«قاراقاس وتكەلى»
ءبيسىمللا راحمان-راحيم!
تاۋداي تاريحتىڭ تىينامداي بولشەگىن جيۋ، ۇرپاققا ۇسىنۋدى بالا جاسىمنان مۇرات ەتتىم. بۇل دەرەكتى 1994-جىلى 90 جاستاعى اتام ءشاشۋ ءسىلامقاجى ۇلىنان جازىپ العان ەدىم. بۇدان بۇرىن دا ارامىزدا ءۇزىپ-جۇلىپ ايتىلىپ جۇرگەن اڭگىمە بولسادا، تولىقتاۋىش رەتىندە سىزدەرگە ۇسىندىم!
وسىدان تۇپ-تۋرا 250 جىلدىڭ الدىندا، انىقىراق ايتساق، 1770-جىلدىڭ جاز ايىندا كەرەيدىڭ تاعى ءبىر كوشى قالبا تاۋىنان التاي تاۋىنا قاراي بەت تۇزەيدى. بۇيدا ىرىكپەگەن سالقار كوش جايساڭ كولىنىڭ اياعىنداعى "قۇيعان" دەيتىن جەرگە كەلگەندە، ءبىر شوعىر كوش ەرتستىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىمەن، ەندى ءبىر شوعىر كوش ەرتستىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋمەن جۇرەتىن بولىپ ەل ەكى باعىتقا بولىنەدى. بايقان، بارلىباي، شۇباس باستاعان باتىرلار ەرتستەن ەلدى وتگىزىپتى. سوندا، بايقان باتىر تاسىپ جاتقان ەرتىستى بايقاپ كورمەك بولىپ، قىرىق قۇلاش ارقاننىڭ ۇشىنان ۇستاپ «اباق» ۇرانىن شاقىرىپ قوس اتپەن ەرتىسكە تۇسەدى. اساۋ تولقىنمەن جاعالاسىپ ەرتستىڭ ارجاعىنا ءوتىپ، امان-ەسەن قايتا ورالادى. مۇنى كورگەن ەل وسى ارانى وتكەل ەتۋگە بەكيدى. 100 جىگىتتى 100 اتپەن ءۇش كۇن جاتتىقىترعان سوڭ، بايقان باتىر باستاعان 1000 وتباسى الدىمەن وتەدى. بايقاننىڭ ۇلجان دەگەن باتىر بايبىشەسى قاراجال سارى اتىنا ءمىنىپ، قاراتاماق نايزاسىن وڭگەرىپ، قارابۋراسىن جەتەكتەپ ءبىرىنشى بولىپ سۋعا تۇسكەن ەكەن. ەلدىڭ باس-اياعى جەتى كۇندە ءوتىپ بولعان ەرتستىڭ وسىبىر ءسال قىلىلاۋ تۇسى سودان باستاپ «قاراقاس وتكەلى» اتالادى.
بايقاننىڭ ەلى ءور التاي كوكتوعايعادەيىن ىرگە كەڭەيتىپ، ءوسىپ ونەدى. وسىلايشا حالىق اۋزىندا «ەلدىڭ اياعىنان وتكەل العان، باسىنان جۇرت العان، پاتىشادان بارىپ قاراكوك تاس العان» ەل اتالىپ تاريح بەتىندە قالا بەردى.
قازىر قىتايدىڭ التاي ايماعى قابا اۋدانىنڭ قاراتاس دەگەن جەرىندە «قاراقاس تۇبەگى»، «قاراقاس توعامى» . شىبىندى، ءۇشاشا دەگەن جەرىندە «قاراقاس اسۋى» دەگەن جەر اتتارى بار. بۇل بابالاردىڭ كوش ءىزى، اسقاق رۋحمەن جازىپ كەتكەن تاريحنىڭ ءبىر ۇزىگى ەدى!
قۋانىش ءىلياس ۇلى
Abaq ۇسىندى
