheńgeldep, olardy oryndarynan julyp – julyp alady…Qus bolsa da ana ǵoı! Meshkeı ana!...
Basyma qara bult tóngen kezde, alyp qanatynyń astyna alyp, adam qataryna qosqan da sol anam edi – aý!
Bul bir qyzyq áńgime.
İstiń basy bylaı boldy. Jańylmasam dál 1967 jyly tamyz aıynyń 19 juldyzy edi. Bizdiń komýnada kapıtalızm jolymen júrgen uqyqtylar men tórt salaly elementterdiń saǵyn syndyryp, sazaıyn tartqyzý zor qımyly júrgizildi. “túý” degen túkirigi jerge túspeı turǵan qyzyl jeń belgili batyrlar bir kún buryn jıyn ashyp, adam tizimdepti. Erteńinde sol tizim boıynsha, komýna partkomynyń sekretarynan tartyp bir top adam halyq jınalǵan úlken alańnyń bir shetine qatarlap tizile bastady. Jıyn ýaǵynan biz de keshikkenimiz joq. Óıtkeni jeti kılometr jerden at baýyryna alyp aıdap kelgen bolatyn. Bir táýiri jıynnyń daıyndyǵy kúshti eken. Kóp tostyrǵan joq; ár kimniń óz basyna dál kelmese de, er basyna qaǵaz sáýkeleden birden jetti. Betke jaǵatyn qara sıalary da mol kórinedi. Áýeli moıynǵa asatyn qarǵy taqtaılaryasyp ta qaldy. Bir adamǵa ekiden “qorǵaýshy”da daıar eken… odan keıingisi shym – shytyryq birdeńe: Aıaqty tusady ma kerek, bıik ústelge shyǵaryp tońqalań asyrdy ma kerek, áıteýir, oıyna kelgenin istedi. Qaıtalanǵan qaharly urandar shaqyrylyp, bizdiń «qulaǵanymyz» jarıalandy. Árbir brıgadaǵa onan ári kúreske alý tapsyryǵy berildi.
Sol kúni keshte brıgadadaǵy kezek maǵan keldi. Baǵana “sáýkele” kıgende – aq zárem ushyp, es – aqylymnan aıyrylyp qalǵan edim. Áýeli «sáýkeleniń» keń bolyp, sheńber temiri keńsirigimdi qajap, jaralap ketkenin de bilmeppin. Endi mine ala – kóleńke zal ishinde qalyń adam aıqaı – súren salyp, qyspaqqa ala bastaǵanda boıymda janym qalmady; joq, janym murnymnyń ushynda ǵana turdy. Desede, ántek es toqtatyp, jańbyrsha jaýǵan kóp suraqqa: “joq”, “bilmeımin”, “túk te jat nıetim joq”, “aınalaıyn kópshilik – aý, óz qoldyryńda óstim ǵoı, mende qaıdaǵy qylmys, brıgadırmen bir ret ursysyp qalǵannan basqa tıtteı kúnám joq…” dep zarlaı bastadym. Sol- aq muń eken, kómekeıi jyrtylǵansha aıqaı salǵan bir “batyrdyń” daýysymen ilese, bútin zal shý ete tústi de, qalyń judyryq jaýdy da ketti.
Bir sáttik dýdan keıin qaıtadan suraqqa alyna bastadym. Óne boıym qalshyldap, dirildep, býynym quryp barady. Qoryqqandiki me, joq álde kózim shubartyp ketkendikten be, bilmeımin, áıteýir otyrǵan adamdar biriniń ústine biri shyǵyp – túsip, tolqı teńselip turǵan sıaqty kórinedi. Keıbireýdiń kózi birese ekeý, birese tórteý bolyp ketedi. Tipti tórt qulaqty, úsh muryndylary da, jalpaq betterinde muryn da, qulaq ta joq, qatar – qatar tizilgen qısyq aýyzdylary da bar sekildi. Ara – tura ashýly aıqaı – shýlardan selk ete túsemin de, kózim bajyraıyp, kóringenge jaýtańdap, japaqtaı qaraımyn… biraq, maǵan raqym qylýǵa kimniń batyly barsyn?! Shyny qaısy, jalǵany qaısy qaıdan bileıin, eldiń bári de meni jep jibere jazdap, shatynap jarylyp ketkeli turǵan tárizdi. Týǵan – týys dostarymnyń da óńi bir – aq kúnde buzyla qalypty. Bári de qatýly, ana jaq buryshtan eki murty edireıip aǵam da judyryǵyn túıe aıǵaı salady. Toptyń orta tusynan inilerimniń de judyryǵy kórinedi. Endi bir tusta qara kóleńkeleý buryshtan kúni keshege deıin moınyma asyla, “janym” dep sybyrlap júrgen qalyńdyǵymnyń da appaq bilegi jaryq etip, kishkene judyryqtary qaıta – qaıta sermelip qalady. Qoıshy, áıteýir, kóp judyryq samaladaı qalyń shoqpar sıaqty basyma tónip-tónip ketedi.
– Tapsyr!
– Sóıle!
– Aıt shapshań! – degen kóp, shuǵyl – shuǵyl kelte buıryqtardyń arasynda «ózdigińnen tapsyrsań keńshilik etemiz” degen aqyl – tálimder de qulaǵyma shalynyp qalady.
Buryn bundaıdy kórmegen basym qaıterimdi bilmeı dal boldym. Úmitten úreı kúshti, oılanyp – tolǵanýǵa, qabyrǵammen aqyldasaıyn deýge mursa joq, sasqalaqtaı bastadym, Óstip qysylyp turǵanda kenetten oıyma bir aqyl sap ete tústi. Attyń jaly túıeniń qomynda ony da oılap taba qoıǵam joq, eldiń aıtqan aqylyn uǵa qaldym. Ózim de zerekpin – aý, shirkin! Mıyma qona ketti. Qutylýdyń jolyn ońaı taptym. Bireý kelip bir túıip ketken saıyn basymdy tizeme tıgizip shulǵyp turyp maquldaı berdim:
– Durys, bulyq aıdap júrgende tórt kúnde segiz atty zoryqtyryp óltirdim…
– Maqsatyń ne?
– Sosıalızmdi aýdarmaqpyn.
– Qyrmannan topan ákele jatyrmyn dep eldi aldap, qunan ógizime tórt daǵar bıdaıdy bir jolda teńdep ákeldim. Asyl qoshqar deısiz be? Durys, qoı jaıyp júrgende ıirmek ushy shekesinen kirip barady degen syltaýmen asyl qoshqardyń múıizin kesip tastap óltirmek boldym. Ondaǵy maqsatym, ıa, ıa, túp maqsatym, qoshqardyń múıizin keskende me? Aıtaıyn, aıtaıyn, túp maqsatym – kapıtalızmdy qaıta tirildirý.
– Odan basqa?
– …..
– Kimderdi óltirmek boldyń?
– Jasyrmaı aıt!
– Aıtaıyn , ıa, aıtaıyn, jasyraıyn dep turǵam joq, umytyp barady ekem, kedeı – kembaǵaldardy qyrmaq boldym. Onyń ishinde me? Ia, atap aıtaıyn, kedeı – kembaǵaldar uıymynyń bastyǵyn óltirmek edim, josparymdy ma? Ia, qaıtyp óltirmek bolǵanymdy da tapsyraıyn. Tonymdy aýdaryp kıip, aryqtyń ishine jata qalaıyn dep oıladym. Bastyq qara jorǵamen taıpaltyp kele jatyp, ózime taıaı bergende “quq” dep ornymnan ushyp túregelsem, aty úrkip jalt beredi de, ol omaqasa jyǵylǵanda moıny úzilip óledi dep josparladym…
…Qoıshy, “fakt” áshkerleýshilerdiń eshqaısysynyń meseldesin qaıtarǵam joq, bárine maqul bolyp, bárin de razy ettim. Meniń ár bir moıyndamamnyń sońynan jıyn basqarýshy “Tóraǵa” da elge estirte aıqaılap:
– Jazyp qoı, Salıma brıgadırdy qatyn degen. Áıelder teńdigine qarsy. Ózi moıyndady, úsh ógizdiń arqasyn jaýyr qylǵan.Ujymnyń irge tasyn qazbaq, “taýyqtyń túsine tary kiredi” degen … Ýly maqsatpen aıtqan. ózi moıyndady, – dep meniń qazaqsha aıtqan sózimdi qazaqshaǵa «aýdaryp» sańqyldap tur.
Sóıtip birinshi kesh aıaqtady. Aqyldylyǵymnyń arqasynda kóp qınalmaı aman – esen úıime qaıttym. Ádet boıynsha «joǵaltaıyq», «ıt basyn shaǵaıyq» degen qalyń aıqaımen bizdi buryn shyǵaryp jiberýshi edi. Úıge bárinen buryn keldim. Qolym qaltyldap turyp karesin shamdy tamyzdym da, tógip – shasha quıyp alyp bir shyny sý juttym. Tór aldyndaǵy syrmaqqa endi otyra berip edim, esik ashyldy da, sál eńkishteý kelgen bir qara kempir kirip kele jatty. Qapelimde “ákaý bul kim?” dep tesireıe qatyp qaldym. Kirgen adam shamǵa taıaǵanda ǵana baıqadym, óz sheshem sıaqty, shoshyp qaldym. Meniń sheshem áli tip – tik, onyń ústine ashań júzdi, aqqubalaý adam edi. Kózimdi ýqalap jiberip qaıta qaradym. óz sheshem eken. Qudaı saqtasyn, qap – qara bolyp túutigip ketipti. Túsi adam shoshyrlyq: Ózim bala jasymnan qarap úırengen qabaǵynyń seldir qara túkteri tikireıip alǵan, áli bolaty qaıtpaǵan, alasy az kózderi shúńireıip, ishine kirip ketipti… Oıpyraı jalǵyz kúnde ne degen júdegen deseńshi?! Adam sıqy qalmapty. Óńinde qan – sól joq túnerip tur, qaıtsin endi! Baýyryndaǵy balapanyn júndeı tútip jatsa dáti qalaı shydasyn?! Sóz joq, meni shyryldatyp, qınaǵan adamdarǵa zyǵyrdany qaınap kelgen bolsa kerek. Ol bastabynda ún qatpaı, sileıgen qalpy maǵan tesile qarap turdy da, kenet qatqyl daýyspen inilerime buıryq berdi:
– Esikti ilip qoı! Terezeni qymtańdar!
“qorlyqqa shydamaı tyǵylyp kelgen ǵoı, esik – terezeni bekitip alyp, qazir – aq meni bassalyp, kóz jasyn kóldeter kelip». Balajan kóńili bos adam edi – aý, qolymdy pyshaq kesip ketkende de jylap jiberetin. Meni sabap ketken balalardy da erinbeı jalyqpaı qýalap kep júretin. Byltyr attan jyǵylyp aıaǵym synǵanda da botadaı bozdap bir kún jylaǵan. Qazir de sóıter. «qudaı qaqty ǵoı búgin, aman – esen qutyldyń, áıteý, aqylyńnan aınalaıyn, qulynym!» dep aımalar… “shirkin, osyndaıda anasynyń keýdesine tumsyǵyn tyǵa, omyraýynan ıskeı turyp bir jylap alsa, kókirektegi dert, sher-shemen ydyrap, bir qýnap, seıilip qalady ǵoı kisi” dep oılap kózim jasaýrap ta ketti. Munymdy sezdirmeıin dep kıimimdi sheshine bastadym. Úı ishinde lám dep sóılegen eshkim joq, kenet sheshemniń daýysy sańq ete tústi:
– Eı, beri kel! – dedi maǵan buıyryp. Eki bilegin sybanyp alypty. Oıymda túk joq, “meni baýyryna basa egilip, sherin bir tarqatyp almaqshy ǵoı” dep oılap jaqyndap taıap bardym. Netken párýaısyz, mısyzbyn deseńshi. oıda joqta betime shapalaq shart ete tústi. Kózimniń oty da jarq etti. Sheshemdi mundaı qarýly dep ómir boıy oılap ta kórmegen bolatynmyn. Tańerteńnen keshke deıin talaı jýan judyryqtyń teperishin kórsem de, dál osyndaı zildi taıaqty sezbegen edim. Qulaǵym dyńyldap, basym zeńip ketti. Kózimniń aldy qaraýytyp, úıdiń qabyrǵalary qısaıyp, mátshalary jyljyp, syrǵaýyldary shyr aınalyp kóshe bastady. Qalaı otyra qalǵanymdy ózim de baıqamaı qaldym.
– Ynjyq! – dedi sheshem shashymnan julqa qaıta turǵyzyp, basymdy kekjıte shalqaıtyp alyp, surlana tónip tur. Oıpyraı, netken kárli edi! Sheshemnyń óńi munshalyq sýyq ekenin kim bilgen?! Muny óz kózim kórmeı basqa bireýden estigen bolsam, senbegenim bylaı tursyn, “shesheme til tıgizdiń” dep tóbelesýden de taıynbas edim. Aldymda omyrtqasyn opyryp, on aı kóterip, tún uıqysyn tórt bólip, aq sútin emizgen anam emes, júrgi qaraıyp alǵan qas duspanym turǵan sıaqty. Qanyn ishine tartyp, bekinip alǵan. Munan jaman, jas shaǵymda ár kúni bir neshe ýaq qarala qojalaq betime, mańqasy qurǵamaıtyn qaspaq tanaýyma da jırenbeı qushyrlana jabysa qalatyn jup – juqa erinderin tistep, qanatyp jiberipti. Shýda jipteı sozylǵan jip – jińishke qyzyl syzyq qýdaı bolǵan, bop – boz ıegine qaraı ap – aıqyn sozylyp uzaryp barady.
Men “oıbaı, apataı!” dep shoshyna aıqaılap, aıaǵyna orala ketpek bolyp, ıile berip edim. Tóbe quıqamdy búrip turǵan qarýly qol tizemdi búktirmedi. Sonyń arasynda jaǵymnyń tozańyn shyǵara taǵy da janyp – janyp jiberdi.
– Ez! –dedi kijinip, tistene ysyldap, – Men seni ul dep týǵam, erkek qoı qalja jegem… qaraı gór munyń janynyń táttisin! Bir kúngi bopsaǵa shydamaǵan áljýáz, – dedi. Eki kózi qantalap, qyp – qyzyl bolyp, zahar shashyp tur eken. Meni iship – jep bedireıe qarap, ántek aıaldady da, mańdaıymnan keıin qaraı nuqyp qalyp, júk jaqqa taman tura umtyldy. Kórpe – jastyq, kıiz – keshekti bir tarpyp qulata salyp, sandyqtyń qaqpaǵyn saldyr – suldyr etkizdi de, lezde janyma qaıta jetip keldi. Sondaı shapshań, qımylyna kóz ilespeıdi.
– Búıtip súıekke tańba túsirgenshe, óz qolymmen baýyzdap tastaıyn seni, – dedi jaǵamnan shap berip alqymymnan qylqyndyra búrip turyp. Alaıyńqyrap bara jatqan kózime sheshemniń qolyndaǵy ákemniń múıiz sapty kezdigi shalyna ketti. ákem qaıtys bolǵannan beri sheshem bul kezdikti eshqaısymyzǵa ustatpaıtyn. Tek ár jyly soǵym basyna úlkenderdi shaqyryp, quran oqytqyzǵanda ǵana osy pyshaqty alyp shyǵyp, bizge et kesip beretin de, qaıtadan tyǵyp qoıatyn. Mine bul kezdik endi maǵan tónip tur. Pyshaq ustaǵan qoly qyzyl qanmen ant bergeli tuǵrǵandaı. Tıtteıde diril joq. Qas pen kózdiń arasynda jarq ete túskeli dap – daıyn, oqtalyp tur. Osy kezde inilerim de shý ete tústi. Ushyp túregelisip sheshemniń qolyna jarmasty. Ulardaı shýlap, jylap, jalynyp júr. Sheshem olarǵa da yzaly kózimen ata qarap:
– Shýlama ary! Shyǵarma dybystaryńdy. Myna sıaqty arsyzdyq isteıtin bolsańdar, bárińdi de osy pyshaqpen esip tastaımyn, – dep jekirip toıtaryp tastady.
Oqty kózi áli meni atýly:
– Qaı jerde óltirip júrsiń segiz atty?
Mende ún joq.
– Múıizin keskenge qoshqar ólip, kapıtalızm tirile me? Sosıalızmdi qoshqardyń múıizi tirep tur ma eken? Aıt janyńnyń barynda! Halyq degendi, partıa degendi bilemisiń sen, silimtir?
Mende taǵy da ún joq.
– Kisi óltiretin qaraqshy attyńaldyna jata qap óltire me eken? Poh, shıkinniń batyryn – aı!
Mende áli dybys joq. Tilim býylyp, zaýanym tutylyp qalǵaly qaı zaman?!
“Tergeý” birtalaıǵa deıin sozylǵanymen, meniń qarysqan jaǵyma til kirgize alǵan joq. Baǵanaǵydaı emes, esimdi jıa bastadym. Eshqandaı jaýap berýdiń qajeti joqtyǵyn, ózimniń nege kúnáli ekenimdi de barandap ańǵaryp turmyn.
Kenet taqtaı sharq ete qaldy. Sheshemniń qolyndaǵy kezdik ústelge kirsh ete tústy. Selk etip, sheginip qalǵanymdy artynan baıqadym.
Sheshem meniń janyma tebitip taǵy da jetip keldi de, bilegimnen julqa tartyp, esikke qaraı ıterip jiberdi:
– Shyq úıden! Qazir bar da aıt ana basshylyq alqasyndaǵylarǵa. “qoıan júrek qorqaqpyn, ezbin. Sol úshin aǵat aıttym, ótirik edi” de. Sýaıttyqpen jan saýǵalaǵansha, shyndyqty aıtyp shyńyraýǵa qulasań netti?! Osylaı ólseń men seniń basyńa munara ornatar edim. Buıyram saǵan bar shapshań! áıtpese men seni keshedi eken dep oılama! – dedi.
Ómiri sheshemniń tilin buryp kórmep edim. Onyń ústine baǵanadan ózim de opyq jep, jerge kirip kete jazdap turǵam. Súlkinim túse súlmireıip bosaǵadan attaı berdim.
Men barǵanda “belsendi toptaǵylar” áli taramapty. Qulaqtaryna deıin qyzarysyp, birdeńege talasyp jatyr eken. Kirip bardym.
– Ne ǵyp júrsiń, eı, munda? – dep ajyrańdady bireýi meni kóre qalyp.
– Men qatelesippin. Jańa qoryqqanymnan ótirik moıyndap edim, – dedim men bezek qaǵyp.
– Ol-aq eken:
– Úı, mynaý ne ottap tur?! – dep bes – alty adam oryndarynan óre túregeldi. Júgirip janyma kelip qorshaı qaldy. Kózimdi shuqyp kijine bastady. Tipti, azdap jumarlap ta jiberdi.
– Kim úıretti buny saǵan?
Meniń kózim terezege tústi. Áınegi synǵan bos kózden sheshem baspalap qarap tur eken. Arqalanyp kettim:
– Eshkimúıretken joq, – dedim qasqaıyp. Onan ary ne dese de, sazaryp mylqaý bolyp aldym. Qansha kárlengenimen, túk shyqpaıtynyna kózi jetti me , zerigip úmit úzdi me, joq álde ózderiniń de uıqysy keldi me, bilmeımin, áıteý, “kórgilikti erteń kóresiń!” dep zirkildep – zirkildep tańǵa jaqyn qoıa berdi.
Eńsem kóterilip, búginginiń bári umyt bolyp, jeńileıip, erlenip qaıttym. Jol ústinde bireý qolymnan ustaı aldy. Kózge túrtkisiz qarańǵy bolsa da, tanı kettim. Jazbaı tanydym. Anamnyń qoly. Meıyrban anamnyń qoly. Yp – ystyq.
– Endi adam boldyń, – dedi sheshem úıge kelgen soń.
Jazdyń kúni bolsa da, sheshem baıqus tońyp, qalshyldap ketken eken. Ashýmen kóıleksheń shyǵyp ketip otyr ǵoı. Meniń tamaǵymdy berdi de, búk túsip, oranyp jatyp qaldy. Men de kópke sheıin uıyqtaı almadym. Sheshem de oıaý jatty. Ne degeni belgisiz, anda – sanda kúbirlep qoıady. Bálkim, jazyqsyz jaman uly úshin Alladan tilek tilep, sıynyp jatqan bolar?! Duǵakoı ana ǵoı! Nemese maǵan tańerteń aıtatyn sózderin jattap jatqan shyǵar! Iakı, álde qandaı bir erlik shejiresin esine túsirip, ershimine keltire almaı kúbirledi me eken?!…
Erteńinde tańerteńgi shaı ústinde sheshem maǵan:
– Aqymaq bolma, balam. Jas bolsań da, er azamatsyń. El úmiti ózderińde. Ezdikti qudaı jaýǵa bersin. Úlken atań da er kisi edi. Bir joly jortýylǵa barǵanda, at jyǵylyp ortan jiligi opyrylyp ketkende, Altaı men Saýyrdyń arasyna aıaǵyn qanjyǵasyna baılap kelip tańdyrǵan eken. Keıin qısyq bitipti. Basqa bir otashyny shaqyryp qaıta saldyrmaq bopty. Otashy kári adam eken. “qaraǵym, qaýqarym az, tórt – bes jigit shaqyr, áıtpese, meni óltirip ketesiń. Men seniń bir seripkenińnen qalam ba?” dep kónbepti. “kózimniń tirisinde keýdemdi jan balysyna bastyra almaımyn” depti atań. Eki jaǵyna eki qazyq qaqtyryp, eki qolymen sodan ustap, «qybyr etpeımin» dep sert beripti. Aıtqanyndaı qaınasyp bitken súıekti qaıta syndyryp, ornalastyryp tańyp bolǵansha, bylq etpegen eken. Artynan el tórt qabattap tistegen kepeshin aýzynan áreń alǵan kezde qasqa tisteri saýdyrap qosa túsipti desedi úlkender. Oılashyóziń, atalaryń osyndaı er bolǵan. Erdiń urpaǵy ez bolsa, baqtyń qaıtqany emeı nemene?! Úlken apań da myqty kisi eken. Ákeńdi jaýgershilik zamanda kósh jónekeı týypty da, belin shylaýyshymen býyp alyp, kúnshilik jolǵa júripti» dep ańyz etedi el. Burynǵy batyrlardan qalǵan sarqytsyń. Tamaqqa toıyp al da, ózińe óziń berik bol. Erdiń erligi ózgege kórsetken kúshinen ǵana emes, ózine istetken qaıratynan da bilinedi. Uqtyń ba? – dedi.
Bir táýiri sonan bastap úıimizde tátti – dámdiniń bári meniń aýzyma tosýly boldy. Sheshem baıqus ózi túk ishpese de máz:
– Mine, jaraısyń, jigit boldyń! Er namysy degen dúnıedeginiń bárinen de qymbat. Men bir oqymaǵan nadan adammyn. Júregimde jattalyp, súıegimde sińisti bolyp qalǵan ataly sóz ǵoı bul. Atalaryń sıaqty búgin de myqty bol, - deıtin keshki arpalysqa attandyrǵaly jatyp qaıta qadaǵalap.
Keıin de kórgilikti kóp kórdim. Talaı – talaı tar, qysań, shyrǵasy kóp, shym – shytyryq shyńyraýlardan óttim. Biraq, qandaı qıyn – qystaý kezde de ana ámirin umytqam joq. Aýzym qanǵa tolǵan sátterde de, ana sútiniń dámi birge ketip qalmasyn dep ishime juttym. Aq sút qoı ol! Ar – namys shubaty emes pe?! Maǵan nár bergen sonyń qudireti!
El meni maqtaǵan saıyn men anamdy saǵynamyn. Tóbeme kóterip, aıǵa deıin alyp ushsam deımin. Ótelmegen boryshym kóp. Jumyrtqadan shaıqalǵan balapanmyn ǵoı… Samuryq deıtin alyp qara qus balapandaryn saǵynyp, zýlap kele jatady. Ekpininen daýyl turady. Kóz jasynan jańbyr sirkireıdi… Balapanyn tiri kórip sheksiz qýanyshqa bólenedi. Aqymaqtyǵyna ashýlanyp, temir tegeýrinimen aıamaı búredi… Aman bolsa dep tileıdi… Ana ǵoı! Meshkeı ana!
Altaı qalasy.
6alash usynady
