قيلى-قيلى تاعدىر بار. ءتۇرلى-تۇرلى ارمان بولادى. سولاردىڭ كەيبىرى ورايىن تاۋىپ جاتادى. مەنىڭ دە كوپتەن كوكسەپ، كوكتەن تىلەگەنىمدى جەردەن بەرگەندەي ءساتى ءتۇسىپ ەبەپكە سەبەپ جالعانىپ قيۋى كەلە كەتتى. دەگدار قاۋىمنان شىققان، تەرەڭ ءبىلىمدى بولعانىمەن تاكاپپارلىعى جوق، قاراپايىمدىلىعى «مەن مۇندالاپ» بىلىنە بەرمەيتىن، قايعى، قۋانىشى جىلدار بويىنا سىرت كوزگە شالىنباعان وسى ايەلدىڭ اشىلماعان ۇلكەن سىر ساندىعى بار ەدى. ونى اشۋ قيامەتتەن قيىن. كىلتى جەردىڭ جەتى قابات استىندا، استارى التى قات كوكتە جاتقان جۇمباقتى قالاي شەشەمىن دەسەم دە باتىلىم بارماي، سىلتاۋ تاپپاي توساڭسۋمەن وقتاي زىمىراپ ونداعان جىلدار ارتتا قالىپ بارا جاتقان. كەزىگۋ وڭاي-اق، اڭگىمەنى قالاي باستايمىن؟ سۇراق تابىلادى-اۋ، ءبىراق وڭىپ تۇرعان جوق. ونىڭ ۇستىنە شاكىرتى تۇگىل ۇستازدار قاباعىنا تىك قاراپ كورمەگەن تىكباقاي زۋھرا اپاي بولسا شە. جاراتقان يەم، ءوزىڭ ساقتاي گور!
ابىروي بولعاندا عازەكەڭ اعامىزدىڭ تۋعانىنا سەكسەن جىل تولۋ مەرەكەسى تويلانىپ جاتتى. «مىڭنان تۇلپار» دەگەندەي موڭعولياداعى ات توبەلىندەي ازعانا قازاقتىڭ ورتاسىنان تۇلەپ ۇشىپ، قىرانداي قانات قاعىپ ۋىزداي جاس كەزىنەن مەملەكەتتىك جوعارى باسشىلىققا شىعىپ، قىرىق جىل ءبىر ەلدى باسقارىسىپ، قازاعىنىڭ مۇڭ-مۇقتاجىن ارقالاپ، ابىروي نامىسىمىزدى اۋەلەتە كوتەرىپ وتكەن نار تۇلعاسىنىڭ مەرەيىنەن تۋعان حالقى نەسىن ايايدى. قوبدا دارياسىنىڭ بويى شاڭعا بوكتى، جاعاسىنداعى جاسىل ورمان قانعا باتتى. اقشۋلان ءتۇتىنى بۋداقتاعان اپپاق شاعالاداي اقبوز ۇيلەردى قاز-قاتار تىگىپ، ات جارىستىرىپ، ولەڭ-جىرمەن كۇنى-تۇنى دۋمانداتىپ دۇبىرلەتپەيسىڭ بە-اي كەلىپ. ىردۋ-دىردۋ مەرەكەنى قىزىقتاپ وتىرىپ بىرەۋ سىرت جاعىمنان كەلىپ، يىعىمنان تۇرتكەندە عانا ەس جيدىم. جالت قاراسام داكەن ەكەن. ۋلاانبااتاردان ات تەرلەتىپ تويعا كەلگەن قوناقتاردىڭ بىرەۋى. ماعان كوپتەن تانىس. ۋنيۆەرسيتتەتتە وقىتۋشى بولىپ ىستەيدى. وسى مەرەيتويدىڭ جانكۇيەر اقى يەسىنىڭ ءبىرى، عازەكەڭنىڭ نەمەرە ءىنىسى.
– ەكەۋىمىز ءبىر جاققا بارىپ كەلسەك قايتەدى؟ - دەدى وڭاشالاپ. قولىندا تەلەكامەرا.
– سويتەلىك. قايدا بارامىز سوندا؟
– زۋھرا اپايدىڭ ءۇيىن بىلەتىن شىعارسىڭ؟
دەنەمدى ۇرەي مە، قۋانىش پا الدەنە بيلەگەندەي ەكى ويلى تۇرمىن. سىر تۇبىنە كۇنى بۇگىن ءتىرى جان جەتىپ كورمەگەن، ەلۋىنشى جىلداردا موڭعوليانىڭ باتىس ولكەسىن ەلەڭ ەتكىزگەن سول جۇمباق كۇتپەگەن جاعدايدا ءدال ءقازىر شەشىلە قويادى-اۋ دەپ ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىردى مە.
كوككە ورمەلەگەن جۇلدىزداي اقىل ءبىلىم، سىر سىمباتىمەن اۋىزعا ءىلىنىپ، ەلگە تانىلعان ەگىز قوزىداي، تاپ-تاتۋ ەرلى زايىپتىڭ ءبىر تاسقىندا قاق ايىرىلعان تاۋ وزەنىندەي اياق استىنان ەكى جاققا كەتۋى جۇرتتى سەڭ سوققان بالىقتاي ابدىراتىپ كەتكەن. ارى ويلانىپ، بەرى تولعانىپ سان ساققا دا جۇگىرتكەن. الىپ قاشپا سىپسىڭ ءسوزدىڭ ءبىرى قيسىنىن تاپپاي ايدالاعا لاعىپ كەتىپ، جابۋلى كۇيىندە قالعان.
– ءدوپ باسىپ توبەسىنەن تۇسپەسەم دە اياقتاي اۋماقتا تۇرىپ كەلەمىز، ماڭايلاتاتىن شىعارمىن، جۇرسەك جۇرەلىك دەدىم.
– قانداي عانيبەت. كەتتىك! – دەدى، داكەن بالاشا قۋانىپ. نە ءۇشىن دەپ قازبالامادىم.
– عازەكەڭنىڭ رۋحىن ەلەۋلى تۇردە ەسكە الۋ ساتىندە ونىمەن ون جىل وتاسقان زۋھرا اپايدى دا تۋىس تۋعاندارى ۇمىتپاۋ ادامگەرشىلىك قوي...
ول داستارحان باسىندا كوزىلدىرىك كيىپ، ءشاي كەسە مەن كىتاپتى قاتار قويىپ، اۋىر ويدا وتىر ەكەن. توسىننان سوپاڭ ەتىپ كىرىپ بارعانىمىزعا ەلەڭ ەتكەنىمەن، قۋانعان دا، قاباق شىتقان دا رەڭ بەرمەدى. سابىرمەن سالەم الىپ، دامگە شاقىردى.
– ىشىڭدەر! - دەدى، ۇستەمەلەي قۇيىپ.
ءۇي ءىشى جيناقى، مۇنتازداي تازا. تورگى قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان التىن كەمەرلى سۋرەتكە كوز سۇرىنەرلىك.
«ايەل زاتىنىڭ سۇلۋلىعىن مادونناعا تەڭەۋ الەمدىك مودا شىعار. قازاقتىڭ ءدال مىناداي سۇلۋلارى مادوننانى شاڭىنا ىلەستىرە مە ءتايىرى». بۇل قىزىنىڭ دا، ءسىڭىلىسىنىڭ دە ەمەس، زۋھرا اپايدىڭ ءوز سۋرەتى. سان جىلداردىڭ قىزىقتارى مەن قاسىرەتتەرىنىڭ ءىزى اجارىن وسىپ، ەڭسەسى ءسال ەڭكىش تارتسا دا سىمباتى سىندى، سەزىمى ءالى سەرگەك. «ەكەۋىنىڭ نەكەلەسكەن كەزىنىڭ ءبىر بەلگىسى دە. ويپىر-اي ودان بەرى دە!..»
– تويعا نەگە بارمادىڭىز اپا؟ شاقىرۋ بەرمەگەن بە؟ مەنىڭ سوزالاڭداپ بارا جاتقان ويىمدى كىلت ۇزگەن داكەننىڭ وسى سۇراعى. تاڭدانىستان وكپە نازى باسىم. زۋھرا ءسال كىدىردى. جاۋاپ تاپپاي قينالىپ وتىرعان جوق. كەسەدەگى دەمىن العان ءشايىن جۇرەك دىرىلىمەن ارەڭ جۇتتى. سارقىنى شايقالىپ تۇر. ول تاماعىن كەنەپ، كۇلىمسىرەدى دە:
– نەگە بەرمەسىن، بەردى عوي شاقىرۋ. بالا-شاعانىڭ تۋلاق شاشۋى ەمەس، كوپشىلىكتىڭ تويى ەمەس پە. قۇت بەرەكەلى بولسىن. تىلەۋلەسپىن. ءيا ول كىسى زامانىندا ەلىنىڭ ەرەن تۇلعاسى ەدى. مەن بە مەن... دەنى ساۋ، دەنەسى شيراق كەزىندە ەلۋ، الپىس جاسىنىڭ تويىنا دا شاقىرعان. ەندى مىنە كوزى كەتكەننەن كەيىنگى سەكسەن جىلدىعى. بارىنە قاتىسا المادىم. قورلانىپ تا، قومسىنىپ تا ەمەس. «قاتتى جۇرسەڭ شاڭدى اياق، اقىرىن جۇرسەڭ مالما اياق» دەگەن اتالارىمىز. داۋىسى جاڭقىشاقتانىپ ءبىزدىڭ رايىمىزدى ءبىر شولىپ ءوتتى دە بايسالدى قالپىنا كوشىپ:
– كىمنىڭ ىشىندە قانداي يت ۇلىپ جاتاتىنىن بوگدە جان قايدان سەزسىن. ال سەندەرگە مەن شىن سىردى ايتايىن. مەنىڭ دە تورىمنەن كورىم جاقىن. ىشكە بۇككەن كۇيى الا كەتەم بە؟
... ءيا، ءبىز ءبىر تاۋدىڭ ەكى بەتىندە بولساق تا ءبىر وزەننىڭ بويىندا تۋىپ ءوسىپپىز. مەن قارشادايىمنان اكەدەن تىرىدەي ايىرىلىپ، جەتىم قالعانىممەن تەكتى اتانىڭ ۇرپاعى رەتىندە ماڭدايدان شەرتكىزبەي ۇكى، تۇمار تاعىپ بۇلعاقتاپ ءوستىم. ەكۋىمىز دە اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساۋات اشىپ، ودان سوڭ العاشقى مەكتەپتەن باستاۋىش ءبىلىم العان سوڭ ۋلاانبااتارعا جەتىپ، ىلگەرىلەپ وقىپ جۇرگەندە تانىستىق قوي، - دەدى.
مەنىڭ كوز الدىما قىرقىنشى جىلدارداعى وقىعاندار بەينەسى كەلدى. سولاردىڭ ءبىرقاتارى ايتتىرۋ، قۇدالىق، قالىڭ جولىمەن نەكەلەسكەن جۇپتارىن جازباي، سۇيگەنىنە قوسىلعانى تۋرالى اڭگىمەلەر ايتىلاتىن. وسى ويىمدى سەزە قويعانداي زۋھرا اپاي تاماعىن كەنەپ:
– ءبىز ەكەۋىمىز ويناپ ءجۇرىپ وت باسىپ، وپىق جەپ اداسقاندار قاتارىنان ەمەس ەدىك، -دەدى. ءشۇۋ دەگەننەن، قۇمارلىقپەن قۇلاي سالماي، ۇناتساق تا ءبىر ءبىرىمىزدى ۇزاق سىناپ سابىرمەن، سارىلا ءجۇرىپ اراعا سان ايلاردى سالىپ بارىپ تابىستىق. وقۋدان ەكەۋىمىز دە كەندە بولمادىق. ول بولسا ەكى بىردەي جوعارى مەكتەپتى ءىش، سىرتتان ۇزدىك ءبىتىرىپ، ۇلكەن مەكەمەنىڭ باستىعى بولىپ ورنالاستى. مەن دە ەكىنشى مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن اتتاعان ەدىم. بەرتىندە جاستاردىڭ كەيبىرى وقۋىن اياقتاپ ۇلگەرمەستەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا، قالاعان جەرىندە تۇرمىس قۇرىپ جۇرە بەرەتىن بولدى ەمەس پە. ءبىزدىڭ تۇسىمىزدا بۇل ەرسى كورىنەتىن. «پالەنشەنىڭ قىزى كولدەنەڭ وتكەن كوك اتتىنىڭ ەتەگىنەن ۇستاپ كەتە بارىپتى» دەگىزبەي، تويدى ەل ىشىنە، اۋىلعا كەلىپ جاسادىق.
كەرەيدىڭ بۇرىنعى كەراۋىز ۇلىعىنىڭ بالاسى دەگەن قارقاراداي اتاعىم، ماسكەۋدەن كۋتۆ ءبىتىرىپ كەلىپ، سىرماق شەتىنە ىلىنگەن ايبىندى اعام بار. باسىمنان قۇس ۇشىرماي اسپەنسىتىپ وسىرگەن اۋىلىم «جەتىم قىزدىڭ تويى» دەگىزبەي ابىر-سابىر بولىپ، بارىن سالىپ ويىن-تويدى كەلىستىرە ىستەپ، مەنى قولدان ۇزاتتى. ادۋىندى ەر قارا وسپان قىزى داريعانى قىرىق تۇيەگە جاساۋ ارتىپ، اياعىنا كۇمىس بىلەزىك سالعان تورى جورعاعا مىنگىزىپ اتتاندىرعان دەۋشى ەدى. مەنىڭ سالتاناتىم سودان كەم تۇسكەن جوق. قازاقتىڭ سول ءسان سالتاناتى بالكىم مەنىمەن اياقتالعان دا شىعار، - دەپ ءىلۋلى سۋرەتكە ءبىر قاراپ، ءسوزىن قايتا ساباقتادى:
– كەلگەن جەرىم دە وسال بولمادى. وبالى كانەكي ۇلى-كىشىسى تۇگەل قوعاداي جاپىرىلىپ، جايىلىپ جاستىق، جازىلىپ توسەك بولىپ، باستارىنا حان كوتەردى. ءبىز جاز بويى ساۋىق، سەرۋەن قۇرىپ، كۇزگە سالىم ۋلاانبااتارعا ورالدىق. عازيزبەكتىڭ قول-اياعى بالعاداي، ۋىلجىعان جاس. بەدەلدى ۇيىمنىڭ باسشىسى، قولعانات كوپ. ۇيىمىزدە تۇرىپ وقيتىن اۋىل بالالارى بار. تۇرمىسىمىز ولقى نارسەدەن ادا. تاپ تۇيناقتاي. مەكتەبىمە اۆتوموبيلمەن جەتكىزىپ تۇرادى. «قولدى جىلى سۋعا مالۋ» دەپ ءسىرا سونى عانا ايتار. بوس ۋاقىتىمىزدا ەكەۋلەپ تولىنىڭ جاعالاۋىنداعى سىڭسىعان ورماندى ارالايمىز. بوعدا تاۋىنا شىعىپ، ءۇيىر ۇيىرىمەن ورگەن بۇعى، مارالدى تاماشالايمىز. كەيدە ويىنعا بارامىز. ەرتەگىگە بەرگىسىز تاڭعاجايىپ ءتاتتى سول داۋرەنىمىزگە كوز، ءتىل ءتيدى مە، قايدان بىلەيىن، كوڭىلگە ءبىر قاياۋ ءتۇستى. ماعان نە تەز الىپ تىنباعان، نە وڭاي ايىقپاعان سىرقات پايدا بولماعاندا ءبىزدىڭ باقىت پەن ءلاززات، راحاتقا تولى جۇبايلىق سول ءومىرىمىز تولىقسىپ، داۋىرلەپ تۇرا بەرەر مە ەدى، شىركىن، قايتەر ەدى... ءاي، ءبىراق ءبىز پەندەمىز. سەمىزدىكتى قوي بولماسا پەندە قايدان كوتەرسىن. جاقسىلىقتان دا جالىعامىز دا...
ال، مەن شە، مەن ءوز شەشىمىمە وكىنىپ كورگەن ەمەسپىن. ەمدەلىپ، دومدالىپ بەينەت از شەكپەدىم. الايدا دەنەگە باتقان اۋرۋدان دا «ەكەۋىمىز بىردەي ەمەس، بىرەۋىمىز عانا مۇڭلى بولساق-اۋ» دەگەن وي دەرتى قاتتى قينادى مەنى.
ابدەن ءۇمىت ۇزىلگەن سوڭ ءوزىمدى اياماي، ونىڭ كوڭىلىنە دە قاراماي ءبىر كۇنى ءدال وسىلايشا قاراما-قارسى ءشاي ءىشىپ وتىرعانىمىزدا جالعىز جاپىراق قاعازدى جۇلىپ الىپ: «ەكەۋىمىز اجىراسايىق» دەپ جازدىم دا، الدىنا سىرعىتا سالدىم. قولىنداعى ءشاي قۇيعان كەسە ەدەنگە ءتۇسىپ، كۇل-كۇمىرەتى شىقتى. كوزى بادىرايا قالدى. پالەن جىل بىرگە تۇرعاندا ماعان العاش رەت الايا قاراعانى دا وسى. ىزادان ەمەس-اۋ، قاسىرەتتەن. ەڭگەزەردەي ازاماتتىڭ ەكى كىسى مىنگەندەي اتپال يىقتارى قوزعالىپ، دەنەسى قالشىلداپ، جاعى كەمسەڭدەگەنى قانداي ايانىشتى.
– نەگە؟ - دەدى الدەنۋاقىتتا اڭىرىپ.
– سابىر ەت، ەر ادامسىڭ عوي. مەن سەنىڭ باعىڭدى بايلامايىن. مەنى اياما، بولاشاعىڭدى ويلا، - دەدىم، بارعان سايىن باتىلدانىپ.
– ءسوز بولىپتى-اۋ! مەن ساعان بالا تاۋىپ بەرمەدىڭ دەپ قاشان ايتتىم، -دەيدى، بالاشا بۇرتىڭداپ. قوي، مۇنداي جامان نارسەنى وسىدان بىلاي اۋىزعا الۋشى بولما. ەكەۋىمىزدىڭ ءتاتۋ-تاتتى ءومىر، جاقسى تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزدىڭ ءوزى بازار، ءوزى باقىت ەمەس پە.
ءسوزىنىڭ سوڭىن ءازىل-قالجىڭ، ويىن-كۇلكىگە اينالدىردى، ءشايىپ-جۋىپ: «ارمانسىز ادام بولمايدى. ءتورت قۇبىلاسى تەڭ كىمدەر بار؟ بالاسىز كىسىلەر باقىتسىز دەپ ساعان كىم ايتتى. بالالى بولدىڭ، ول ەگەر تۋادا كەمتار، نەمەسە جۇرە ناقۇرىس بولسا وندا تۇرعان نەنىڭ باقىت، قۋانىشى» - دەپ تە اربىلەدى. ارا-اراسىندا ءان سالاتىن. قازاقتىڭ قارا ولەڭدەرىن قانداي ادەمى ايتۋشى ەدى، - دەپ كۇلىپ الدى زۋھرا اپاي. داكەنىمە قاراسام ەبىل-دەبىل...
ولەڭ دەمەكشى عازەكەڭنىڭ توي-تومالاقتا، ۇزاق جولدا ءجۇرىپ كەلە جاتىپ تا حالىق اندەرىن جالىقپاي ايتاتىنىن بىلەمىن. ۇلىقپىن دەپ كىسىمسىمەي، قاراشانى ءوز باسىنان تومەن ساناماي، مەيلى كىم بول وزىمەن تەڭ كورىپ، ازىلدەسىپ سۇحباتتاسىپ كەلە جاتاتىن. «بىرەر ستاكانعا قىزاتىن سەنى نە باستى!» - دەي وتىرىپ، بىرەر ليترگە ءسال ماناۋراعان شاعىندا انگە باساتىن:
قارا نار جۇك كوتەرمەس بەل كەتكەن سوڭ،
كەڭ جايلاۋ قۇلازيدى ەل كەتكەن سوڭ.
كەكىلىن كەسكەن كەر اتىم-اي،
جاستايدان وسكەن بەگزاتىم-اي.
وينايسىڭ ەندى كىممەن مەن كەتكەن سوڭ...
اسىرەسە وسى ولەڭدى اڭىراتاتىن. سوندا كەيدە داۋىسىنان قارلىعۋ، وكسۋ اڭعارىلاتىن.
– ول وتە پاراساتتى ەدى عوي، - دەدى زۋھرا اپاي تاعى دا ءشايىن دەمدەي وتىرىپ. ودان قاساقانا بەزەيىن دەدىم بە. شوقتىعى وزگەدەن بيىك قازاق ازاماتىنىڭ ەڭسەسى تۇسپەي، ساعى سىنباي جۇرە بەرسە ەكەن دەپ، سول قاتەرلى تاۋەكەلگە كەلدىم عوي. ال، ءبىراق ول سوندا دا ۇزىلگەن ءجىپتى جالعايمىن دەپ اۋرە-سارساڭدى ۇزاق كەشتى.
– مەن ادەمى اقىل تاپتىم، - دەدى بىردە ول.
– ساعان تەگى بالا كەرەك بولعانى عوي؟ ولاي بولسا وڭاي. كۇلان جەڭگەمدى ەلدەن شاقىرتتىم. كەلەتىن بولدى. ىشىندە بوپەسى بار دەيدى. وسىندا اكەلىپ كۇتىپ، باپتاپ، بوساندىرىپ الامىز. ءوزىم تاپقىرمىن، ءا؟ - دەپ قارقىلداپ كۇلدى. قوسىلا قۋاندىم. ۋايىم قايعى زىم-زيا. جيىلىپ-تەرىلىپ جەڭەشەمدى قۇشاق جايىپ قارسى الدىق. جىك-جاپار بولدىق تا قالدىق. ءۇمىت تىلەۋىمىز تەك سونىڭ ۇستىندە. بىرەر اي وتكەن سوڭ جەڭەشەم پەرزەنتحاناعا بارىپ، قول اياعىن امان-ەسەن باۋىرىنا الدى. نارەستە ۇيگە كەلدى. اق تۇيەنىڭ قارىنى جارىلدى. توبەمىز كوك تىرەدى. قالاداعى قازاق بىتكەن تۇگەل باس قوسىپ، بىرنەشە كۇن شىلدەحانا، دۇبىرلەتىپ توي جاسادىق. كەرەگى نە ب ا ق قۇسىنىڭ باسىڭا قونۋى ازاپقا سالىپ، سارىلتۋى قانشالىقتى ۇزاق بولسا، كەرباعىپ ۇشۋى دا سونداي تەز بولادى ەكەن. سۇيكىمدىلىگىمەن وتباسىمىزدى شاتتىققا بولەگەن اق بوپەمىز تورت-بەس كۇن وتكەندە اياق استىنان جالپ ەتە ءتۇستى!..
زۋھرا اپاي سوڭعى ءسوزىن اۋىر قينالا، كۇرسىنە ايتىپ كوزىن جۇمىپ، ءسال وتىرىپ، قايتا اشقاندا جالعىز تامشى ءمولت ەتىپ ىرشىپ، تىرس ەتىپ ستولعا تامدى. ونسىز دا ەگىلىپ وتىرعان داكەنىم ەرىكسىز ەڭىرەي جونەلىپ ەدى.
– قوي، جىلاعانى نەسى. جاسىق بولىپ وسكەن نەمە ەكەنسىڭ-اۋ، دەپ وعان زىلدەنە قارادى دا، سونىمەن تۇگەل جەر شۇقىپ قالدىق.
– ساۋىعايىن دەپ مىسقالداپ ارىلىپ كەلە جاتقان دەرتىم قايتا مەڭدەتتى. دەنەنى دىڭكەلەتكەن اۋرۋعا قاراعان جوقپىن. ءبىزدىڭ ەندى ەكى ايىرىلۋىمىزدان باسقا ەشبىر جول جوق دەگەندى مايموڭكەلەمەي، بەتىنە تۋرا قاراپ وتىرىپ-اق اشىق ايتىپ سالدىم.
– جانۇياسىن بۇزعان جايسىز ادام رەتىندە سەنى دە ايامايدى. قىزمەتتىك، پارتيالىق تۇرعىدان دا جازا جۇكتەيتىنىن بىلەم. ءبىراق قوبالجىما. ۇلكەندەرگە بارىپ، ءمان-جايدى ءوزىم تۇسىندىرەمىن، - دەدىم.
اقىلىن ايتىپ تاعى دا گوي-گويگە باستى، الدادى، اربادى، جالىندى، جالبارىندى. بۇك ءتۇسىپ جاتىپ تا الدى. العان بەتىمنەن قايتپادىم. باس حاتشى سەدەنبالعا كىرۋگە باتىلىم بارمادى. بىزبەن جولداس، سىرلاس جۇرەتىن سەندگە كىردىم. ول ەكىنشى حاتشى، ساياسي بيۋرو مۇشەسى ەدى عوي. سىرت كوزگە تاكاپپارلاۋ كورىنگەنىمەن ءبىلىمدى، كىشىپەيىل ادام ەدى. امان سالەمنەن كەيىن مۇڭ-شەرىمدى تۇگىن جاسىرماي اعىتىپ، بايلامىمدى ايتا باستادىم. ءدال وسى ساتتە عوي، عازيزبەكتىڭ ءبىزدىڭ ۇستىمىزگە باسا-كوكتەپ ەڭىرەي كىرىپ كەلگەنى. ماعان قاتالدىق پايدا بولدى. بەزەرە ءتۇستىم. قوسىلا جىلاسام نە بولار ەدى. كەرىسىنشە ول ەكەۋى قوسىلا جىلادى. بەدىرەيگەن قالپىمنان تانباي، بەزەرىپ: «زارەدەي رەنىشىم جوق. ءومىردى زايا ەتىپ بۇدان بىلاي بىرگە تۇرمايمىن» دەدىم ۇزىلدى-كەسىلدى. عازيزبەككە ەش كىنا تاقپاۋدى قايتا قايتا ءوتىندىم دە، قوشتاسىپ شىعىپ جۇرە بەردىم.
«قالىڭ ويعا قامالعان قاشىپ قۇتىلا المايدى» دەيدى عوي موڭعول اعايىندار. ۇيگە دەرەۋ جەتتىم دە، ول-پۇلىمدى جالعىز سومكەگە سالىپ، بىلەگىمە ءىلىپ، «ءبو» دەگەن بەلگىسى بار ءبىر ماشينانىڭ كابيناسىنا وتىرىپ، بايان-ولگييگە تارتتىم دا وتىردىم.
نەشەمە تاۋلىك ىرعالىپ، جولسوقتى بولعاندىقتان با، اۋىلعا كەلە اۋرۋىم مەڭدەپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالدىم. كوپ ۇزاعان جوق، ەكى مىڭداي شاقىرىم قاشىقتىقتان ارىپ-شارشاپ ول دا جەتتى. ۇيقى-كۇلكى كورمەي تاپجىلماستان تالاي ءتۇن قاسىمدا بولىپ، باسىمدى سۇيەپ، سۋسىن بەردى، باعىپ-قاقتى. ءۇھ، ەكى دۇنيەدە دە قارىزىم جوق قوي... قاباعىما قارايدى، ولسەم بىرگە ولەتىندەي. كەكتى ويى جوق. «ەگەر سەن قىردا، اۋىلدا بولايىق دەسەڭ مەن دە قالانى قويايىن. باستىق بولعان باقىتتى بولار دەيسىڭ بە؟ ءتىرى جان، تۇكتى باقامىز عوي. اتا كاسىپ قوي سوڭىنان ەرسەك تە ەپتەپ-سەپتەپ كۇن كورەرمىز» -دەيدى.
– «جوعا، سەن حالىققا كەرەكسىڭ. از قازاعىڭنىڭ ابىروي نامىسىسىڭ. ولارعا كوپ جاقسىلىق ىستەي الاسىڭ. ۇلكەن باسىڭدى كىشىرەيتپە. مەنى شىن جاقسى كورسەڭ سوزىمە كون. جالىنامىن!» -دەيمىن. بىرتە بىرتە بەتىم بەرى قاراپ، قاز تۇرا باستادىم. ول بالاشا ءماز. «ءبارى ءبىر كۇنگىدەي بولمايدى. ولسەم ساعان ارۋاعىم رازى. ماعان قارايلاما. قۇدايىم ساعان باقىت سىيلاسىن، تىلەۋلەسپىن» دەدىم وعان ورتالىققا شاقىرىپ جەدەلحات كەلگەن كۇنى. دەلەگاسيا قۇرامىمەن ماسكەۋگە شۇعىل اتتاناتىن بولىپتى.
– سەنسىز باقىت دەگەن نارسەگە كۇماندىمىن، - دەدى جاۋتاڭداپ، قاتتى قىسقان قولىمنان ارەڭ سىتىلىپ. – زۋھرا دەنساۋلىعىڭا مۇقيات اباي بول. تەز ساۋىعىپ ۇيگە كەل، جانىم...
ارادا جانە ءبىر اي ءوتتى. ساقالىنان سۋ سورعالاپ، ات وكسىتىپ، الدىنان كەسە كولدەنەڭ وتپەگەن ەكى بىردەي قايناعام كەلدى. قىز ايتتىرعاننان بەتەر اڭگىمەنى ارىدەن تارتىپ، كەڭ تولعاي، اقىل ايتا، اعاتتىعىمىز بولسا كەش دەپ اياققا جىعىلا كەلدى. باياعى كەلىندىكپەن بالسىمەي، قىلىمسىماي اعىمنان جارىلىپ، مۇڭىم مەن سىرىمدى اقتارا وتىرىپ كەسىمىمنەن قايتپاي ولاردى سىيلاپ اتتاندىردىم. كونبەسكە كونسە دە كوز جاستارىنا ەتەگى تولىپ، جەڭدەرىمەن كوزدەرىن سۇرتە، بەلدەرى بۇگىلىپ ولار كەتتى، ءقايتسىن! بارىمىزگە وڭاي ءتيدى مە، ءبىراق قارىسسا قاتال تاعدىر كىمدى اياعان. ول كىسىدەن سودان بىلاي ءبىرتالاي ۋاقىت بويى حات كەلىپ تۇردى. كەيبىرەۋى ولەڭ حات، ءقازىر دە ساقتاۋلى. ءبىر دە بىرەۋىنە جاۋاپ جازباپپىن، دەگەنمەن تاسباۋىرمىن-اۋ. جارىقتىقتىڭ پانيدەن وتكەنىنە دە ونشاقتى جىل. ەسكە المايىنشى دەسەم دە ۇمىتا المادىم. ونى قويىپ تۇسىمە ءجيى ەنەتىندى تاپتى. تاعى دا «كەلە عوي» دەپ ءجۇر مە، كىم ءبىلىپتى.
– كەيىن بالالى-شاعالى بولعانىن ەستىپ شىن قۋاندىم. بەت بەدەلىنە شىركەۋ تۇسكەن جوق، موڭعوليا اسپانىندا جارقىراپ وتكەن قازاقتىڭ شوق جۇلدىزدارىنىڭ ءبىرى. مىنا بۇگىنگى مەرەيتوي سول اسقاقتىعىنا قۇرمەت قوي، ارۋاعى رازى بولسىن. وي، داكەن، سەن نەدەگەن بوس ەدىڭ؟ مەن نازالانبايمىن، ءوزىمدى باقىتسىزعا سانامايمىن. قامشىنىڭ سابىنداي قىسقا بولعانىمەن باقىتتىڭ ءدامىن ءبىر كىسىدەي تاتقىزعان جاستىق داۋرەنىمە وكپەلى ەمەسپىن.
– اپاي، سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە اياق باسساڭىز دا شۇكىرلىك-اۋ، مىقتى ەكەنسىز، ءالى دە جاساي بەرىڭىز.
– تاعدىر جازعاسىن امال قانشا. سول توسەك تارتقاننان كەيىن اۋپىرىمدەپ تۇرەگەلىپ، باتپانداپ كىرگەن كەسەل، مىسقالداپ شىعىپ قۇلان تازا ساۋىعىپ كەتتىم. قاراشۇناقتارعا قىرىق جىل ساباق بەرىپ ەڭبەك ەتىپ، ءقازىر زەينەتىن كورىپ وتىرمىن. سوڭعى جولداسىممەن دە ءدام-تۇزىم جاراسىپ ەدى، امال نە عۇمىرى كەلتە بولدى.
– عازەكەڭ سوڭعى ونشاقتى جىل ورتامىزدا بولدى، كەزىگىپ تۇردىڭىزدار ما؟
– ءبىر-اق دۇركىن. امانداستىق تا، بىر-بىرىمىزگە قاراپ وتىرىپ، ءبىر قاپشىقتان تەمەكى الىپ تامىزدىق. مەن وي ويلانعاندا اندا-ساندا شىلىم شەگەم. ول ءجيى-جيى تارتادى ەكەن. ءلام دەمەستەن ءبىرشاما ۋاقىت ءۇنسىز سىرلاستىق. سونان سوڭ قوشتاسىپ، ەكى جاققا كەتتىك، - دەپ زۋھرا اپاي جالعىز تال سيگارەت الىپ تۇتاتتى...
2003 جىل.
6alash ۇسىنادى
