"ەنشى ءبولۋ جايلى ەكى اۋىز ءسوز"
شاكارىم قۇدايبەردى
ەنشى بەرۋ، ەنشى الىسۋ – ەرتەدەن كەلە جاتقان ءبىر جول. ادەتتە ءبىر ادامنىڭ بىرنەشە ۇلى بولسا، ۇل بالالارىنىڭ ۇيلەنگەنىنە اكەسى ەنشى ءبولىپ بەرەدى. ايتالىق، ءبىر ادامنىڭ ەكى بالاسى بولىپ، سونىڭ ۇلكەن ۇلى ۇيلەنگەن بولسا، اكەسى سول ۇلكەن ۇلىنا ەنشى بولەدى. قازاق جولىندا ەنشىنى بالالارىنا اكەسى بولەدى، ەگەر بالالارى نارازى بولسا، باسقا بيگە سالىپ بولىسەدى. كوبىنەسە اكەسى كىشى بالاسىنىڭ قولىندا قالىپ، باسقا بالالارىنا ەنشى بەرىپ شىعارادى. مالدان ەنشى بەرەردە اكەنىڭ ەكى بالاسى بولسا، ونىڭ ۇلكەنى ۇيلەنسە، اكەسى بارلىق مالدى جەتى بولىككە بولەدى. بۇلاي ءبولۋىنىڭ سەبەبى – وسى جەتى بولىكتىڭ ءبىر بولىگىن بالالاردىڭ شەشەسىنە قالدىرىپ، قالعان مالدى ۇشكە بىردەي ءبولىسىپ، ءبىر بولىگىن ۇلكەن ۇلىنا بەرەدى. ول اكەنىڭ ۇلدارىنان باسقا قىز بالالارى بولسا، ول قىز بالالارىنا ەنشى بولىنبەيدى.
اكەسى بالالارىنا ەنشى بەرگەندە مال ءبىر تۇلىك بولمايدى – تۇيە، جىلقى، سيىر، قوي بولىپ، ءار تۇلىكتى بولادى. سوندىقتان بارلىق مالدى توقتىعا شاعادى. قازاقتا «قاق»، «توق» دەگەن قارا مالدىڭ اتتارى بولادى. «قاق» دەپ بەستى ات، قىسىر بايتال، قىسىر سيىردى ايتادى. ال، «توق» دەپ بۋاز دونەجىن بايتال، بۋاز سيىردى ايتادى. «قاق» قارانىڭ باعاسى – بەس توقتى، «توق» قارانىڭ باعاسى – ون توقتى بولادى. جاقسى اتان تۇيەنىڭ باعاسى جيىرما توقتىدان بولادى. ەركەك قوي، ساۋلىق قوي، تورپاق – ەكى توقتىدان، جاباعى – ءۇش توقتىدان سانالادى. قازاقتىڭ قىزعا ەنشى بولمەيتىن سەبەبى – قىزدان قالىڭ مال الادى، ەگەر شىن جولعا كەلسە، سول قىزدان العان قالىڭمالدىڭ مولشەرىن اكەسى قىزىن ۇزاتاردا تۇگەل قىزعا جاراتۋى كەرەك.
ال، جەر ەنشىسىنە كەلگەندە، اكەسى قاراماعىنداعى جەردى بولەدى. ول ۇشىنجەردى ارقانمەن، نە كوز مولشەرمەن وزىنە ءبىر جارىم ەسە، قالعان بالالارىنا ءبىر-بىر ەسە ەتىپ بولەدى. ەگەر بالالاردىڭ شەشەسى ءولىپ، اكەسى توقال العان بولسا، نە توقالدى بايبىشەسى ولمەي العان بولسا دا، توقالعا مال-جەرەنشىسى بولىنبەيدى.
اكەنىڭ بايبىشەسىنەن دە، توقالىنان دا بالاسى بولىپ، ولار ەنشى الىسقاندا مالعا دا، جەرگە دە بايبىشە بالاسى ەكى ەسە بولادى. مۇندا جەر ەنشىسىن بولگەندە وزگەشەلىگى بولادى. بارلىق اكە قاراماعىنداعى جەردى ۇشكە بىردەي ەتىپ بايبىشە بالاسى بولەدى دە، تاڭداپ ءبىر بولىگىن توقال بالاسى الادى. نە توقال بالاسى بارلىق جەردى تەڭ ۇشكە بولەدى دە، تاڭداپ ەكى بولىگىن بايبىشە بالاسى الادى. بۇلاي ءبولىسۋ – ەسكىدەن كەلە جاتقان جول. وسىلاي ءبولىسۋ مىنادان شىققان: ەگەر بارلىق جەردىڭ ءوزى تاڭداعان ەكى ەسەسىن بايبىشە بالاسى الاتىن بولسا، ول شۇرايلى جەردى ءوزى الىپ، توقال بالاسىنا تاقىر، مال جايىلىمى از، پايەگى جوق جەردى تاستاعان بولار ەدى. ال توقال بالاسى ءوزى تاڭداعان ءبىر ەسەسىن الاتىن بولسا، وندا توقال بالاسى بارلىق شۇرايلى جەردى الىپ، بايبىشە بالاسىنا شۇرايسىز جەرلەر قالعان بولار ەدى. ەگەر بايبىشە مەن توقال بالاسى ءوزدى-وزى كەلىسە الماسا، ول كەزدە جوعارىدا ايتىلعان جوبامەن باسقا بيلەر جەردىڭ جاعدايىن بىردەي ەتىپ ءبولىپ تاڭداتقىزادى. ەشكىمگە تارتپاي ايتاتىن ءادىل بيلەردىڭ بولىگى زاڭدى بولىپقالا بەرەدى.
6alash ۇسىندى
