ا-ا-ۋ-ۋ-ا!
كەربۇعى بۇگىن دە سۋ ىشكەن جوق. سۋ ىشكىسى كەلگەن، ەكى ەزۋىن مۇز مونشاق جىرىمداعان تاۋ بۇلاعىنا ەرنى تيسە بولدى، ونە بويى قالتىراپ، ەتپەتىنەن تۇسەردەي بۋىن-بۋىنى بوساڭسىعان سوڭ، امالسىز كەيىن شەگىنەدى. ىندىنى كەبە ءۇش رەت ۇمتىلدى، ءۇش رەت تە وسىناۋ حالگە دۋشار بولىپ، تارتىنىپ كەتتى. وزەگىن وكىنىش ءورتى جاندىرىپ تۇرسا دا، ءدات شىركىننىڭ مىناۋ بۋى بۇرقىراپ سىلق-سىلق كۇلە اعىپ جاتقان اياق استىنداعى سۋعا جەتپەۋى قالاي؟ شىن قارتايعانى وسى دا... جو-جوق، كارىلىكتىڭ اۋىلى ءالى الىس، كەربۇعىنىڭ بازارلى ءومىرى الدا، قازىرگى السىرەۋى كارىلىككە جەڭدىرگەنى ەمەس، ۇدايى ءۇش كۇن كۇيەكتەن سوڭعى شارشاۋىندا؛ ولاي دەسەك، بىلتىر نەگە شارشامادى، الدىڭعى جىلى عانا ءبىر ءۇيىردى ون كۇنسىز شاشاۋ شىعارماي، جالعىز ءوزى جايعاۋشى ەدى؛ بيىل نە كورىندى بۇعان؛ الدە قىركۇيەكتەن باستاپ-اق ىزعارىن شاشقان جات باۋىر كۇزدىڭ سۇيەك سورار سۋىعىنا بوي الدىردى ما، بۇل تاۋدىڭ كۇزىن قويىپ، التى اي سۇلاپ جاتىپ الار اجداھا قىسىن شىبىن شاققان قۇرلى كورمەي وتكەرىپ جىبەرەر كەربۇعى ەمەس پە. راس، بيىلعى كۇز ەرتە ءتۇسىپ، سەڭدەي سىرەسكەن قارا بۇلتتارمەن كۇن جازعاندى تۇتقىنداعالى قاشان. ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن سول تىم الاسارىپ كەتكەن كەيىپسىز اسپاننان ءبىرسىن-بىرسىن جاڭبىر جاۋادى دا تۇرادى. ىلجىراپ مازانى الاتىن جىبىر-جىبىر تامشى ەلدىڭ دە، جەردىڭ دە شامىنا تيەر ەدى. كەيدە ۋىلدەپ سۇپ-سۋىق جەل تۇرسا، الگى جەتىم تامشىلاردى قيعاشتاتىپ، الدەقايدا قاڭعىتىپ اكەتەتىن. ابدەن كوندىمگە كوشكەن ورمان ۋىلدەگەن سۋىق جەلگە قوسىلىپ، الا جازدايعى كورگەن قىزىعىن ساعىنا ما، بەلگىسىز ءبىر مۇڭنىڭ، بەلگىسىز ءبىر ءۇمىتتىڭ، بولىمسىز ءبىر ارماننىڭ جۇدەۋ جىرىن گوي-گويلەي- ءتىن. ال كەربۇعى سول سالداقى جەلگە ارتىن بەرىپ، ۇزاق، تىم ۇزاق شاقىراتىن ءۇيىردى.
– ا-ا-ا-ا-ۋ-ۋۋ-اااا!
بۇل بەدەۋ ءۇن باياعىداي دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرەر زور بولماعانىمەن، تەگىندەگى تەگەۋرىندى داۋىستان قالعان جۇرناق ايقاي ەكەنىن اڭعارتارلىق. بۇرىن مىناۋ ءيىن تىرەسكەن ورمان، اناۋ قالعىپ-شۇلعىعان قاپساعاي تاۋلار مەن قويناۋ-قويناۋىنا قورقىنىش پانالاتقان قۇز-اڭعارلار كەربۇعى ءۇنىن ءىلىپ الىپ، ۇزدىك-سوزدىق قايتالاپ، كوپكە دەيىن جاڭعىرتىپ، داڭعازا قۋاتپەن الىسقا جوڭكىلىپ، تاراتۋشى ەدى-اۋ! نوسەر سۋىنا توعايعان توق كۇلكى بۇلاقتان كەيىن شەگىنگەن حايۋان ءبىز ءۇشىن ماڭگى جۇمباق تۇيسىكتىڭ تۇرتپەگىمەن ىشقىنا اۋالاعان، ءبىراق ونىڭ جارىقشاقتانا شىققان ءالسىز داۋسىن ەش پەندە، ەش جانۋار، ەش تىرشىلىك ەستىمەگەن، ەستىمەگەنى كەرەڭ بولىپ قالعانى سەبەپتى ەمەس، كەربۇعىنىڭ كەتەۋى كەتە السىرەگەنىنە سايعان. ءيا، باياعىدا... ءبارى دە – باياعىنىڭ ساداعاسى... كوزدەن دە، كوڭىلدەن دە بۇلبۇلداي ۇشا بەرگەن قاپىسىز قايران جاستىعى تەك ەندىگى ساعىنىشتىڭ سىڭسىپ ايتار جىرىنا اينالىپ، قوس جاناردان جاس بولىپ قانا سورعالايتىن. ايتسە دە، كەربۇعى ءوزىن قارتايدىعا تەلىگىسى جوق، ۇيىردەگى جاس مارالداردىڭ ۇياتسىز قىلىعى مەن بيىلعى كۇزدىڭ سونشالىقتى سۇرقايلىعى قاجىتتى دەپ ءبىلدى. بۇلاقتان وقىس شەگىنىپ، ءۇيىرىن شاقىرعانسىماق بولدى دا (ونىڭ داۋىسى كۇيەككە تۇسەر ۇننەن گورى جالعىزسىراعاندا شىعار جان ايعايىنا ۇقساپ ەدى)، ءىلبي باسىپ تاۋعا بەتتەدى. قىرسىققاندا تاۋ دا بۇرىنعىداي ەمەس، زاڭعار تارتىپ، ءوسىپ-اق كەتكەن بە، جەلى بويى جۇرگىزبەي، كەڭىردەكتەن سىعىپ القىندىرادى-اي! كەربۇعى باسىن جەرگە سالىپ، تاعى ايالدادى. كەربۇعىنىڭ باسىن جەرگە سالعانى تاعدىر تالقىسى الدىندا ءبىرجولا تىزە بۇگىپ، تەك قانا اسپانداپ، تەك قانا اسقاقتاپ جۇرەتىن تاكاپپار كەۋدەنىڭ جەر بولعانى، كوبىك شاشار تەنتەك كوڭىلدىڭ كور بولعانى. ال جىلدار بويى ءمۇيىزىن بەرسە، ساۋىرىنان سيپاتپاعان ءتۇز تاعىسىنىڭ، وسىنشالىق جۋاسۋى – قور بولعانى ەدى. باعاناعىدا اقتىق رەت ايقاسقا تۇسكەندە، اش بۇيىردەن تيگەن توننالىق سوققى ەندى عانا اۋىرسىنتىپ، شىبىن جانىن شىرقىراتتى-اي. الدە كوز الدىندا اقىرعى رەت سەكىرىپ بيلەپ كەتىپ بارا جاتقان جاس مارال-قىزدى ەندى قايتىپ (تۇسىندە، قيالىندا بولماسا) كورە المايتىنى، ەندى قايتىپ سالماقپەن ءجۇرىپ، سابىرمەن ەركەلەيتىن مارال-اناعا ناز قىلا المايتىنى، ەندى قايتىپ كورە الماسى، ەستي الماسى كوپ بايانسىز جالعاننىڭ تۇمباسىنا شىم باتقان، تۇمانىنا شىن اداسقانى ەندى عانا ەسىنە تۇسكەندەي سەلك ەتىپ، ۇنجىرعاسىن كوتەردى دە، تاعى دا ءبىر رەت جان دۇنيەسىن قاقىراتا ىشقىندى.
– ااااا، ۋۋۋۋۋ، اااااا!
كەشە تاڭ الاگەۋىمىندە كەربۇعى ادەتىنشە مارالداردى الدىنا سالىپ تاۋعا بەتتەي بەرگەنىندە، ولىسپەي بەرىسپەيمىز دەگەندەي باسقا بۇعىلار ءۇيىردى شىر اينالا قورشاۋعا الىپ، جىبەرمەپ ەدى. كەربۇعىنىكى – جىل سايىنعى جەكپە-جەكتە جەڭىسكە ءوزى جەتىپ، دانىگىپ العان مەنمەندىك. كۇيەكتىڭ العاشقى كەزەگى وزىنە ەڭبەكسىز تيمەيتىنىن سەزگەن سوڭ، مارالداردى بەتىمەن جىبەردى دە، تاناۋىن جەلدەتە كوككە كوتەرىپ: «اا-ۋۋاا» دەدى. وسى ءۇن شىعۋى مۇڭ ەكەن، باعانادان بەرى باستارىن كەكجەڭدەتىپ، جەر تارپىپ ويقاستاپ جۇرگەن تامام بۇعى قاز-قاتار بولىپ ەكىگە جارىلىپ تۇرىسا قالدى. قولمەن قويعانداي ءتىزىلىپ، قاراما-قارسى شەرۋ قۇرعان بۇعىلار ۇلى ساپتىڭ ەڭ باسىنداعى كەربۇعىدان يشارا كۇتكەندەي، قاسقايا قاراسادى. بارلىعىنىڭ جۇرەگى ءدۇرس-دۇرس سوعادى، بارلىعىنىڭ كوزى وت بولىپ جانادى، بارلىعىنىڭ تاناۋى جىبىرلاپ كۇيەكتىڭ العاشقى كەزەگىنەن دامەتەدى. جىرىندى كەربۇعى- نىڭ بۇرىنعى مىسى باستى ما، قارسى الدىندا تۇرعان قاپساعاي بۇعى تۋرا قاراي الماي ەلەگىزىپ، ءتىپتى بويىن بيلەگەن جۇقالاڭ قورقىنىشىن دا جاسىرا العان جوق، قاققان قازىقتاي تىزەسىنەن ازداپ ءدىرىل سەزدىردى. بۇل كۇي كەربۇعىدا دا بار-تىن. ءدال بيىلعى كۇيەك تىم قيىن تيەرىن ەرتەدەن بولجاپ بىلگەن، جىلدار جىلجىپ وتكەن سايىن، ءوزىنىڭ دە ءال-قۋاتى بوپسالانىپ، كارىلىك مەڭدەي باستاعانىن سەزەتىن. سوندىعى ما، تاڭەرتەڭ سوقتالى شايقاسقا تۇسپەي-اق، بارلىق تابىندى وزىمسىنە الا جونەلىپ ەدى، ءناپسى ساقال سىيلاتپايدى ەكەن، جاستاۋ بۇعىلار وجىرەكتەپ باستىرمادى عوي. سونسوڭ ەجەلى نامىس قامشىلاپ، تەكەتىرەسكە جەتەلەدى. كارىلىك قۇرعىردا ۇيات جوق ەكەن، ءداتى الدىنداعى ون ەكى سالالى ءمۇيىزدى سابالاق ءجۇندى بۇعىدان تايساقتادى، سوڭىرا شىن ايقاسقا ءتۇسىپ، ەڭ سوڭعى ەكى ءداۋ جەكە-دارا قالعانداي بولسا قايتەر ەدى؟ كەربۇعى تاعى دا قارسىلاسىنا قارادى. ءبىراق ەكەۋى دە ىشتەي سەسكەنىستەرىن بىر-بىرىنەن جاسىرا تەلمىرىستى دە، وقىس شەگىنىپ، بار پارمەنىمەن العا اتىلدى. «سارت!» بۇدان سوڭ ىلگەرىندى-كەيىندى سارت-سۇرتتان قۇلاق تۇنارلىق ەدى: تەڭ ەكىگە ءبولىنىپ بەتپە-بەت تۇرعان بۇعىلار بۇرىندى-سوڭدى بولىپ كورمەگەن ۇلى ۇرىستى باستاپ تا جىبەردى. شاڭىراقتانا باستاعان جاسقىلتىم مۇيىزدەر اۋانى وسقىلاپ، قايىڭنىڭ بەزىندەي قاتىپ-سەمگەن ماڭدايلار سوعىلىسقاندا، جارق ەتىپ وت شىققانداي بولادى. ءولىم مەن ءومىردىڭ ەكى اراسىنداعى كۇيەككە العاشقى بولىپ ءتۇسۋ ءۇشىن ءجۇرىپ جاتقان مايدان – ساف ەرلىكتىڭ، شىن ەركەكتىڭ اسقارالى ۇلگىسىندەي ەدى: قولدان مۇسىندەگەندەي قايديعان باستار وقتاي اتىلىپ تۇيىسكەندە، التىن كەبىستى بىر-بىرىنە ۇرعانداي اسەم، ءارى ايانىشتى. التاي كۇزىنىڭ ەرتەڭگىلىك قويۋ تۇمانى اراسىندا قاراڭ-قاراڭ ءجۇرىپ جاتقان جەكپە-جەك تۋرا ءۇش ساعاتقا سوزىلعاندا باسەڭسىدى دە، تۇمانمەن قوسا سەرپىلدى. ەتەگىن سۇيرەتە جىنىسقا ءسىڭىپ كەتكەن تۇماننان ارىلعان سارى-جاسىل الاڭقايدا تەك كەربۇعى مەن ەندى عانا كۇيەكتىڭ ءيىسى مۇرنىنا كەلە باستاعان جاسبۇعى قا- لىپ ەدى. وزگەسى جەڭىلىس تاۋىپ، تۇمانمەن قوسا ورمانعا بوسىپ كەتىسكەن-دى. جەكپە-جەك! كەربۇعى وسى سۇراپىل ەرلىكتىڭ ۇلگىسى جەكپە-جەكتەن جارالعانىن بىلەتىن. ءبىراق مۇنداي تەكە-تىرەس سويقان تەك بۇعىلارعا عانا ءتان قاسيەت ەمەس، اسا اقىلدىمىز دەپ سەزىنەتىن ادامدار اراسىندا باعزىدان باقيلىققا ۇلاسار بىتىسپەس تارتىس بارىن تۇيسىنگەن جوق. ادامدار اراسىنداعى جەكپە-جەك – بۇعىلار اراسىنداعى جەكپە-جەكتەن گورى قانقۇيلى: جەكسۇرىن تارتىپپەن وتەرىن، بۇعىلارشا جىلىنا جالقى رەت سىناسىپ، سونسوڭ سىيلاسىپ ءتاتۋ-تاتتى عۇمىر كەشپەي، ءبىر قادالسا قان الىپ قانا تىنارىن جانە دە ويلاي المايتىن. راس، كەربۇعى ءتۇز تاعىسىن نە سەبەپتەن قورشاۋعا ۇستايتىنىن، ادامداردىڭ قۋ مۇيىزگە قۇتى قالعانداي نەگە وشىگەتىنىن ەمىس-ەمىس قاپەرىنە الىپ، وسىناۋ ەكى اياقتىلاردان جەرىنىپ تە ءجۇردى... قايدا جەكپە-جەك بولسا، سوندا ادىلدىك بار. كەربۇعى كوزى بۇلدىراعاندا بارىپ، شىن شارشاعانىن ءبىلدى. وسقىرىنىپ جەر تارپىعان جاسبۇعىنىڭ ايباتى كىرەسىلى-شىعاسىلى ەسىن قايتا جيعىزدى. اۋىر سوققىلاردان ميى اينالىپ كەتكەن مەڭ-زەڭ باسىن زورعا كوتەرىپ، كوزىن اشىپ ەدى، قارسى الدىندا قاسقايا قاراپ تۇرعان جاس-بۇعىنى كوردى. ەرەسەن ەر-بىتىمىن شيىرشىق اتقىزىپ، وسقىرىنا ەجىرەيەدى. كەربۇعى مويىن سىڭىرلەرىن ءسال بوساتىپ جىبەرسە، ءزىل بولىپ باسقان التىن باس سىلق ەتىپ قارا جەرگە دومالاپ تۇسەردەي ەدى، دەس بەردى دە، نامىسقا تىرىسىپ قانا تەگىندەگى اتاق-داڭقىن ساقتاي الدى. ايتسە دە قارسىلاسىنان ءوزىنىڭ كەلمەسكە كەتكەن جاستىعىن كورىپ، ەكى شىقشىتى قان قاقساپ، كوزىن قايتا جۇمدى. جەر تارپىپ، ايبات شەككەن وسپادار ءۇن شىقپاسا، وسى قالپىندا شوگە ءتۇسىپ، ءولىپ-اق كەتكىسى بار-تىن. كەربۇعىنىڭ ابدەن جەرىنە جەتە السىرەگەنىن سەزە تۇرا، بۇيىردەن ءبىر نۇقىپ قۇلاتپاي، زاڭدى جەكپە-جەككە شاقىرىپ تۇراتىن جاس تالاپكەردىڭ ۇياتتى قىلىعى جەبەدى مە، الدە اتا-باباسىنان بەرمەن قاراي تۇيىنشەك، ءۇزىلىسسىز جالعاسقان ءور كەۋدە جىگەر وتى قايتا تۇتانىپ، كەرباققان شار-شاستى تۇرە قۋىپ، جانىن شاباقتادى ما، يىلە بەرگەن باسىن قازداڭداتىپ، اسپانداتا كوتەرىپ الدى. سونسوڭ كىرتيگەن كوزىن شاتىناتا اشىپ، كۇندەسىنە قارادى. سوندا دا جاسبۇعىدان مول كەشىرىم تىلەگەندەي، جاۋتاڭداعان كوزى جاساۋرادى-اي: «ءبىر جولىڭدى قيساڭ ەدى، سەنەن جەڭىلەتىنىمدى بىلەمىن، ءومىرىڭ دە، قىزىعىڭ دا ءالى الدا ەمەس پە؟ قي ماعان وسى كۇيەكتى. كەلەر كۇزگە جەتەرمىن، مۇمكىن جەتپەسپىن...». جاسبۇعى كوزى قانتالاي شەگىنشەكتەپ، سۇزىسۋگە ازىرلەندى. ەندىگى ساتتە كەربۇعىنىڭ الدىندا ءوزى ىسپەتتى ءمۇيىزدى حايۋان ەمەس، قول اراسىن جالاڭداتىپ، قاۋعا ساقال شال تۇرعانداي، ول شال سول اراسىمەن ءقازىر ساي-سۇيەگىن سىرقىراتىپ، ون سەگىز تارماقتى اسىل ءمۇيىزىن كەسەتىندەي، مۇيىزدەن شاپشىعان قىپ-قىزىل قاندى قورپ-قورپ ۇرتتايتىنداي، سونسوڭ ساقالى قان-قان بولىپ، بۇيىرگە ءبىر تەۋىپ قويا بەرەتىن قاتىگەز پەندە كولەڭدەدى. جىلدار بويىنا سىرلەنە جينالعان كەگى مول كەسەپاتتى اشۋ، ءومىر باقيدا وشپەيتىن باياندى وشپەندىلىك لاپ ەتىپ تۇتاندى دا، ءون بويىن ورتەپ ەتتى؛ ءون بويىن ورتەپ قانا وتكەن جوق، ونە بويىن ايازدى تەمىرمەن قارىپ تا ءوتتى؛ ونىڭ تۋرا الدىندا، قۇرىق بويى جەردە عانا ەل بولمايتىن ەجەلگى جاۋى، ەڭسەلى دۇشپانى تۇرعانداي؛ وزدەرى ءۇشىن قان كەشۋگە تۇسكەن بۇعىلارعا ءبىرىڭ ءولىپ، ءبىرىڭ قال دەگەندەي قاپەرسىز جايىلىپ جۇرگەن مارالدارعا جالت ەتىپ وقتى كوزىن اتا قارادى دا، تۇكتى جەردى تۇياعىمەن ورىپ-ورىپ جىبەردى، وسقىردى؛ شەگىندى، اناۋ شاقشيعان ەكى كوزدىڭ اراسىن تۇسپالداپ نايزاعايداي اتىلدى.
«سارت!» ەسىن جيعاندا، ءوزىنىڭ تەڭسەلىپ قۇلاماي تۇرعانىن، ال جاسبۇعىنىڭ قيسالاڭ قاعىپ الدەقايدا ۇزاپ بارا جاتقانىن كوردى. سوندا عانا كوزدەن ىرشىپ جاس شىعىپ، بار داۋسىمەن باياعىشا، جاس شاعىنشا كۇيەك شاقىردى. بۇل – كەربۇعىنىڭ باسقا بۇعىلاردان بولەكشە ءۇنىن باياندايتىن ەڭ اقىرعى شاقىرۋى ەدى.
– ااااااااا، ۋۋۋۋۋۋۋۋۋۋ، ااااااااا، ۋۋۋ!!!
...وسى ءبىر ۋاقيعانى ەرىكسىز ەسىنە العان كەربۇعى ۇمتىلىپ بارىپ قايىڭنىڭ سارعايا باستاعان جاپىراعىن ءۇزىپ الدى دا، تالماپ ورازاسىن اشتى. تۇمان ءالى سەيىلگەن جوق. سول تۇماننىڭ ارا-اراسىن تەسىپ، جەتىم تامشىلار ءالى جاۋىپ تۇر. اۋا اسا سىزدى. جەر-كوك شىلقىعان سۋ. قايىڭعا جولاپ كەتىپ ەدى، ودان دا ساۋ ەتىپ سۋ توگىلدى. نە نارسەگە سۇيكەنسەڭ دە جىلاي سالادى. ءۇيىر وزىنە تيگەن سوڭ، مازاڭعا جىلىستاپ كەتكەن بە، جاسبۇعىنىڭ كۇيەككە تۇسكەن ءۇنى ەستىلمەيدى. مىناۋ مەڭىرەۋ ورماندا تەك كەربۇعى عانا جاپا شەگىپ قالعانداي، ەربەڭ ەتكەن تىرشىلىك يەسىز. ۇيىردەن ءبارىبىر ايرىلىپ قالعان. سارقىندى قۋاتىن جۇمساپ، يەلىگىنە العان مارالداردىڭ بابىن تاباتىن دارمەن جوق تا ەدى. الجۋعا اينالعان كارى بۇعىنىڭ جەڭىسكە جەتكەنى جاس مارالداردىڭ قىتىعىنا ءتيدى. شىجبالاقتاپ ءۇيىردى تاستاي قاشىپ ەدى، كەربۇعى مۇيىزدەپ اكەلىپ قايتا قوستى. الگىندە ينە جۇتقان يتتەي بۇرالاڭداپ كەتكەن جاسبۇعى ءتىپتى ولەرمەن-اق ەكەن، ءىلبىپ ءۇيىردىڭ ارتىنان ەردى دە ءجۇردى. كەربۇعى تاپ بەرسە، زىتادى دا، قايتا ەرەدى. ال جاس مارالداردىڭ بار نيەتى سوعان اۋعان، ءۇيىر باسىنىڭ كوزى تايسا بولدى، شاۋىپ بارىپ يىسكەلەسە قالادى. انشەيىن سۇيەككە ءسىڭدى ادەتپەن جەكپە-جەككە ءتۇسىپ، القۇلىمداپ جەڭىسكە جەتكەنى بولماسا، كەربۇعىنىڭ كۇيەك قايتارار تابەتى دە، دارمەنى دە جوق-تىن. كارى كوڭىل جاس ءيىستى كوكسەپ، وسى ۇيىردەگى سۇمبىلە سۇلۋ ءارى ەڭ قىلىقتى تەنتەك جاس مارالعا ايبارلانىپ كوپ اۋرەلەندى. كۇنى بويعى شايقاس بۋىن-بۋىنىن سارىسۋلاندىرىپ تىزەدەن سوققانداي ۇيىتادى. زامانىندا دوڭگەلەنتە ءيىرىپ، ون شاقتىسىنا سارت-سۇرت شاۋىپ شىعاتىن ەسىل قۋاتى ەزىلىپ-اق قالعان-اۋ... ارباڭداپ بەكەر سۇيكەنگەنىمەن، جاس مارالعا ءۇش ۇمتىلىپ سەكىرە المادى، كەۋدەسىنە قازانداي قارا تاس بايلاپ قويعانداي، جاس مارال ابدەن ىزالاندى بىلەم، كوزى بوتالاپ، سوناداي جەردە ساياقسىپ جۇرگەن جاسبۇعىعا جالبارىنىشپەن قارادى-اي... ەربەڭ ەتىپ ەركەك بولعاننان تەك «ءوزىم» دەپ دۇنيەنى لاس قىلىپ وتەر قاناعاتسىز سەزىم ەكى اياقتى، جۇمىر باس پەندەسىنە عانا ءتان ەمەس، تابيعات يەمنىڭ ءتورت اياقتى حايۋانىنا دا ورتاق ەكەن. كەربۇعى الىنە، كارىلىگىنە قاراماي ءسۇلىنىپ، كوپ جاعاتتادى مارالعا. كۇيەك قىزىعىنا باسى اينالعان جاسمارال قىزۋى مول قۇشتارلىقپەن لاقسانى قانشاما يەكتەدى، اتتەڭ، كەربۇعى ولەردەي-اق شارشاعان ەكەن، وركوكىرەكتىككە باسىپ قايقاقتاعانى بولماسا، ىندىنى ءجىبىپ جارىتپاعان. اۋكەسىن كوتەرە المايتىن نەمەنىڭ قىتىعىن كەلتىرىپ، وسىنشاما سارساڭعا سالۋى سونانداي جەردە قىديىپ اڭدىپ تۇرعان جاسبۇعىنىڭ دا شامىنا تيسە كەرەك، مارالعا ۇمتىلا بەرە قوس تىزەرلەي قۇلاعان كەربۇعىعا بارىستاي اتىلدى: «ولە الماي ءجۇرىپ، ولەرمەنىن كارى ءيتتىڭ». زۋىلداپ كەپ بۇيىردەن ىڭق ەتكىزىپ سۇزگەندە، ون جىلداي تۇعىردان تايماي كەلگەن كوسەم تىراڭ ەتىپ، قايتىپ تۇرماستاي سۇلاپ ءتۇستى. بيلەپ كەپ تۇمسىعىنان جالاپ-جالاپ العان جاس مارالعا كوزدى اشىپ-جۇمعانشا شاپشىدى دا، ەندىگى ساتتە بار ءۇيىردى الدىنا سالىپ ايداپ، قىر اسا جونەلدى. اپىگىن ورتەكەدەي ويناقتاپ تۇرعان جاسقا ەمەس، سىر مىنەز، بابىن بىلەتىن انا مارالدارعا باسىپ السا دا بولۋشى ەدى... ۋىلجىعان كوك ورىمگە ىنتىزار قىزىلشىل كارى كوڭىل اقىر اياعى ءوزىن مەرت ەتەرىن ءبىلدى مە، بىلسە شاماسىنا قاراي شاپپاي نەسى بار ەدى؛ قايران، قارتتىق-اي، جاس ءيىستىڭ بازارى ءبىر كۇندىك، ازارى مىڭ كۇندىك ەكەنىن باعامدامايسىڭدار-اۋ. كەربۇعى تۇرالاپ ۇزاق جاتتى. العاشىندا ەت قىزۋىمەن بايقاماعان با، جۇرە كەلە ىشەك-قارنى ۋداي اشىپ، ىلگەرى باسقان اياعى كەرى كەتتى. ول ءتىپتى باسسىز، تەك دەنەمەن كەلە جاتقانداي سەزىندى ءوزىن. جاسبۇعى مۇرتتاي ۇشىرعان جەردەن سۇيرەتىلە تۇرىپ، قالىڭ ورماننىڭ ىشىنە ىڭجىڭسىز كىردى دە، تاڭ اتقانشا تىرپ ەتپەي جاتتى. تاڭ سىبىرلەي عانا، ءىلبىپ بۇلاققا بارعان. ءۇش ەڭكەيىپ سۋ ىشە الماۋى وسى سەبەپتىتىن... ول تاعى دا تاۋعا تىرمىستى. الگى ءبىر مەزەتتەگى قايىڭنىڭ ءنارسىز جاپىراعى تاڭدايىنا جابىسىپ قالعانداي قىرنادى، نەشە كۇننەن بەرمەن كۇيەك بابىنا ءتۇسىپ، قابىسىپ قالعان ەكى ءبۇيىرى بۇراۋداي بولىپ باياۋ عانا سولىقتايدى. جەتىلە باستاعان ەكى ءمۇيىزدىڭ ءتۇبى سىزداعانداي بولادى. ءوز ءمۇيىزى وزىنە سور اكەلگەن بۇعى تاۋى شاعىلىپ، تاس باۋىر الەمنەن ات قۇيرىعىن كەسىسە ءتۇڭىلدى دە.
ەندى قالعان قارعا ادىم سۋ ىشكىلىگىن وڭكەي وتكەنىن ويلاۋمەن وتكىزۋگە بەل بايلادى بىلەم، ۇلكەنىرەك باي سامىرسىندى پانالاي قايتا جاتتى بۇيىعىپ... تىم-تىرىس جاتىپ قۇلاققا ۇرعان تاناداي سالقىن تىنىشتىقتان جاس شاعىنىڭ ايقاي-سۇرەڭىن تىڭداعىسى بار. وسى كەزدە الىپ تاۋدىڭ ارعى قاپتالىنان ءوزىن مەرتىكتىرىپ كەتكەن جاسبۇعىنىڭ قىزىقشىل راقاتتى ءانى ەستىلدى. باياعىدا، بۇل دا كارى بۇعىنىڭ شەكەسىن قاق ايىرىپ، ءۇيىردى ءوزى يەمدەنگەندە، ءدال وسىلايشا شاتتىققا، شابىتقا تولى جەڭىمپاز ءانىن شىرقاپ ەدى-اي. دۇنيە كەزەك ەكەن، دۇنيە كەزەك ەكەن...
– اااا، ۋۋۋۋ، اااا!
مۇمكىن، ول كەربۇعىنىڭ ءوز كىندىگىنەن تۋعان ءتولى شىعار. ءبىراق ونىڭ ءمۇيىزى ون سەگىز سالالى ەمەس، ون بەس – ۇشەۋى كەم. مۇمكىن، ون سەگىز سالالى وقىستان جارالار اسىل حايۋاننىڭ ەڭ اقىرى – ءوزى دە. مۇمكىن، اناۋ تاۋ-تاستى ازان-قازان «اۋاعا» بولەپ جۇرگەن جاس پەرىدەن تۋعان قوزىقانىڭ ءمۇيىزى – ون ءۇش، ودان كەيىنگىنىكى – ون ءبىر، سوسىن سەگىز... ءسويتىپ، ءسويتىپ ءمۇيىزسىز توقال قالار... ءبارى مۇمكىن. جاسبۇعى وزىنە ءومىر باقي بىتپەس ون سەگىز سالالى قاسيەتتى ءمۇيىزىن دە سىيلاماي، مارالداردى تارتىپ الدى-اۋ. مارال ءجۇزىقارالاردا ەس بار ما. كىم جەڭسە، كىمنىڭ اتاق-داڭقى اسسا، سونىڭ سوڭىنا ەرەدى. ءيا، مارالداردا ەس جوق، ويتكەنى ولاردا ءمۇيىز جوق – توقال. قوزىقا! (مارالدان تۋعان جاس ءتولدى قوزىقا دەپ اتايدى). كەربۇعىنى دا ەنەسى ەل-جۇرت، جان-جانۋارلاردان الا قاشىپ، قالىڭ قاراعاننىڭ اراسىنا اپارىپ دۇنيەگە شىعارعان. ەش تىرشىلىك يەسىنە كورسەتپەي اياقتاندىرعان سوڭ عانا، ەرتىپ ۇيىرگە قوسقان. سودان بەرى قانشاما قىزىق كوردى، قانشاما زاپا شەكتى! كەربۇعىنىڭ ەڭ العاش كورگەن ازابى استە ەسىنەن كەتپەك ەمەس. تاۋدىڭ جىقپىل-جىقپىلىندا جايىلىپ جۇرگەن بۇعىلاردىڭ تۇس-تۇسىنان قيقۋ قاپتادى دا، اعاش-اعاشتىڭ اراسىنان ءبىر-بىر قۇرىق ۇستاعان سالت اتتى ادامدار قاپتادى دەرسىڭ. قاپەلىمدە نە بولعانىن بىلمەي سىلەيگەن كەربۇعى باسىن وقىس كوتەرگەندە، مەيىزدەي قاتقان قارا قاسقا اتتى ۇستى-ۇستىنە سابالاپ، قۇستاي ۇشىپ كەلە جاتقان قاۋعا ساقالدىنى كوردى. ەكى كوزى اقىقتاي ءسۇزىلىپ، ءتىسى اقسيا ۇمتىلعان ادامنىڭ قولىنداعى قۇرىعى ەس جيعىزباي، ناق مۇيىزدەن سالىپ ءوتتى. سونسوڭ عانا تامام بۇعىلاردىڭ ويعا قاراي جوسىلعانىن كورىپ ءبىراق اتىلىپ، قۇرىقتى قولدان سىتىلىپ شىعا بەرگەن. بۇدان سوڭ تۇياعىن تومارعا ىلدىرمەستەن زۋ-زۋ شاپقىلايتىن اتتى ادامدار جان-جاقتان، ويدان-قىردان قاۋمالاپ اكەلىپ ۇلكەن قوراعا كۇرگەيلەدى، بۇدان ءارى تىقسىرىپ كەلەسى قوراعا وتكىزىپ جىبەردى. قورادان-قوراعا وتكەن سايىن، ورىستەرى تارىلا بەردى. مۇنداي تەپەرىشتى بۇرىندى-سوڭدى كورمەگەن كەربۇعى ارپالىسىپ، شىعار ساڭىلاۋ ىزدەپ ەدى، ءوزى عانا سىيار قاقپاعا سىپ ەتىپ ەنە بەرە، الدەكىم سارت ەتكىزىپ تيەگىن سالا قويدى. سونسوڭ كەربۇعىنىڭ بوكسەسىنەن ۇزىن تاياقپەن تۇرتپەكتەپ الگى ەنى تار شارباقتىڭ ءون بويىن قۋالاتا جۇرگىزىپ اكەلىپ، تاقتايشانىڭ ۇستىنە شىعاردى دا، ارتىنان تاعى دا كولدەنەڭ تيەك سالدى. ەندى ول ءوزى عانا ەندەيتىن تار ۇيشىكتىڭ ىشىندە تىپىرلاپ تۇردى. قالاي كەلگەنىن، نەگە كەلگەنىن بىلمەيدى. جان ۇشىردى، تورعا قامالدى. جۇرەگى زىرق ەتە قالعاندا، بۇنى سىلق ەتكىزىپ تومەن زىندانعا ءتۇسىرىپ، ەكى شىقشىتتان الدەبىر قىسقاش قىستى. ەكى شىقشىتتان قىسقاندا، كوكپەڭبەك بولىپ توڭكەرىلىپ تۇرار اسپان اينالىپ جەرگە تۇسكەندەي بولدى، ءوزىن قاۋمالاعان ادام، اناۋ ورمان، تاۋ-تاستىڭ ءبارى توبەسىنەن تىك شانشىلدى. ونىڭ جانارى جاۋتاڭداعان كوزىندە بۇكىل الەم كورىنىستەنىپ، سول الەمنىڭ ەندىگى قوجاسى قاتىگەز ادام دا قول اراسىن سايلاپ ءازىر ءجۇردى؛ ال سول ادامنىڭ قوماعاي قاراشىعىندا مۇيىزدەن ايرىلىپ پۇشايمان بولار جاسبۇعى دا تۋلاپ، تۇتقىندا تۇرعان ەكەن. ءيىر-يىر تىستەر تۇكتى ءمۇيىزدىڭ ءتۇبىن الا ىلگەرىلى-كەيىن ىرىل-دىرىل بولعاندا، كەربۇعىنىڭ ميىن مىڭ-ميلليون قۇمىرسقا تالاپايلاپ جەپ، مارجانداي تىزىلگەن تىستەرى سىرقىرايدى-اي. الگىندە عانا مەيىرىم تىلەپ جاۋدىراعان قارا كوز اپ-ساتتە قانتالاپ، اقيىپ شىعىپ كەتتى. ەركىندىكتىڭ ەركە جەلىمەن جارىسىپ، وي مەن قىردىڭ ارا جىگىن اجىراتپاي، بۇلا بوپ وسكەن بۇعى ءدال ءقازىر ومىردەگى جاماندىق پەن جاقسىلىقتىڭ ۋلانعان باستاۋىنان ءدام تاتتى. ءدام تاتقىزعان – ادام! تاعدىردىڭ بار تالقىسىن جازمىشتان عانا كورەتىن اڭقاۋ كوڭىل، اقىماق حايۋان بار بيلىك، بار بايلىق، بار ەركىندىك تەك ادامداردا دەپ ءبىلدى. راس، كەربۇعى ەكى اياقتىلاردى شەكسىز سۇيەتىن، ءبىراق كەيدە، ءوز ماحابباتىنان ءوزى شوشىنۋشى ەدى، باقسا پەندە دەگەنىڭ قاتىگەز ءارى اشقاراق، قاناعاتسىز ەكەن-اۋ. جەك كورۋدىڭ ەڭ سۇمدىعىن ادامداردىڭ وزدەرى تۋعىزادى... كەربۇعىنىڭ قازىرگى ءحالى – جاس بالانىڭ ماي وكشەسىنە شەگە قاعىپ، تاعالاعانداي اسا ايانىشتى. كەربۇعى توقال بولىپ جارالماعانىنا وكىندى. قيانات! نە نارسە سۇلۋ بولسا، وتاپ تاستاۋعا، نە نارسە بيىك بولسا، قۇلاتىپ تاستاۋعا، نە نارسە اپپاق بولسا، قارالاپ تاستاۋعا، نە نارسە ساۋ-سالامات بولسا، جارالاپ تاستاۋعا، نە نارسە ادال بولسا، ارامداپ تاستاۋعا اۋەس جۇمىر باستى پەندەنىڭ ءوز وڭباعاندىقتارىنان اقتالار «اقيقاتى» ءارقاشاندا دايىن: «جاقسىلىق تۋعىزبايتىن بىردە-بىر جاماندىق جوق. كەزدەيسوق وقيعا بولمايدى: بۇل دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى دە – نە سىناپ بايقاۋ، نەمەسە جازا، نەمەسە ماقتاۋ، كۇن بۇرىن بولجاۋ». ال كەربۇعىنىڭ كورگەن ازابىن نەمەن يلاندىرار ەكەن. ءيا، يلاندىرار دالەل سۇرامايتىن سىرتى تۇك، ءىشى تەزەك حايۋان بولعان سوڭ، ءوز تىلەكتەرىنىڭ قۇرباندىعىنا سالدى دا: «دۇنيەدەگىنىڭ ءبارى دە ءقاۋىپتى، ءبىراق ءبارى دە قاسيەتتى»، – دەپ، اقىل ايتتى. كەربۇعى قۇرساۋدان بوساپ اتىلا جونەلگەندە، ءمۇيىزىن شايقاماققا باسىن ىرعاپ-ىرعاپ جىبەرىپ ەدى، توقال باسى قاڭسىپ قالعان ەكەن. جان جىقپىلىنداعى باعانادان بەرى جانارتاۋ بولىپ جينالعان اشۋى بۇرق ەتىپ قوپارىلعاندا، الدىنداعى اعاشتا كولدەنەڭدەي بايلاۋلى تۇرعان قارا قاسقا اتتىڭ ۇستىنەن ءبىر- اق سەكىرىپ باسى اۋعان جاققا لاعا جونەلدى. بۇكىل ادام اتاۋلىدان بەزىنە، تولاسسىز ۇزاق جۇگىردى. وسى ەكپىنىمەن لەكىتىپ ەتپەتىنەن قۇلاعانشا بەزە بەرۋگە بەل بايلاعان، ءبىراق كوپ ۇزاماي، تۇمسىعى داڭعاراداي قورعانعا تىرەلدى. سول جۋان-جۋان سىرعاۋىلدان قيىپ جاسالعان ساتىنىڭ بويىن قۋالاپ تاعى دا جۇگىردى، تاۋسىلار ەمەس، بۇكىل تاۋدى اينالىپ باعاناعى ورنىنا قايتىپ ورالعاندا عانا، وزدەرىنىڭ قورشاۋدا جۇرەتىنىن سەزدى، سويتسە بۇلار قورشاۋدىڭ ىشىندە وت وتتاپ، قورشاۋدىڭ ىشىندە سۋ ىشەدى ەكەن، سونسوڭ جادىراعان جاز تاۋسىلىپ، قىلىشىن سۇيرەتىپ قىس كەلگەندە، اداعايلاتىپ قۋىپ اكەلىپ جانە ءبىر تارلاۋ قوراعا قامايتىن. قىستىگۇنى سول قورانى قاق جارىپ اعىپ جاتاتىن بۇلاقتان سۋ ىشەتىن، الدارىنا شاشىلىپ تاستاعان ساسىقتاۋ سۇرلەمدى ەرىكسىز جەيتىن. كوكتەمدە قورادان قۇتىلىپ، شىن ەركىندىككە ەندى عانا جەتە بەرگەندە، مىنە، تاعى دا قوراعا ايداپ تىعىپ، مۇيىزدەرىن سىپىرىپ الادى. بۇعىلار ءۇشىن شىن ەركىندىك ماڭگى باقيدا جوق ەكەن... سامىرسىننىڭ تۇبىندە بۇيىعىپ جاتقان كەربۇعى العاش رەت ءمۇيىزىن كەسكەندە، وسىلايشا ەركىندىكتى اڭساپ ەدى-اۋ. سودان بەرى قانشاما جاز، قانشاما قىس ءوتىپ، سونشاما رەت مۇيىزىنەن ايرىلدى. ەڭ قىزىعى، سول كۇننەن باستاپ مۇنىڭ ءمۇيىزىن كورگەن ەل قاندى كورگەن قارعاداي قارقىلداپ، بارىنەن بۇرىن ستانوققا سالاتىن. جازعان تابيعات سىيعا تارتقان ون سەگىز سالانىڭ، تىم قۇرىعاندا ءبىر رەت ۋاعى كەلىپ، مەزگىلىندە وزىنەن-وزى تۇسكەن جوق... ءيا، ون سەگىز سالا – تەك كەربۇعىنىڭ ماڭدايىنا عانا دارىعان باعى مەن سورى... يتتەن ءقادىرسىز بوپ كوپ جاتتى. ىزدەپ ەشكىم كەلمەدى. ماۋسىمنىڭ ءدال ورتاسىندا اراداي انتالايتىن ادامدار دا، كۇيەك باستالسا، الدى-ارتىن وراي ىرباڭ قاعاتىن مارالدار دا، كەشە عانا الىپ تاۋدىڭ قاسات قارىن بۇعان بۇزدىرىپ، وزدەرى سوڭىنان ەرەتىن دوس-جاران بۇعىلار دا زىم-زيا؛ قولدان قۋات، بويدان دارمەن كەتىپ، ب ا ق تايعان سوڭ، جالت بەرىستى. ءبارى دە وپاسىز جالعان تىرلىك ەكەن-اۋ. كەشە عانا حان كوتەرىپ جۇرگەن ارداق اعا مايىپ بولىپ قالعاندا، قول ۇشىن بەرگەن ەشكىم جوق.
ەڭ ايانىشتى ءولىم – ەسىل ەردىڭ ەلەۋسىز، بوداۋسىز جاپادان-جالعىز ءولۋى دە. قايران ەلى، قاسيەتتى جۇرتى قايدا؟ شىنىمەن-اق موينىن بۇرماستان، كۇيەك قىزىعىن قۋىپ كەتتى مە؟ كەربۇعى ءقادىرى قاشقانىن ءبىلدى. اسىرەسە، مارالدارعا وكپەلى. اسىل داۋرەننىڭ اسىپ-تاسىپ تۇرعان شاعىندا مارالدار مۇنى قۇدايداي كورەتىن. كۇيەك باستالسا، وزگەشە ءبىر جۇمساق نازبەن ەركەلەپ، قاناتتىعا قاقتىرماي، تۇمسىقتىعا شوقىتتىرمايتىن-دى. ەگەر بۇتا-قاراعان سىبدىر ەتىپ، نەندەي ءقاۋىپ تونگەن ءسات بولسا، تامام مارال شىر كوبەلەك شەڭبەر قۇرىپ، كەربۇعىنى ورتاعا الاتىن-دى؛ ال تار جول، تايعاق كەشۋلەردە نە العا، نە ارتقا سالماي، ۇنەمى ءقاۋىپسىز ورتالاردا ۇستايتىن. ءشوپتىڭ دە، سۋدىڭ دا ەڭ سونىسىنا، ەڭ مولدىرىنە باستاپ اپارار ەدى. قارايعاننىڭ بارىنەن قىزعانىسىپ، قىزعىشتاي قورىپ جۇرگەن ەر بۇعى بۇگىندە قور بولىپ جاتقاندا، قولتىعىنان دەمەر كىمى بار؟ ءبارى دە الدامشى، قولدا بار بولعاندا عانا قوقاڭداپ وتەر بەيبايان، بەيبەرەكەت تىرلىك ەكەن... نەگە بولماسىن زاۋىقسىز كەربۇعىنىڭ داڭعىراپ بوس قالعان كەۋدەسىنە ءبىرسىن-بىرسىن زاپىران تولدى. ءبىر جۇتىم سۋعا ءزارۋ، كەپكەن وڭەش قىرناپ جوتكىرىندى-اي. زىلدەي باسقان قورعاسىن تۇمان سەيىلىپ، اعاش-اعاشتىڭ اراسىنان كۇن نۇرى سىعالادى. سوناۋ ەتەكتە بۇرقىراي اققان وزەننىڭ گۇرىلى ەستىلەدى. تاۋ باسىنا تىرشىلىك ۇيالاتقان. كۇن جارىقتىق جارالى بۇعىنىڭ ءحالىن سۇرادى. ونىسىنا دا شۇكىرشىلىك، تابيعات يەم عانا ءوز جاراتۋشىسىن ۇمىتپايدى ەكەن. كەربۇعى سامىرسىننىڭ استىنان شىعىپ، زەڭىگەن ماڭدايىن شۋاققا توسەدى، سونسوڭ اسا قينالا ىشقىنىپ ەدى، داۋسى قىرىلداپ، وزگەشە قورقىنىشتى، ءارى كەلتە قايرىلدى. وزىمەن بىرگە ءۇنى دە وشە باستاپتى.
– ااا، ۋۋۋ، ااا.
وزىمەن قوسا ءۇنى دە كەلمەسكە كەتە باستاعان كەربۇعى سوناۋ سارى جاعال تاۋدىڭ ار جاعىنداعى ۇشپا باسى اپپاق قار تەڭدەپ، مۇنارتقان شوقىعا قارادى. سول شوقى مۇنىڭ قوزىقا شاعىندا تىم بيىك بولىپ ەلەستەسە، ەسەيە كەلە الاسارىپ كەتكەندەي ەدى؛ ەندى، مىنە، تاعى دا زاڭعار تارتىپ اسپانداپ تۇر. سول اپپاق شوقى كەربۇعىنىڭ اق شاعىل ارمانى سياقتاناتىن: ساعىناتىن، كوكسەيتىن، ۇمىتتەنەتىن، ايتەۋىر، تۇبىندە ءبىر تۇياعى ىلىنەتىنىنە سەنەتىن. كيىن-قىستاۋ مەزەتتەردە كوزىن جۇمسا بولدى، كوكشە مۇناردىڭ اراسىنان اق سەڭگىر ارمان تاۋى – اقشوقى ەلەس بەرىپ، جۇر-جۇرمەن ازعىرعانداي تىم الىسقا «اۋالاپ» شاقىراتىن. كەيدە سول اقسەڭگىر ەلەسى سۇر قاسقىرعا نەمەسە قاۋعا ساقال مارالشىعا اينالاتىن دا، كەربۇعى سەلك ەتىپ شوشىنىپ، قايتا كوزىن جۇمباس ەدى.
ال كەربۇعى ءزاۋزاتىنىڭ و باستاعى مەكەنى اقشوقىنىڭ ەتەگىندە ەكەنىن بىلمەۋشى ەدى. ءيا، اتا-بابا بۇعىلار بۇدان مىڭ جىل بۇرىن سول تاۋدىڭ ەتەگىن جايلاپ، ءاي دەيتىن اجەسىز، ەمىن-ەركىن عۇمىر كەشسە كەرەك. ەمىن-ەركىن ۋاز كەشكەن بۇعى-مارالدار قۇرىقتى قولدى بىلمەي، تابيعات سىيعا تارتقان جاس قۇراق، جاسىل جايلاۋ توسىندە ءشوپتىڭ سونىسىن، سۋدىڭ تازاسىن تاڭداپ، ءبىر قيىردان ءبىر قيىرعا، كوڭىل شىركىن قالاعان جاققا جوسىپ، مامىردىڭ بارقىت تۇنىنە ورانىپ، قاپەرسىز جۋسايتىن. كەيدە تولعان ايدىڭ جاھۇت نۇرىنا ەركەلەي جۋساپ جاتقان مىڭ-ميلليون ءتۇز تاعىسى جەر قايىسقان قالىڭ قولدى ەلەستەتەر، سونسوڭ تاڭ سارعايا، تاۋ جازيراسىن قاق جارىپ، جۇبىن جازباستان ورەر: ورە تۇرەگەلىپ، ورە جونەلگەن التاي ەركەلەرى اعاش-اعاشتىڭ، شوقى-شوقىنىڭ باسىندا بايلانىپ تۇرعان اقشا بۇلتتارعا ءسىڭىپ، ماڭگىلىك كوزدەن عايىپ بولارداي ەدى. كەيىن بۇعىلار اتامەكەنىن اۋىستىردى. سوندا عانا ولار اتامەكەندەرىمەن قوسا تۋاسى ەركىندىكتەرىنەن دە ءبىرجولا ايرىلعانىن بىلگەن. تۇكتى ءمۇيىزدىڭ تۇبىنە سۋسىلداپ قول ارا تيگەندە – سول ەڭ اسىلى، ەڭ قيماسى – شىن ەركىندىكتەرىن دە الدەكىمدەر كەسىپ العانىن – باقيلىققا كەسىپ العانىن، ەندى قايتىپ بەرمەيتىنىن سەزىسكەن. ءيا، بۇعىلاردى بايىرعى جۇرت تۋعان جەرىنەن ايىرىپ، مىناۋ اياداي وڭىرگە الىپ كەلگەن ادامدار بۇل ەلدىڭ ەتەنە تۇلىگى – جىلقىلاردىڭ وبالىنا قالعان. اق پاتشانىڭ اتىنا ارىز جازىپ، بار جايىلىمدى كەسىپ الدى دا، جىلقى باققان جانداردى قۋ تاقىر سارعايعان سارى دالاعا قۋدى. ءوز مەكەن جايىنان بەزدىرگەن – ءوزىنىڭ كىندىك كەسكەن جەرى جارىلقامادى، بۇعى تۇقىمى سول جىلداردان بەرمەن سارقىلىپ-اق كەلەدى... كەربۇعى بويىنا قايتادان قان جۇگىرگەندەي بولعان سوڭ، ءبىر باسىپ، ەكى باسىپ قورشاۋعا بەتتەدى. ابدەن سۋعا ءتيىپ، بورسىڭقىراپ تۇرعان اعاش ساتى ءباز قالپىندا سالقىن سازارادى. بىلتىر دا سول، بيىل دا سول، كەلەر جىلى دا سول... سول... كەربۇعى تۇمسىعىن جاسقانا سوزىپ، تاناۋىن ۇيكەدى. مۇرنىنا كۇلىمسىگەن ولەكسى ءيىس كەلدى. پىسقىرىپ باسىن شايقادى. سونسوڭ شەگىنىپ كەيىنىرەك تۇردى. تاعى دا اقشوقىعا قاراپ ەدى، كوشكەن مۇناردىڭ اراسىنان اقشاعالا ارمانداي اعاراڭدايدى! سول جاتقان جاندى جاننات ەتەر ساۋمال سامال ەسىپ، قۋاتقا قۋات، جىگەرگە جىگەر ۇستەگەندەي بولادى. سول جاقتان كەربۇعىنىڭ مۇقىم اتا-باباسىن «اۋا- لاپ» شاقىرىپ، سويقان ەرلىك، ەڭكەيمەس ەڭسەلى تاكاپپارلىققا، كوزدىڭ جاۋىن الار سۇلۋلىققا ەلىكتىرگەندەي بولادى. سول جاقتا – تەك سول اقشوقىنىڭ ەتەگىندە ەركىن دە ەلەگىزۋسىز توتاي ءومىر بارعا ۇقسايدى. اتتەڭ، مىناۋ ولەكسە ءيىس اڭقىعان قورعان بولماسا، كەربۇعى باياعىدا-اق اقشوقىعا قاشىپ بارىپ، اپپاق قاردى قابا اساپ، كۇتىر-كۇتىر شاينار ەدى. سونسوڭ ءىشىن ورتەگەن بار قايعىسىن، بار وكىنىش-ارمانىن، جالپى ادام اتاۋلىعا، تەك سولار عانا كەرەگىنە جاراتار وت پەن وققا دەگەن اشۋ-ىزاسىن اعىل-تەگىل اقتارار... اقتارار... «اينالا- يىن تابيعات، اينالايىن ەركىندىك، اينالايىن سۇلۋلىق»، – دەپ ۇزاق ايقايلار، ايقايلاپ تۇرىپ زار ەڭىرەپ جىلار، سونان ايعا شاپشىپ بارىپ شالقاسىنان قۇلاپ ولەر... ءبىراق ولگەنىنە وكىنبەس... ساتىنىڭ ار جاعىندا مۇز قۇرسانىپ، وقشاۋ تۇرعان اقشوقى جارالى بۇعىنىڭ كوزىنەن بۇلىڭ-بۇلىڭ بۇلدىراپ الىستاعانداي... كەربۇعى قاڭسي باستاعان كەۋدەسىن قاق ايىرا شاقىرماققا اۋزىن اشتى، ءبارىبىر باياعىداعى سىرناي ءۇنى تارعىلدانىپ شىقتى.
– اااا، ۋۋۋۋ، اااا؟
تاۋ جاڭعىرىققان جوق، مەلشيىپ ءار تاسى كوكبەتتەنىپ دۇمبىلەز جاتىر. كۇن قىزا باستادى. كوز جاسىنداي مولدىرەپ- مولدىرەپ جاتقان كوگەنكوز شىق كۇزگى جاپىراقتان سۋسىپ ءتۇسىپ، تويىمسىز جەرگە ءسىڭىپ جوق بولادى. بيىكتەن، تىم-تىم بيىكتەن قايتقان قۇستىڭ قوش-قوش سۇڭقىلى؛ الىستان، تىم-تىم الىستان جاس بۇعىنىڭ كۇيەك شاقىرۋى؛ ساي جاقتان قوس اۋىز مىلتىقتىڭ بارق-بارق ەتىپ ءولىم بۇركىگەن داۋسى ەستىلەدى: شاعىلىسادى، تۋادى، ولتىرەدى – وسىلايشا ءومىر جالعاسادى. ءومىر وتىن وشىرمەي ۇرلەپ، كورىگىن باسىپ تۇرعان قۇدىرەتتى كۇشتى ادامدار، انە، گۇر-گۇر ۆەرتولەتكە ءمىنىپ ۇشىپ بارادى... وسىنىڭ بارىنەن ءتۇڭىلىپ، جەرىگەن كەربۇعى جاراتىلىستىڭ بار قىزىعىن، ءوز كارىلىگىنە، قىساستانعان قىرسىق مىنەزىنىڭ الاي-تۇلەي كۇلدىكومەش مۇشكىل كۇيىنە ايىرباستاپ جىبەردى. ول تورتكۇل دۇنيەنى دە، تامىرلاي سوققان تىرشىلىكتى دە ولەردەي جەك كوردى. جاس شاعىندا ەسسىز جاقسى كورگەنىن ۇمىتتى، ماڭگىگە ۇمىتتى بىلەم، وقىس تاۋەكەلگە بەل بۋدى. بۇل دۇنيەمەن قوشتاسار اقىرعى ساتىندە مۇڭ-زارمەن ۋلانعان دەنەسىن قورشاۋدىڭ ارعى جاعىندا قالدىرۋعا، ەركىندىك دەگەن ۇستاتپاس ساعىمدى العاش تا اقىرعى رەت كورىپ، بۇدان سوڭ باقىتتى ساپارعا – شەكسىز ەركىندىك – ولىمگە ادال نيەت، ابزال جۇرەكپەن اتتانۋعا ۇلى دايىندىق جاسادى. دەل-سال تۇلا بويىن شيىرشىق اتقىزا قاتايتىپ، بۋىن-بۋىنىن بەكىتتى. وسى جاسىنا دەيىن باتىلى بارماعان اسقارالى ەرلىك جولىنا جارالى جانىن، قارالى جانىن ساداقالاماق. ەر بوپ تۋعان جازعان – ەر بوپ ولمەك. ءسويتىپ، ءيىسى بۇعىلاردىڭ قاسيەتتى ءداستۇرى، شىرقاۋ بيىككە ءور سەرپىپ ولەر اق كوبىك اساۋلىق، كەمەرلى مەنمەندىك، اقىلدان ازار كەمەڭگەرلىكتىڭ اقتىق ۇلگىسىن كورسەتىپ بارىپ، باتىلدىق پەن تەنتەكتىككە قۇمار، وجەت جۇرەگىن ازالاماق، جەرلەمەك... ءسويتىپ، بارلىعىنان: قاناعاتى جوق اش كوز ادامداردىڭ تەپكىسىنەن، جاس مارالدىڭ ەرمەگى مەن جاسبۇعىنىڭ مازاعىنان، ەڭسەگەي بويدى كەمىرە باستاعان كارىلىكتەن، ەڭكۋ-ەڭكۋ جىلدار بويىنا ءوزىنىڭ ماڭدايىنا تابيعات جازعان ەركە ەركىندىگىن قاماپ كەلگەن اعاش ساتىدان ازاتتانباق... كەربۇعى كوزىنەن وت شاشىپ، شەگىنشەكتەپ با- رىپ بار قۋاتىمەن العا اتىلدى، جاڭبىردىڭ سۋىنا ءيى قانىپ بىلپىلداعان جەرگە ارتقى قوس تۇياقتىڭ ءىزىن ويا تاستادى دا، زۋ ەتىپ، بيىك قورعاننان اسىپ-اق ءتۇستى. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا ەس جيا الماي، ءبىراز سىلەيىپ تۇرىپ، ءوز ەرلىگىنە ءوزى قاي- ران قالعانداي سەكىرىپ بيلەپ، اقشوقىعا قاراي ارتىنا قايتىپ قايرىلماستان تارتا جونەلدى. ارتىنا قاراسا، ەندى عانا تۇياعى تيگەن ەركىندىگىنەن ايرىلىپ قالارداي كاۋىپتى حالدە كەتتى. اقشاعىل ارمان – اقشوقىعا امان-ساۋ جەتتى دە، قارسى الدىندا تۇرعان دىڭگەكتى يىسكەپ، جۇگىرە-جۇگىرە دەمىككەن تاناۋىن قاسىدى. بۇدان سوڭ كوزىنە جاس الىپ تۇرىپ، باياعىشا جاس شاعىنداعىداي ارقىراپ، تازا ءارى زور داۋىسپەن كۇيەك شاقىردى.
– اااااااا، ۋۋۋۋۋۋۋۋۋ، ااااااااا، ۋۋۋۋۋۋۋۋۋ، ۋۋۋۋۋۋۋ! بۇل ءۇندى كۇللى تاۋ اۋلەتى ۇزىك-سوزدىق ۇزاق قاقپاقىلدادى، قايتالادى-اۋ... وسى ساتتە بۇكىل ءومىر «اۋا» سەكىلدى ەدى بۇعى ءۇشىن. ءبىراق ولاي ەمەس ەكەن: جاڭادان عانا جەتىلىپ، ۇلپىلدەپ تۇرعان قوس ءمۇيىزدىڭ تۇبىنەن قوس وق ساق ەتىپ ءتيدى دە، كەربۇعى وماقاسا قۇلادى. قايتىپ تۇياق سەرىپكەن جوق. ادال دا ارام ولىمگە بويۇسىنىپ، بوستاندىقتى ەندى عانا سەزىنگەن قايران دەنە سۋىدى، ماڭگىگە سۋىدى دا، شىن ەركىندىككە ساپار شەكتى. وق ەكى جاقتان كەلدى. ءبىراق ەكى جاقتان دا ەشكىم جولاماعان. وق يەلەرىنىڭ كىمدەر ەكەنى دە بەلگىسىز. كەربۇعى سول كوك الا دىڭگەكتىڭ تۇبىندە، ءدۇبارا الاڭدا قالدى... اعاش قورشاۋدىڭ ىشىنەن جاسبۇعىنىڭ راقاتقا باتقان ەسسىز ءۇنى ەستىلەدى.
– اااااا، ۋۋۋۋۋۋ، اااااا، ۋۋۋۋۋ؟
بىرەۋلەر ايتادى: ەركىندىگىن اڭساعان كەربۇعى ءتىپتى دە ولگەن جوق.
بىرەۋلەر ايتادى: ەركىندىك العان بۇعىلار تەك قانا و دۇنيەدە...
6alash ۇسىنادى
