(– ءيا… شىن سۇيە الاتىن تەك ايەل عانا).
موپاسسان. «ورىندىق توقۋشى ايەل».
– قۇداي-اۋ، ءبىز كورىسپەگەلى ون شاقتى جىلدان اسىپ كەتىپتى عوي!
– ءيا، ءباتيماش، ول كەزدە ءبىز قىز ەدىك… بەس بيەنىڭ ساباسىنداي تولىق، ەتجەڭدى كەلگەن قارا تورى ايەل ءباتيما ءوزىنىڭ ءبىر كەزدە قىز بولعانىنا شىنىمەن تاڭىرقاي ءسال اڭىرىپ قالدى دا، ديۆاندا شالقايىپ جاتقان كۇيىندە، ساعىنىپ كورىسكەن دوسى زيانى قۇشاعىنا قىسا ءتۇستى.
«قىز كۇنىندە ءبارى جاقسى، جامان قاتىن قايدان شىعادى» دەگەن وسى ەكەن-اۋ، قازىرگى ءتۇرىمىز مىناۋ، – دەپ قويدى.
– سەنى ايتپايمىن، – دەدى ازدان سوڭ زياعا كۇلە قاراپ، بويىڭ ءوسىپ، بەت بەينەڭ اشاڭدانىپ، دەنەڭ تولىسىڭقىراعانى بولماسا، سول ۋىلجىعان قالپىڭ، ءالى كىزدان ارىقسىڭ. مەكتەپتە جوعارعى كلاستاردا وقىپ جۇرگەندە ءوزىمىزدى بويجەتكەن ساناۋشى ەدىك، بالا ەكەنبىز وندا. ستۋدەنتتىك جىلدار عوي، شىن داۋرەن سۇرگەن كەزىمىز. ءبىر قالادا وقىماعانىمىزدى ايتساڭشى… سەنىمەن بىرگە وسى الماتىعا كەلمەگەنىمە ءالى وكىنەم.
– وندا باكەڭە كەزدەسپەيتىن ەدىڭ عوي، – دەدى زيا ويناقىلانا.
– سولاي ەكەن-اۋ. ءبىراق باكەڭ بولماسا ساكەڭ كەزدەسپەس پە ەدى؟
– كىم دەيسىڭ؟
–ساكەڭ… ايتەۋىر بىرەۋ دەگەنىم عوي.
از ۇنسىزدىكتەن سوڭ:
–قالجىڭ عوي ءبارى دە،- دەپ قوسىپ قويدى ءباتيما اقتالعان تۇرىمەن.
مەكتەپتە ون جىل بويى بىرگە وقىپ، قۇلىن-تايداي بىرگە ويناپ، بىرگە وسكەن قۇربىلار ەندى ون ەكى جىل وتكەن سوڭ ءبىر-اق كەزدەسىپ، وسى ازعانا ۋاقىت ىشىندە سونشاما وزگەرگەندەرىنە ىشتەي تاڭ قالىسىپ، بىرىنەن-بىرى كوز ايىرا الماي ۇزاق وتىردى. كەشە عانا تۇلىمدارى جەلبىرەگەن قىز ەدى-اۋ ەكەۋى دە. ەندى مىنە…
قۇشاقتاسىپ، كۇلىسىپ، ءبىراز ماۋقىن باسقان سوڭ ەكى ايەل ءۇي، تۇرمىس، تىرشىلىك جايىن ءسوز ەتىپ كەتتى. ەكەۋدەن-ەكەۋ وتىرىپ قويۋ شايدى تارتىپ العان سوڭ اڭگىمە ءتىپتى قىزا ءتۇستى. تاۋسىلار ەمەس.
– زيا، – دەدى ءبىر كەزدە ءباتيما كەنەتتەن، كوپتەن كوكەيىندە جۇرگەن سۇراعى ەسىنە جاڭا ءتۇسىپ، – وسى سەن كۇيەۋىڭنەن نەگە ايىرىلىستىڭ؟ قانشا سۇراسام دا حاتتارىڭنان ەشتەڭە بىلە المادىم. انىعىن ايتشى؟
زيانىڭ جۇزىندەگى كۇلكى لەزدە تارادى دا، بەت ءپىشىنى ويلى، قامىرىقتى قالىپقا اۋىستى.
– مىنەزىمىز ۇيلەسپەدى،- دەدى كوزىن ءبىر نۇكتەدەن الماعان كۇيى. – كەلىسە المادىق.
– تاعى سونىڭدا ايتتىڭ. تۇسىنبەدىم سەنى. ەستۋىمشە، ول سونشاما اتاقتى ادام بولسا دا، جىبەكتەي ەسىلگەن بيازى، ۇلكەندى اعا، كىشىنى ءىنى دەپ تۇراتىن مەيىربان جان كورىنەدى. بىلەتىندەردىڭ ءبارى سولاي دەيدى. ال سەن ءتىپتى بالا كەزىڭنىڭ وزىندە اسا ۇستامدى ەدىڭ. تۇرمىستارىڭ دا جامان بولعان جوق. سوندا نەمەنەگە كەلىسە المادىڭدار؟
– كەلىسپەدىك، – دەدى زيا ءباتيما ايتقان سوزدەردى ەستىمەگەندەي، قيمىلسىز كۇيىندە.
– توي قارساڭىنداعى حاتتارىڭ مەندە ءالى ساقتاۋلى، نە دەپ جازىپ ەدىڭ سوندا! «ومىرلىك سەرىگىم بولاتىن ادامعا كەزدەستىم! باقىتىمدى تاپتىم!» دەپ…
– ءباتيما، – دەدى زيا جالىنعانداي داۋىسپەن. – مەنى تاعى ازاپتاعىڭ كەلىپ وتىر ما؟ سەنەن نەشە رەت سۇرادىم، وسىنى ءسوز قىلماي-اق قويايىق دەپ…
ساعىنىپ كەزدەسكەن قۇربىسىنان مۇنداي رەنىشتى ءسوز كۇتپەگەن ءباتيما توسىلىپ قالدى.
– وزگەرگەنىمىز عوي، – دەدى ازدان سوڭ جابىرلەنگەن كەيىپپەن. – سىر جاسىرۋشى ما ەدىك بۇرىن… ءبىراق مەنىڭ انىق بىلەتىنىم – سەن ونى ءالى ۇمىتقان جوقسىڭ. ۇمىتا المايسىڭ…
– كىمدى؟ – زيا سەلت ەتىپ ءباتيمانىڭ اۋزىنا قارادى.
– كىمدى بولۋشى ەدى، ارىستاندى-داعى. سول كىسىنى جامانداعان ءبىر ادام كورگەم جوق. ءوزى دە قۇداي بەرگەن جىگىت قوي، جۇلدىزى جانىپ-اق تۇر. بۇل – باستاعانى عانا، ءالى جاس، وتىزدىڭ ىشىنە جاڭا ەندى. دوكتور… پروفەسسور! نە كەرەك، زيا، باقىتىڭدى باسقا تەپتىڭ.
– باقىتىمدى… – زيا اۋىر كۇرسىنىپ الدى. – باقىتىمدى باسقا تەپتىم عوي شىنىندا دا…
– قۇداي ماڭدايىڭا جازعان قوساعىڭ ەمەس پە ەدى ارىستان!
– تۋۋ، ءباتيماش-اي، تاعى دا ارىستانىڭدى اكەلدىڭ بە!
– زيا دەنەسىن سۋىق قارىعانداي، قۇشاقتاسقان قولىن جازىپ، ءباتيمادان الشاقتاڭقىراپ وتىردى. – سەنىڭ ماڭدايىڭا جازىلعان ارىستان ەدى دەدىڭ بە؟ ايتايىن ەندى.
ال تىڭدا، كىم ەكەن…
مەن ومىرىمدە ونداي ادامدى كورگەن ەمەسپىن. ول ەشكىمگە دە ۇقسامايتىن. تولقىندى، قالىڭ قارا ءشاشىن شالقاسىنان قايىرىپ قوياتىن. جەلكەسىنە دەيىن جەتەتىن، ارتى كوتەرىلىپ، كۇدىرەيىڭكىرەپ تۇراتىن، ونىسى وزىنە ەرەكشە ءوڭ بەرەتىن. ول سۇلۋ ەمەس ەدى، ءبىراق سىمباتتى-تىن. اياعىن سالماقپەن باسىپ، جايىمەن، ويلانىپ ءجۇرىپ كەلە جاتقاندا جۇرتتىڭ بارىنەن ەڭسەلى كورىنەتىن.
ونىڭ كوزى… سەن سونداي كوزدى كورگەنىڭ بار ما؟ تىنىش جاتقان، تەرەڭ قاراسۋلار بولادى عوي، سوعان ۇقساس ەدى، ءتىپتى تەڭەۋ تابا المايمىن. كۇلمەيتىن، ۇنەمى ءبىر قالىپتا، تۇڭعيىق، سەلت ەتپەگەن كۇيىندە تۇراتىن دا قوياتىن. مەن كەيدە كورولەنكونىڭ سوقىر مۋزىكانتىنىڭ كوزىنە ۇقساتاتىنمىن. ءبىزدىڭ قىزداردىڭ ءبىرى ونىڭ كوزى ولگەن ادامنىڭ كوزىندەي دەپ ەدى.
راس، كەيدە جانارىنان جىلت ەتكەن وت كورىنىپ قالاتىن. ونىسى ەرەكشە كوڭىلدەنگەن كەزدەرىندە بولۋشى ەدى. ايتكەنمەن بۇرىنعى قالپىنا تەز تۇسەتىن. ونىڭ كوزى نەگە سونداي بولدى ەكەن دەپ ءجيى ويلايمىن، الدە باقىتسىزدىعىنان با، الدە وي ۇستىندە جۇرگەندىكتەن بە…
ول كونسەرۆاتوريادا وقيتىن.
ينستيتۋتىمىزداعى كوركەمونەرپازدار ۇيىرمەسىن باسقارۋشى توسەك تارتىپ جاتىپ قالىپتى دا، ۋاقىتشا سونىڭ ورنىنا كەلىپتى.
«اتى تولەگەن ەكەن، جىبەگىن ىزدەپ جۇرگەن كورىنەدى»،- دەپ كۇلىستى العاشقىدا قىزدار.
ول كومپوزيتور ەدى.
جۇرەك تولقىتار سىرلى اندەرى اۋىزدان-اۋىزعا كوشىپ جاڭا تاراي باستاعان كەزى. اتاعى شىقپاعان، ءبىراق ءانىن ەستىگەن، ءوزىن بىلەتىن ادامدار تەگىس ونىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن ءۇمىت كۇتەتىن.
جۇرىس-تۇرىسىمەن، سويلەگەن سوزىمەن تولەگەن قىزداردىڭ ءبارىن دە باۋراپ الدى. العاشقى كۇنى ىلمە ءسوز، قاقپا قالجىڭدار جايىنا قالدى. ورىنسىز بىردەڭە ايتىپ قويمايىق دەپ ويلانا، يمەنە سويلەيمىز. قىزداردىڭ ءارقايسىسى-اق جىبەك بولعىسى كەلەدى. ماعان دا ۇنادى تولەگەن. ءبىراق مەندە ايەلدىڭ، ءالى ءومىردى بىلمەيتىن، ءالى ءلاززاتتىڭ
ءدامىن تاتپاعان پارىقسىز ايەلدىڭ تاكاپپارلىعى بار ەدى. كەزەكتى رەپەتيسيادان تاراعان سوڭ قىزداردىڭ ءبارى ۋ-شۋ بولىپ انانى-مىنانى ايتىسىپ جاتقاندا مەن سوزدەرىنە كوپ ارالاسپاي، ارنەنى قيالداپ، وزىمنەن-وزىم وتىرامىن. تولەگەننىڭ كوزى ماعان العاشقى كۇنى-اق ءتۇستى. مەن اڭعارماعان، اڭعارسام دا ەلەمەگەن قالىپ تانىتتىم.
ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەنىڭ ءبىراز داۋسىم بولاتىن. بىزدە جاقسى ءانشى قىزدار دا بار ەدى. كەيبىرەۋلەرى راديودان دا ايتاتىن. ايتكەنمەن تولەگەن باسقالاردان گورى ماعان كوبىرەك ءىلتيفات ءبىلدىردى. مەن ءان سالعاندا اۋزىما قارايتىن دا قالاتىن. ازدان سوڭ مۇنى ءبىزدىڭ قىزداردىڭ ءبارى دە بايقادى. سوندىقتان مەن تولەگەن ماساتتانباسىن دەپ، ونىڭ اندەرىن ونشاما ۇناتپايتىن سياقتاندىم، ال باسقا قىزدار ۇيدە اۋىزدارىنان تاستامايدى، – ءوز جازعانىڭدى ءوزىڭ قايتا-قايتا تىڭداعاننان اسقان ازاپ جوق دەپ تولەگەن ءوز اندەرىن ايتقىزبايتىن،- ءبىراق كەيدە ىڭىلداپ قوسىلىپ كەتكەنىمدى اڭعارماي قالۋشى ەدىم.
ءبىر كۇنى تولەگەن جاڭادان شىعارعان ءانىن ۇيرەتتى. ءان بارىمىزگە دە ۇنادى، ال مەن ونىڭ ءسوزى مەن سازىنا ەلىتىپ ماس بولعانداي ەدىم. جىگىت عاشىعىنا ءوزىنىڭ جۇرەك سىرىن اشاتىن. قىزعانىش دەگەن سەزىمنىڭ ءدامىن العاش سول جەردە تاتتىم. «ءسىرا، تولەگەن بۇل ءاندى سۇيگەن قىزىنا ارناعان بولار»، دەپ ويلادىم. تولەگەن: «وسى ءاندى ءسىز ورىندامايسىز با؟» دەگەندە قۋانعاننان نە ىستەرگە بىلمەدىم. ءوزىمنىڭ سەرتىمدى ۇمىتىپ تا كەتىپپىن. سول كەزدە مەن شىن باقىتتى ەكەم، ءباتيماش! ءبىراق ادام باقىتتىڭ قونعانىن بىلمەيدى، ۇشقانىن بىلەدى دەيدى عوي، ب ا ق قونعانىن مەن دە بىلمەپپىن.
كەلەسى رەپەتيسيادا تولەگەننىڭ ءانىن جەكە ءوزىم ايتتىم. ءسوزى مەن اۋەنىنە بەرىلىپ كەتتىم بىلەم، ءان سالىپ تۇرعاندا ەشتەڭەنى كورگەم جوق. تەك سوڭىن قايىرعاندا عانا تولەگەنگە كوزىم ءتۇستى. ماعان قادالا قاراپ قالىپتى. بەتىنە ادام كوز توقتاتا الماستاي ەدى.
سول كۇنى كينوعا شاقىردى.
قايتار جولدا ۇزاعىراق ءجۇرىپ قالىپپىز. ءتۇن دە تاماشا ەدى. جاپالاقتاپ قار جاۋىپ تۇردى. جەر دە اپپاق، كوك تە اپپاق. اندا-ساندا، ۇستىنە قونعان قار سالماعىن كوتەرە الماي كۇتىر ەتىپ سىنعان بۇتاق داۋىسى ەستىلەدى. ەكەۋىمىزدىڭ قالايشا تەز ۇناسىپ كەتكەنىمىزدى بىلمەيمىن. قول ۇستاسقان قالپىمىز اقشا قاردى جالداپ، مۇلگىپ جاتقان كوشەلەردى بويلاي كوپ جۇردىك. سويلەسكەمىز جوق، قۇر جۇردىك تە قويدىق. جاۋىپ تۇرعان كىرشىكسىز تازا قارمەن قالا وتتارى شاعىلىسىپ، اسپان سامالاداي جارىق. جوعارىعا قاراساڭ قالبالاقتاپ كەلە جاتقان ۇلپا، ءىرى قار تۇيىرشىكتەرى كورىنەدى.
كەنەت تولەگەنگە ەركەلەگىم كەلىپ كەتتى.
«قاراپ تۇر،- دەيمىن، «سەنگە» كوشىپ العانىمدى ءوزىم دە اڭعارماي، – مەن ءقازىر انا ءبىر ءتۇسىپ كەلە جاتقان قاردى قاعىپ الام!»
«قايسىسىن؟» – دەيدى تولەگەن. جاۋىپ تۇرعان قار تۇيىرشىكتەرىندە سان جوق. قايسىسىن ەكەنىن ءوزىم دە بىلمەيمىن، ءبىراق:
«انە بىرەۋىن» – دەيمىن كوككە قولىمدى سوزىپ. سۇيدەيمىن دە الاقانىمدى جايىپ تۇرام. مەنىڭ قولىما جاڭا ءبىر تۇيىرشىك تۇسسە بالاشا ەكەۋىمىز دە ءماز بولامىز.
«ءۇستىڭدى قارا، اپپاق» – دەيدى تولەگەن ءبىر كەزدە. قاراسام، پالتومنىڭ ومىراۋىن، يىعىن ۇلپا اپپاق قار قاپتاپ العان، تولەگەننىڭ ءۇستى-باسى دا سونداي.
«توڭعان جوقسىڭ با؟»
«جوق»،- دەيمىن.
تولەگەن مەنىڭ ءبىر جەرىمدى اۋىرتىپ المايىن دەگەندەي ۇستىمدەگى قاردى جايلاپ، سيپاي قاعادى. قولىنىڭ جىلۋىن بۇكىل دەنەم سەزىنگەندەي. مەن دە ونىڭ يىعىنداعى قاردى تۇسىرەم. ءسويتىپ تۇرعاندا كەنەت تولەگەن مەنى قاتتى قۇشاقتاپ الدى دا…
زيا سول ءساتتى باسىنان جاڭا عانا وتكىزگەندەي ەرنى بالبىراپ، كوزى كۇلىمدەپ از وتىردى دا:
– ءباتيما ،- دەدى قۇربىسىنىڭ يىعىنا قولىن سالىپ،- العاش سۇيىسكەنىڭ ەسىڭدە مە، ەڭ العاشقىسى؟
– كىممەن، بەكەڭمەن بە؟
– جالپى دەگەنىم عوي… بەكەڭمەن بولسا دا.
– قانشا جىل ءوتتى سودان بەرى، قايسى ءبىر قىزىقتار ەستە قالدى دەيسىڭ.
– نەمەنە، بەكەڭە دەيىن بولىپ پا ەدى بىرەۋىڭ؟
– بەكەڭە ءتورتىنشى كۋرستا كەزدەستىم عوي. وعان دەيىن قاي قىز ساۋ ءجۇرۋشى ەدى. ءويتىپ-بۇيتىپ دولبارلاپ رەتىن كەلتىردى عوي بەكەڭ دە. سول جاس سىپتاي جىگىت كەزىندە قازىرگىسىنەن دە ەبەدەيسىز ەدى سورلى. ءوزىن ونشا ۇناتا دا قويعام جوق، ايتەۋىر بىرەۋمەن باس قوسۋ كەرەك بولعان سوڭ… قازىرگى كەزدە ماحاببات دەگەننىڭ ءوزى… قوزى مەن باياننىڭ زامانى ءوتىپ كەتتى عوي. ءبىراق بەكەڭدى كەيىن قالاي جاقسى كورىپ كەتكەنىمە تاڭ قالام. ەندى سول مالتابارىمدى ەشكىمگە ايىرباستاماس ەدىم.
– بالالارىڭ دا…
– ە، كىمدە بالا جوق دەيسىڭ. ولاردى قويشى. بەكەڭ مەنىڭ جۇرەگىمدى بالالارى ارقىلى ەمەس، ءوزىنىڭ كونبىستىگىمەن جاۋلاپ الدى عوي. ءالى كۇنگە سول كۇيىندە، تۇر دەسەم تۇرادى، ءجۇر دەسەم جۇرەدى. سۋرەتىن كوردىڭ عوي. قازىرگىدەن سيدالاۋ كەلگەنى بولماسا، جىگىت كەزىندە دە ناعىز ماۋباستىڭ ءوزى ەدى. ال سەنىڭ تولەگەنىڭ پروستو مولودەس ەكەن. قىزدى العاش كينوعا شاقىرعان كۇنى ءسۇيىپ الۋ دەگەن…
– بۇل ءبىزدىڭ سوڭعى ءسۇيىسۋىمىز ەدى، – دەدى زيا اڭگىمەسىن قايتا جالعاپ، – العاشقى جانە ەڭ سوڭعى. ونىڭ دەمى وتتاي ىستىق ەدى، ال ەرنى… مەنى ورتەپ جىبەرە جازدادى. بۋىندارىم بوساپ، ەرىپ بارا جاتتىم. سول ساتتە تولەگەننىڭ ءوزى قىسا قۇشاقتاپ تۇرماعان بولسا قۇلاپ قالار ەدىم دەيمىن. كەيىن، ارىستانمەن بىرگە جۇرگەن كەزدەرىمدە مۇنداي ءلاززاتتىڭ ءدامىن دە تاتقان ەمەسپىن. ءبىراق ءوزىمدى ءوزىم الداپ، ونى سۇيەم دەپ جۇرە بەردىم. كەيدە شىن سولاي سياقتى كورىنەتىن دە. ارىستان ول كەزدە اسپيرانت ەدى، ال تولەگەن…
تولەگەن تاعى سۇيمەك بولعاندا ءبىر-اق جيدىم ەسىمدى. وزىمە ونى قانشاما جاقىنداتىپ العانىمدى تەز اڭعاردىم. «ماسقارا-اي، تانىسپاي جاتىپ… اقىندار، ونەر ادامدارىنىڭ ءبارى جۇرگىش كەلەدى دەيتىن، ارينە، مەن مۇنىڭ العاشقى قىزى ەمەسپىن. سول كوپ قىزدىڭ بىرىندەي ەتىپ مەنى دە تاستاپ كەتەدى». باسىما جالت ەتىپ كەلگەن وي وسى بولدى. سول ساتتە مەن دورەكىلەۋ ءبىر قيمىل كورسەتتىم. تولەگەندى كەۋدەسىنەن يتەرىپ جىبەردىم بىلەم، ايتەۋىر سىتىلىپ شىقتىم…
سودان باستاپ ءوزىم دە ءالى كۇنگە دەيىن انىق تۇسىن-بەيتىن ءبىر ءىس باستالدى. تولەگەن كۇنارا، كەيدە ءتىپتى اراعا كۇن سالماي كەلەدى. مەن كوبىنە شىقپايمىن. «ۋاقىتىم جوق» دەيمىن، جالعىز-اق اۋىز ءسوز. ال تولەگەن مۇڭايىپ تۇرىپ-تۇرىپ كەتىپ قالعان سوڭ بولمەگە كەلەم دە توسەكتە جاتىپ الىپ ونى ويلايمىن: «جاڭا شىقسام عوي، ءقازىر قول ۇستاسىپ اناداعىداي جۇرەتىن ەدىك، مۇمكىن تاعى دا…» سول ءساتتىڭ قايتالانۋىن اڭسايمىن، جان-تانىممەن بەرىلە اڭسايمىن.
ءبىراق نەگە ەكەنىن بىلمەيمىن، ۇنەمى ءوز سەزىمىمە قارسى ارەكەت ەتىپ وتىردىم. كەيدە شىعۋشى ەم. كينوعا، نە تەاترعا بارامىز. وندايدا سىرتتا ۇزاق قالماۋعا تىرىسام. تولەگەندى بويىما جۋىقتاتپايمىن، ءتىپتى قول ۇستاسىپ تا جۇرمەيتىن بولدىق. ۇنەمى كوكەيىمدەگى سوزدەردى ەمەس، باسقا بىردەڭە ايتام. ول – اڭگىمەگە مۇلدە قاتىسسىز بولىپ شىعادى.
تولەگەن مەنىمەن سىرلاسىپ، اڭگىمەلەسكىسى كەلۋشى ەدى. ءوزىنىڭ ارماندارىن، ويلارىن ايتاتىن.
«كونسەرۆاتوريانى بىتىرەم، – دەيتىن ول، – سودان سوڭ سەن دە مەدينستيتۋتتى بىتىرەسىڭ…»
ەشتەڭە اڭعارماعانداي ارى قاراي ءىلىپ اكەتەم:
«…سودان سوڭ مەن ءوزىمىزدىڭ اۋىلعا قايتام، ال سىزدەر اتاق، داڭق الۋ ءۇشىن الماتىدا قالا بەرەسىزدەر…»
«…اتاقتىڭ دا، داڭقتىڭ دا كەرەگى جوق، – دەيتىن ول مەنىڭ بۇل جولى دا اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرىپ جىبەرگەنىمدى بايقاعان سوڭ مۇڭايىپ، – شىن مانىسىندە قۇندى شىعارمالار جازسام بولعانى؛ ال مەن كوپ جازام، جانە تەك جاقسى تۋىندىلار عانا. كونسەرتتەر مە، سيمفونيالار دا، وپەرا دا، بالەت تە…قازىرگىلەرىمنىڭ ءبارى جاتتىعۋ. كوپ ءىس، وتە كوپ ءىس تىندىرار ەدىم، تەك… سەن مەنىمەن بىرگە بولساڭ…»
ول ارمانشىل ەدى. ءتىپتى كوپ ارماندايتىن. كەيدە شالقىپ كەتەتىن. «مەن مىقتىمىن، – دەيتىن. – بارىنەن دە كۇشتىمىن. ءالى كورەرسىڭ، ءبارىن دە ۇرىپ جىعام». «ماقتانشاق!» – دەيمىن مەن ىشتەي. ال كەيدە ونەر جولىنىڭ قيىندىعىن اڭگىمەلەيتىن. «ءاي، وسى مەنەن ەشتەڭە شىقپاس» دەپ تە قوياتىن. قازىرگى مۋزىكا جايلى ويلارىن ايتاتىن، كەيدە ءتىپتى تىم الىسقا سىلتەپ، ماعان مۇلدە بەيتانىس قاي-قايداعى ءبىر كومپوزيتورلار جونىندە حيكايالاپ كەتەتىن. مۇنىڭ ءبارى مەن ءۇشىن تىم قىزىقسىز، ءىش پىستىرار نارسەلەر ەدى. ال ول تابيعاتىندا سوزگە ساراڭ بولعانىمەن، ءبىر شەشىلسە ۇزاققا تارتاتىن. ارينە، مۇندايدا مەنىڭ كوڭىلىم باسقا جاقتا جۇرەدى.
تولەگەننىڭ ءوزىمدى سۇيەتىنىنە كوزىم انىق جەتتى. مەن شەكسىز باقىتتى ەدىم. ءبىراق وعان قاناعاتتانبادىم. تولەگەندى تاعى دا دا قيناي تۇسكىم كەلدى، – بۇل ماعان قىزىق ەدى. سول كەزدەردە ونىڭ قانداي كۇيدە جۇرگەنىن ويلاسامشى… ءوزىمنىڭ مەرەيىمنىڭ ۇستەمدىگىن سەزىنگەن سوڭ مەنىڭ تەنتەكتىگىم شەكتەن شىقتى. كونسەرۆاتوريا ستۋدەنتتەرىنىڭ جاتاقحاناسى الىس. قالانىڭ شەت جاعىندا، «اتتى اسكەر» كوشەسىندە، – ءقازىر باسقاشا اتالسا كەرەك. مەن تولەگەندى ۇزاعىراق ۇستاۋعا تىرىسامىن. كوبىنە ادەيى ىستەيمىن. ترانسپورت توقتاپ قالعان كەزدە تالاي جاياۋ كەتىپ ءجۇردى. ءوستىپ كەش قايتقان ءبىر كۇنى جاتاقحاناعا جاقىنداعان جەردە ەكى-ۇش بۇزاقى جابىلىپ، بار كيىمىن سىپىرىپ اكەتىپتى. ءوزىن سوققىعا جىعىپتى. ايتەۋىر ءتىرى قالعان. وسى جول وعان قانشالىق قىمباتقا تۇسكەنىن كەيىن عانا ءبىلدىم. ول تاقىر جەتىم ەدى، اكەسى دە، شەشەسى دە، تۋعان-تۋىسقاندارى دا جوق، ەشكىم قاراجات جاعىنان، كومەكتەسپەيتىن. جانە و كەزدە جاعداي قازىرگىدەي ەمەس. اقشا تاۋىپ كيىم العانشا اي بويى جولداستارىنىڭ ءبىرىنىڭ ەسكى پالتوسى مەن كوستيۋمىن كيىپ ءجۇرىپتى.
وسى ۋاقىت ىشىندە ماعان بىرەر رەت قانا قاتىنادى. ۇيالعان بولۋى كەرەك، ءتىس جارمادى. بار بولعانى: “ءبىر ۇلكەن دۇنيە باستادىم، ءبىتىرىپ تاستايتىن ەدىم، جاعداي كەلىسپەي، سوزىلىڭقىراپ بارادى، ۋاقىتتان دا تارشىلىق كورىپ ءجۇرمىن” دەدى.
ارىستانمەن سول تولەگەن كەلمەي جۇرگەن شامادا تانىستىم. بۇل ەكەۋى دۇنيەنىڭ ەكى شەتى سياقتى ەدى. بىرىنە-بىرى مۇلدە ۇقسامايتىن. تولەگەن كوركەمونەرگە تابىنسا، ارىستان ادەبيەت، مۋزىكا دەگەندەردىڭ ءبارىن ەرىككەننىڭ ەرمەگى سانايتىن.
«بۇرىن عوي، – دەيتىن ول، – ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تولستوي دا بولدى، تۋرگەنيەۆ تە، پۋشكين دە، چايكوۆسكيي دە بولدى. ءبىراق روسسيا ارتتا قالعان مەشەۋ مەملەكەت ەدى. 1905 جىلى جاپونداردان قالاي جەڭىلگەنىمىزدى تاريحتان وقىدىڭ. ورىس ارمياسى مەن فلوتىن تولستوي ساقتاپ قالا المادى، تازا ماسقارا بولدىق. ال ءقازىر ىلگەرى دامىعان عىلىم مەن تەحنيكانىڭ ارقاسىندا سوۆەتتەر وداعى دۇنيە جۇزىندەگى ەڭ قۋاتتى، ەڭ الدىڭعى قاتارلى دەرجاۆاعا اينالىپ وتىر».
ماعان ارىستاننىڭ باتىلدىعى ۇنادى. كيىپ-جارىپ جۇرەتىن. جانە ارتىق-اۋىس ءسوز ايتپايدى. قىز كوڭىلىن نەمەن الدارقاتۋدى بىلەدى. ايتكەنمەن ونى «سىزدەن» بەرىگە جاقىنداتپادىم. مەن تولەگەندە قىزعانىش سەزىمىن تۋدىرعىم كەلدى. ءبىلسىن دەدىم ونسىز دا ءومىر سۇرە الاتىنىمدى. ءبىر جەكسەنبىگە ەكەۋىن قاتار شاقىردىم. ۇنەمى كەشىگىپ جۇرەتىن تولەگەن بۇل جولى ەرتە كەلدى. ارىستان ءبىز ەسىك الدىنا شىققان كەزدە ءبىر-اق جەتتى. مەن ءتىپتى ەكەۋىن تانىستىرسام با دەگەن ويعا كەتىپ تۇر ەدىم. ارىستان بوگەت جاسادى.
«كەشىرىڭىز، – دەدى ول تولەگەنگە قاراپ گۇر ەتىپ، – بۇل كىسى بىزبەن بارماق ەدى». سويدەدى دە مەنى قولتىقتاپ الىپ جۇرە بەردى. تولەگەنگە ىزام كەلدى. «نەگە ول دا ءوستىپ الىپ كەتپەيدى؟»
بۇل ويىنىمنىڭ ءىستى ناسىرعا شاپتىرعانىن كەيىن ءبىلدىم. ءبىر اي بويى تولەگەن كورىنبەي كەتتى. «ۇلكەن دۇنيەسىن» اياقتاي الماي جاتقان بولار» دەگەن كەكەسىنمەن ءوزىم ىزدەپ بارمادىم. اقىرى ءبىر كۇنى ودان حات الدىم.
زيا ديۆاننان تۇردى دا، جاتىن بولمەسىنە بارىپ ءبىر كوك كونۆەرت اكەپ قۇربىسىنىڭ قولىنا بەردى. ءباتيما اۋزى اشىق كونۆەرتتىڭ ىشىنەن ەسكىرىپ سارعايىڭقىرعان ءتورت بۇكتەۋلى قاعازدى الىپ جازدى. اراسىندا بىرنەشە جەردەن سىنعان فوتو بار ەكەن.
– سول ما؟
بۇل – زيانىڭ ءوز سۋرەتى بولىپ شىقتى. سول جىلدارداعىسى. قالىڭ قىزعالداق ورتاسىندا تۇر، شاشىنا دا، ومىراۋىنا دا گۇل قىستىرعان، قولىندا دا گۇل. ءسال ەڭكەيىڭكىرەگەن، ەزۋىندە كۇلكى وينايدى. ءوزى دە گۇل ءراۋىشتى.
ءباتيما سۋرەتكە قاراپ قالعان ەدى.
– بۇل – ءومىر جولى قىزىل گۇلگە تولى سياقتى كورىنەتىن كەزدەگى سۋرەتىم عوي، – دەدى زيا ەستىلەر-ەستىلمەس.
– قويساڭشى، قايعى تۇبىنە باتا بەرمەي، بەتىڭە ءاجىم ءتۇسىپ وتىرعان جوق، جاسسىڭ، سۇلۋسىڭ. تەك دەن ساۋ بولسىن، ءالى قاسقا مەن جايساڭنىڭ تالايىنا كەزدەسەسىڭ.
– بىلمەيمىن، – دەدى قاباقتارىنىڭ اراسى قوسىلىڭقىراپ، ويلانىپ قالعان زيا، – وسى كۇيىمدە كەتەم دەمەيمىن، ءبىراق ول كۇندەر ورالۋ قايدا. ەندى مەن ءۇشىن ەڭ ءتاتتى مينۋتتار – وتكەندى قيالداعان ساتتەرىم عانا بولماق. جارايدى، وقي عوي. ىشىڭنەن وقى، مەن سەنىمەن ىلەسىپ وتىرام، – بۇل حاتتىڭ ءاربىر ۇتىرىنە دەيىن جاتقا بىلەم.
«زيا!
سالاماتپىسىڭ.
وسى سوزدەن كەيىن نۇكتە قويدىم. ويتكەنى ەندى قايتىپ سەنىڭ داۋسىڭدى ەستىمەيتىنىمدى جاقسى بىلەم. مەن كەتىپ بارام.
قاتتى سوقتىڭ عوي، نە ايتايىن ساعان. ادام ءوز قولىن ءوزى كەسە الا ما. ساعان اۋىر ءسوز ايتارلىق دارمەن جوق مەندە. ابايدىڭ ءبارىمىز دە بىلەتىن ءبىر ولەڭىندە قانشاما تەرەڭدىك، قانشاما سىر بارىن وسى ءقازىر عانا جۇرەگىممەن سەزىنگەندەيمىن.
…دۇنيەدە، ءسىرا، سەندەي ماعان جار جوق،
ساعان جار مەنەن ارتىق تابىلسا دا.
سورلى اسىق سارعايسا دا ساعىنسا دا،
جار تايىپ جاقسى سوزدەن جاڭىلسا دا،
شىدايدى ريزا بولىپ جار ىسىنە،
قورلىق پەن مازاعىنا تابىنسا دا.
مەن ادامنىڭ ەڭ اسىل، ەڭ اسقار سەزىمدەرىن مۋزىكا عانا تولىق جەتكىزىپ بەرە الادى دەپ ويلاۋشى ەم. ارينە، ءسوز قۇدىرەتىن بىلەم، دەگەنمەن دە. ال مىنا ءسوز…
شىدايدى ريزا بولىپ جار ىسىنە…
شىدادىم عوي مەن دە. باقىتتى ەدىم، سول كەزدەردىڭ وزىندە. انشەيىن عانا سەنىڭ داۋسىڭدى ەستىپ تۇرۋدىڭ ءوزى ماعان قانشاما قۋانىش اكەلۋشى ەدى. قورلىق پەن مازاعىڭدى كورىپ جۇرسەم دە سەنىڭ سول داۋسىڭدى ەستي بەرگىم كەلەتىن. ءبىراق امال بار ما… وسىلاي بولۋعا ءتيىس شىعار. مەن بۇدان ارى الماتىدا قالا المادىم.
وسى سوڭعى ايلاردىڭ ىشىندە سۇيەنىش ىزدەدىم، – تاپپادىم. ماڭدايىمنان سيپايتىن جان جوق. قايعى-قۋانىشىمدى بىرگە بولىسە مە دەپ ەدىم سەنى. ال سەن مەنى قيىنشىلىق كورىپ جۇرگەندە جەبەۋدىڭ ورنىنا جەرلەدىڭ.
ءوتىپ كەتتى عوي سوڭعى ءىسىڭ. ءدال بۇلاي اياقتايمىز دەپ ەش ۋاقىتتا دا ويلاعان جوق ەدىم.
سەنى العاش كورگەندە-اق ارمانىم، اڭساعانىم ءوزىڭ عوي دەپ ەم. سول ءان ساعان ارنالعان ەدى. ءوز ءانىمدى سەنىڭ اۋزىڭنان ەستىگەندە توبەم كوككە جەتكەندەي بولىپ ەم. مەن ەمەس، سەنىڭ ءوزىڭ شىعارىپ، ماعان ارناپ ايتىپ تۇرعانداي كورىندىڭ. سودان سوڭ ءبىر ءسات باقىت قۇشقانداي دا بولدىم…
ءبىراق…كەۋدەمنەن يتەرىپ تاستادىڭ عوي…قولىڭنىڭ داعى ءالى تۇر. الايدا ساعان وكپەلەۋگە قاقىم بار ما… كەشىر. ءقازىر ويلاپ وتىرسام سول كەزدە ۇلكەن بەيباستاقتىق جاساعان ەكەم. كەشىر مەنى…
مەنى ۇناتپاعان شىعارسىڭ. ايتكەنمەن سەن تىم قاتاڭدىق جاسادىڭ. مىنەزىڭ قاتتى ەكەن. نەتكەن قىزسىڭ! مەن سەنى جارىم دەر ەدىم، جانىم دەر ەدىم. ال سەن…تاسباۋىر ەكەنسىڭ. ءان دە، مەنىڭ جۇرەگىمدى جارىپ شىققان ءان دە جىبىتپەدى –اۋ.
ءبىراق…سەزىمنىڭ شىنىمەن-اق سونشاما الدامشى بولعانى ما؟! سەن قانشاما تەرىس مىنەز كورسەتىپ جۇرسەڭ دە ىشكى ءبىر داۋىس ماعان ۇنەمى سىبىرلاپ تۇرۋشى ەدى. «سەن وعان ۇنايسىڭ…ول سەنى سۇيەدى» دەپ. مەن كوڭىلىمە قاتتى سەندىم. سەنىڭ كوزىڭنەن، كەيبىر قيمىلدارىڭنان ماعان دەگەن جىلى سەزىمنىڭ ۇشقىنىن اڭعارىپ قالۋشى ەدىم. الدە سولاي بولىپ قانا كورىندى مە؟ سولاي بولعانى عوي، ايتپەسە بۇيتەر مە ەدىڭ.
قاتتى سوقتىڭ. قورلادىڭ عوي. قايتەيىن… ءبىراق الدامشى سەزىم قۇرعىر كوزى كورىپ تۇرعانعا ءالى سەنبەيدى، «زيا سەنى سۇيەدى» دەپ سىبىرلايدى. ءدال بۇگىن ونىسىنا سەنە الار ەمەسپىن، وسى ۋاقىتقا دەيىن سەنىپ ەم. الداندىم عوي. جات بىرەۋدىڭ قۇشاعىندا كەتە بەردىڭ-اۋ…
قوش، ساۋ بول. سەنىڭ شەكسىز باقىتتى بولۋىڭدى تىلەيمىن، ودان باسقا نە كەلەدى مەنىڭ قولىمنان. قوش، ساۋ بول، جانىم. اق تىلەگىممەن تىلەيمىن تاعى دا، باقىتىڭ تاسىسىن.
ارتىق-اۋىس كەتكەندەرىم بولسا كەشىرەرسىڭ، ءبارىمىز دە پەندەمىز عوي، السىزدىك جاساعان شىعارمىز.
تولەگەن.
15.V951».
ءباتيما حاتتى وقىپ بولعان سوڭ زيا اڭگىمەسىن جالعاستىردى.
– مەنىڭ باسىما العاش ورالعان وي «قايدا كەتەدى، نەگە؟» بولدى. ءبىر سۇمدىقتىڭ كەلگەنىن ءبىلدىم. باسىم زەڭگىپ، اينالىپ قويا بەردى. ترامۆاي ايالداماسىنا جۇگىردىم. ءالى تۇرمىن. ترامۆاي جوق. ەندى تاكسي ۇستاماق بولدىم. «قىرسىققاندا قىمىران ءىريدى» دەگەن عوي، تاكسي دە تابىلمادى. ءوتىپ جاتىر، ءوتىپ جاتىر، ءوتىپ جاتىر، بارىندە دە كىسى بار. اقىرى بىرەۋى توقتادى-اۋ. جول بويى شوفەردى اسىقتىرۋمەن بولدىم. بۇل دا ءبىر جايباسار ەكەن، ەشتەڭەمەن ءىسى جوق، قالىپتى جۇرىسىمەن تارتا بەرەدى. «بۇدان جىلدام جۇرۋگە تىيىم سالىنعان، – دەيدى، – اۆاريا جاساۋىمىز مۇمكىن».
كونسەرۆاتوريانىڭ جاتاقحاناسى قاي جەردە ەكەنىن شامالاعانمەن، تولەگەننىڭ قاي بولمەدە تۇراتىنىن بىلمەيدى ەكەم. ەندى كىرىپ-شىعىپ جاتقانداردان سۇراۋعا تۋرا كەلدى.
«تولەگەن دەگەن جىگىتتى بىلمەيسىز بە، – دەپ سۇرادىم قوراپقا سالىنعان فلەيتاسىن قۇشاقتاپ، تىق-تىق باسىپ كەلە جاتقان ادەمى قىزدان، – قاي بولمەدە ەكەن؟»
«تولەگەن…ول ءقازىر مۇندا تۇرمايدى عوي!»
«ەندى قايدا؟»
«ءىم-م، وسى جاقىندا ونى…ا-ا، نە… پاتەردە بولۋ كەرەك… انىعىن بىلمەيمىن. جەتىنشى بولمەگە بارىڭىز، بىرگە وقيتىن بالالارى سوندا جاتادى».
ءبىر قوڭقاقمۇرىن قاراجىگىت شىقتى.
«ا… تولەگەن كىمىڭىز ەدى؟» – دەيدى ول مەنىڭ سۇراعىما جاۋاپ بەرۋدىڭ ورنىنا.
«جاي…تانىسىم ەدى».
«وتە وكىنىشتى، – دەيدى ول قولىنىڭ سىرتىمەن اۋزىن كولەگەيلەپ ەسىنەپ، – كەشىكتىڭىز. تولەگەن كەشە كەتىپ قالدى».
توبەمنەن جاي تۇسكەندەي بولدى. قوڭقاقمۇرىن جىگىتتىڭ بۇدان سوڭعى ايتقان سوزدەرىن ەستىگەم جوق، ۇيگە قالاي كەلگەنىمدى بىلمەيمىن.
ەرتەڭىنە قايتا باردىم. قايدا كەتتى ەكەن، ادرەسىن ءبىلىپ حات جازباقپىن. جەتكەنشە نە ايتاتىنىمدى دا ويلاپ الدىم. «تولەگەن،– دەرمىن دەيمىن، – وزىڭنەن باسقا ەشكىمىم دە جوق. سەنسىڭ مەنىڭ قالعانىم». ەركەلەي، نازدانا جازعىم كەلەدى. «تولەش، نەتكەن ءتوزىمسىز جىگىتسىڭ، مەنىڭ شالدۋار قالجىڭىمدى دا كوتەرە الماعانىڭ با؟ قىزعانشاق ەكەنسىڭ عوي. كىم ول سەنىڭ قاسىڭدا! دۇنيەدەگى بارلىق جىگىتكە سەنى ايىرباستارمىن با؟!» قايعىنى ۇمىتىپ، ءبىر ءسات باقىتقا قايتا كەنەلدىم.
ەسىك قاققاندا كەشەگى قوڭقاقمۇرىن قارا جىگىت تاعى شىقتى.
«ا، – دەيدى ول، – الدى-ارتىڭىزعا قاراماي تۇرا جونەلىپ ەدىڭىز، قايتىپ كەلدىڭىز بە؟»
«تولەگەن قاشان كەتتى؟» – دەپ سۇرايمىن.
«الدىڭعى كۇنى»، – دەيدى ول جايىمەن.
وسى كەزدە مەندە كۇمان تۋا قالدى. «ارينە، تولەگەن كەتكەن جوق، وقۋىن تاستاپ قايدا بارۋشى ەدى. ارمانى ەمەس پە ەدى كومپوزيتور بولۋ. ازىلدەپ جازعان عوي. ءقازىر وسى بولمەدە وتىرۋى دا مۇمكىن. مەنى سىنايىن دەگەن شىعار».
«كەشە كەتتى دەپ ەدىڭىز عوي!»
قوڭقاقمۇرىن جىگىت ءسال اڭىراپ قالدى دا:
«ا،- دەدى تاعى، كەڭسىرىگىنەن مىرس ەتىپ، – مەن ول ءسوزدى ايتقاننان بەرى ءبىر كۇن ءوتتى ەمەس پە؟».
ارقامدى ىزعار قارىپ بارا جاتتى. «ەسىمنەن اداساتىن شىعارمىن، – دەپ ويلادىم. – كەتتى دەپ تۇر ەمەس پە، دەمەك، كەتكەن…»
ايتكەنمەن، ءالى دە ءۇمىت بار ەدى.
«كەتسە قايدا كەتتى؟» – دەپ سۇرايمىن.
«بەيحابارمىن، – دەيدى قوڭقاقمۇرىن جىگىت ءمىز باقپاعان كۇيىندە، – ءوزى دە بىلمەدى-اۋ دەيمىن، قايدا بەت العانىن. نوۆوسيبيرسك جاقتاعى ءبىر قازاق اۋلىندا اعايىندارىم تۇرادى دەگەنىن ەستىگەنىم بار. جالپى، تۇيىق جىگىت ەدى، ەشكىممەن سىرلاسپايتىن».
«وتە جاقسى جىگىت ەدى، دەدى مەنىڭ باس-اياعىمدى كوزىمەن شولىپ ءوتىپ، – ءبىراق قيقارلاۋ بولاتىن، ءوز ايتقانىنان باسقاعا كونبەيتىن. سوڭعى كەزدەردە شىرت ەتپە، اشۋلانعىش بولىپ كەتتى. دەگەنمەن سوزگە كەلىسىپ ستيپەنديادان دا الىنىپ قالدى. قىس بويى قالاي كۇن كورگەنىن بىلمەيمىن، ءسىرا، جەكسەنبى كۇندەرى ءار جەرگە بارىپ قول جۇمىس ىستەپ اقشا تاۋىپ جۇرسە كەرەك».
«قابىلەتسىز جىگىت ەمەس ەدى، – دەيدى سالدەن سوڭ ماعان قادالا قاراعان قالپى. – تەك جازعاندارى… بىلاي… ءى-ى… نەلەۋ كەلەدى. اقىل، كەڭەس رەتىندە دوستىق سىن دا ايتىپ كوردىك. ادام ءبىر الجاسسا قايىرىلۋى قيىن عوي، كوككە شاپشىپ جەرگە ءتۇستى… تىڭدامادى. اقىرى سونىڭ تۇبىنە جەتتى».
«سونشا سۇرايتىنداي كىمىڭىز ەدى، – دەيدى، – جەرلەسىڭىز بە؟»
«جوق، – دەيمىن، – جىگىتىم.»
«جىگىتىڭىز بولا تۇرا جايىنان ەشتەڭە بىلمەگەنىڭىز قىزىق ەكەن!»
ازدان سوڭ:
«بۇگىنگى كەش ادەمى ەكەن، – دەيدى، – كينو كورگىڭىز كەلمەي مە؟»
راحمەت ايتىپ كەتىپ وتىرۋدان باسقا ەشتەڭە قالعان جوق. مەن ءسويتىپ جوعالتتىم تولەگەندى. جوعالعان نارسە تابىلۋى دا ىقتيمال عوي، تابام با دەگەن ۇمىتتە بولدىم. «الماتىعا ايتەۋىر ءبىر كەلەر، سوندا ماعان قالايشا سوقپاي كەتەدى». كوشەدە ۇنەمى جان-جاعىما قارانىپ جۇرەمىن. «مۇمكىن كەزدەسىپ قالارمىز». كەزدەسپەدى. بىردە كىتاپحاناعا بارا جاتقاندا اۆتوبۋس ايالداماسىنداعى جۇرت ىشىنەن تەرىس قاراپ تۇرعان بىرەۋ جىلۋشىراپ قويا بەردى. «تولەگەن!» – دەپ ويلادىم. داۋىستاپ جىبەرە جازدادىم. جۇرەگىم ءلۇپ-لۇپ سوعىپ، قان باسىما شاپشىدى. جاقىنداپ كەلىپ قاراسام، باياعى قوڭقاقمۇرىن جىگىت ەكەن.
ءوستىپ ءبىر جىل ءوتتى… ەكى جىل ءوتتى… ازاپپەن ءۇشىنشى جىل تاعى ءوتتى. وسى ءۇش جىل بويى ارىستان مەنىڭ سوڭىمنان قالمادى. ايتكەنمەن وعان جىلى شىراي بەرگەن ەمەسپىن. ەندى ماعان كەلمەڭىز، مەن باسقانىكىمىن دەپ تالاي ايتتىم. ءمىز باقپايدى. كوبىنە ءسوزدى باسقا جاققا اۋدارىپ جىبەرەدى، نەمەسە ءبارىن قالجىڭعا اينالدىرادى. ءوزىنىڭ جولداستارى، لابوراتوريادا بىرگە ىستەيتىن قىزدار جايلى انانى-مىنانى ايتىپ ءبىراز تۇرعان سوڭ كينوعا سۇيرەيدى. قانشا دەگەنمەن مەن دە پەندەمىن عوي، بىرتە-بىرتە ءجىبي باستادىم. تولەگەن ساعان جوق، ونى ۇمىت دەپ ءوزىمدى-وزىم ازعىراتىندى شىعاردىم. ءبىراق مۇنىم ءۇشىن تولەگەن مەنى قاتتى جازالادى. ءوزى جوق بولسا دا اندەرى سوڭىمنان قالمادى. ارا-تۇرا راديودان ايتىلاتىن. ال جاستار جاعى اۋزىنان
تاستامايدى. كەشتەردە دە، جيىن تويلاردا دا… تولەگەننىڭ وزىمە ارناعان ءانىن ەستىگەندە نە بولىپ كەتكەنىمدى بىلمەۋشى ەدىم. وتكەن كۇندەر كوز الدىما كەلە قالاتىن. قار جاۋسا ۇيدە وتىرمايمىن. جىلى كيىنىپ الىپ سىرتقا شىعام دا، باياعىدا تولەگەن ەكەۋمىز قىدىرعان جەرلەرگە بارىپ جالعىز ءوزىم جۇرەم. سول ارمان بولعان تۇنگە ۇقساس تالاي كەشتى وتكىزدىم، ءبىراق قاسىمدا تولەگەن بولعان جوق. تالاي رەت سول كەزدە تولەگەنگە ەركەلەگەنىم ەسىمە ءتۇسىپ، اسپاننان جاۋعان قار تۇيىرشىكتەرىنە الاقانىمدى توسىپ تۇردىم، ءبىراق مەنى ەشكىم دە قۇشاقتاپ سۇيمەدى.
اقىرى مەن مەدينستيتۋتتى ءبىتىرىپ، ىرگەدەگى جامبىل اۋدانىنا قىزمەتكە كەتتىم. ۋاقىت وزعان سايىن تولەگەندى كەزدەستىرەم دەگەن ءۇمىتىم جىڭىشكەرە بەرگەن ەدى، ەندى ءۇزىلدى. باقىتىمدى شىنىمەن جوعالتقانىما كوزىم جەتتى. ادام نەگە بولسىن كوندىگەدى ەكەن، كوندىكتىم. كوندىكپەگەندە نە ىستەيسىڭ…
ارىستان ماعان جەكسەنبى سايىن اۆتوبۋسپەن كەلىپ قايتاتىن. اقىرى مەن تولەگەندى ۇمىتتىم دەپ ءوزىمدى ءوزىم سەندىردىم. از ۋاقىتقا ۇمىتقانداي بولدىم. ارىستاننىڭ قۇشاعىنا قۇلادىم. توي اياعى تارقار-تارقاماستان ارىستان كانديداتتىق ديسسەرتاسياسىن قورعادى دا، نوۆوسيبيرسكىگە اۋىستىق.
ارادا تورت-بەس جىل ءوتتى. كۇيەۋگە شىققاننان سوڭ العاشقى ايلاردا تولەگەندى قايتا ويلاپ ءجۇردىم دە، بىرتە-بىرتە ۇمىتتىم. شىنداپ ۇمىتتىم. ارىستان جاس تا بولسا اتاق، ابىرويى زور، مارتەبەسى بيىك. باسىنا ب ا ق، مانساپ ۇيىرىلگەن عۇلاما شالداردىڭ ءوزى ونى جوعارى باعالايتىن. جاس دەپ الپەشتەيدى، بولاشاعى زور دەپ سىيلايدى. مۇنى مەن دە ماقتان ەتەمىن. تەك ارالاسىپ جۇرگەن، دوس-جار سانالاتىن ادامداردىڭ ءبارىنىڭ دە ارىستانعا ۇقساستىعى مەزى قىلعان. بۇلاردىڭ كوپشىلىگى دۇنيە قىزىعىنان بەيحابار، ەسەپ ماشينالارىنان باسقا ەشتەڭەدە شارۋاسى جوق، ءوز ىسىنە بەرىلگەن فاناتيك جاندار-تىن.
ارىستان ەكەۋمىز باقىتتى سياقتى ەدىك. جۇرت قالاي تۇرسا، ءبىز دە سولاي تۇرىپ جاتتىق. ادال جار بولدىم. ءبىر ارمانىم ءسابي كورۋ ەدى، تاعدىر جازباعان ەكەن. ايتكەنمەن، بۇل – ارىستاننىڭ ويىنا كىرىپ شىقپايتىن. تولەگەن سياقتى ونىڭ دا مەن تۇسىنبەيتىن مىنەزى كوپ ەدى. ءبىراق ءبىر عاجابى، نەشەمە جىل وتاسساق تا، شۇيىركەلەسىپ، سىرلاسىپ سويلەسە المايمىن. بويىندا الدەنەندەي دۇلەي كۇش بار سياقتى، ادامدى ەزىپ، جانىشتاپ تۇرادى. شىنىمدى ايتايىن، مەن ودان قورقاتىن ەدىم. وبالى نەشىك، ەكەۋمىز وتە تاتۋ تۇردىق. شىنىاياق شىلدىراپ كورگەن ەمەس. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى…
سەن جىندىحانانى كورگەنىڭ بار ما؟ قالانىڭ شەت جاعىندا تۇراتىن كليەنتتەرىمە بارا جاتىپ قاسىنان ءوتىپپىن. دۇنيەدە مۇنداي سۇمدىق بولادى دەپ ويلاعان دا جوق ەدىم. سىرتقى اعاش دۋالىن جيناپ تاستاپ، كىرپىش قابىرعا قالاعالى جاتىر ەكەن. اۋلا بيىك شويىن شارباقپەن قورشالعان. ار جاعىندا ادامنان گورى تاعى اڭعا كوبىرەك ۇقساس، ءۇستى-باستارى البا-جۇلبا كىسىلەر ءجۇر. بىرەۋلەرى وتىر، بىرەۋلەرى كيىمدەرىن سىپىرىپ تاستاپ، تاقىر جەردە كۇنگە قىزدىرىنىپ جاتىر. كوبى بەتالدى ىرجالاقتاپ، وزدەرىمەن وزدەرى بولىپ ءجۇر. ەكى-ۇشەۋى مەنى كورىپ اتام زامانعى چاستۋشكالاردى ايتا باستادى. مەنىڭ زارەم ۇشىپ كەتكەن-دى. وسى اراعا جاقىنداماي، اينالىپ جۇرەتىن بولعام. ءبىراق كوپ ۇزاماي اڭداۋسىزدا تاعى دا ۇستىنەن شىعىپ قالىپپىن. تەزىرەك جانىنان ءوتىپ كەتۋگە تىرىستىم. كەنەت وزىمە بۇيىردەن بىرەۋدىڭ قادالا قاراعانىن سەزدىم. جالت بۇرىلىپ ەدىم، – ءۇستى-باسىندا ساۋ تامتىق جوق، شاشى ۇيپا-تۇيپا، سابالاق بىرەۋ شارباققا جابىسىپ، قيمىلسىز سىلەيىپ تۇر ەكەن، كوزى وڭمەنىمنەن وتەدى. مەن جالت قاراعاندا ول باج ەتىپ، قولىمەن بەتىن باستى دا، تەرىس اينالىپ كەتتى.
ەس-تۇسىمدى بىلمەي ۇيگە كەلدىم دە، ديۆانعا قۇلاي كەتتىم. بۇل – تولەگەن ەدى.
دەگەنمەن، كوزىمە سەنبەدىم، انىعىن بىلەيىن دەپ ءۇش-تورت كۇننەن كەيىن قايتا باردىم. باس دارىگەرى – قارتاڭ ادام – مەنىڭ تولەگەنگە كەلگەنىمدى ەستىگەن سوڭ ۇندەمەي از تۇردى دا:
«ول كىمىڭىز بولادى؟» – دەپ سۇرادى. كىمىم دەيىن، «جاي تانىسىم ەدى» – دەدىم.
«ە، وندا ءجون، – دەدى. – ءوزىنىڭ تۋعان-تۋىسقانى جوق جىگىت ەدى. وسىدان التى-جەتى جىل بۇرىن-اۋ دەيمىن، ءبىر جاماعايىندارى اكەپ تاپسىردى. ءشوپ شاۋىپ جۇرگەندە دالادا ۇيىقتاپ قالعان ەكەن دەيدى. سودان اي تۋعاندا ءبىر-اق ويانىپتى… العاشقىدا ايقايلاپ، ولەڭ ايتىپ تىنىشتىق تاپپاعان ەكەن، كەيىنىرەك مۇلدە ءتىل قاتپايتىن بولىپتى. وسىندا وتكىزگەن جىلدارىنىڭ ىشىندە بىردە-بىر رەت تەنتەكتىك كورسەتكەن ەمەس. ۇندەمەيتىن دە. تەك كەي-كەيدە قولىن ەربەڭدەتىپ، ءسىرا، باتىس كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارى بولۋ كەرەك، الدەنەدەي بەيتانىس اۋەندەردى ىسقىرىپ كەتەتىن جانە ءبىر باستاسا، قۇداي ساقتاسىن، جۋىق ارادا قويمايتىن. ءبىزدىڭ جۇمىستىڭ جايىن بىلەسىز، ءبىراق وعان كوپ كۇش قولدانا بەرمەيتىنبىز. ساۋ كەزىندە وتە اقىلدى جىگىت بولعان سياقتى… دەگەنمەن، ءسىز كەشىكتىڭىز، ول بۇگىن تاڭعا جاقىن دۇنيە سالدى».
مەن تەڭسەلىپ كەتتىم بىلەم، دارىگەر قولىمنان ۇستاي الدى. «ءبۇيتىپ جۇرگەنشە ولگەنى جاقسى بولدى، – دەدى ول، – سوندىقتان قۋانۋىڭىز كەرەك.»
«قاپا بولماڭىز، – دەدى تاعى دا دارىگەر، مەنى بەكىتە تۇسكىسى كەلىپ، – بۇل فانيگە كىمدەر كەلىپ، كىمدەر كەتپەگەن، ءبارىمىز دە ولەمىز. ءبىراق بايعۇس سوڭعى ءۇش كۇن ىشىندە قاتتى ازاپتاندى. الدەكىمدەردى اتاپ شاقىرىپ، الدە-بىرەۋلەرمەن كۇبىرلەپ سويلەسۋمەن بولدى. كوپتەن بەرى قويىپ كەتكەن ەسكى ادەتىنە باسىپ، ىڭىلداپ الدەنەدەي ءبىر مەلوديالارعا سالدى.»
«دەگەنمەن، – دەدى دارىگەر ازدان سوڭ، – تانىسىڭىزدى اقىرعى رەت كورىپ قالعىڭىز كەلسە اسىعىڭىز، ءالى جەرلەي قويماعان شىعار.»
مەن نە ءولى ەمەس، نە ءتىرى ەمەس، دارىگەردىڭ سوڭىنان ەردىم.
ول سوزىلىپ، تىنىش قانا جاتىر ەكەن. سول باياعى كۇيى، سول باياعى مەنىڭ تولەگەنىم. ءبىراق ءتۇسى سۋىق. جاعى سورايىپ، تاناۋى قۋسىرىلعان، سۇپ-سۇر. مەن جاقىنداپ، كەۋدەسىنە ايقاستىرىلعان قولىن ۇستاۋعا دا قورىقتىم. شاپ بەرىپ «سەنسىڭ مەنى ولتىرگەن!» دەيتىن سياقتى كورىندى.
ايتكەنمەن، تولەگەننىڭ سۇيەگىن الىپ، قولدان قويامىز دەۋگە باتىلىم جەتتى. ۇيگە كەلگەن سوڭ ارىستان ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا ۇلكەن جانجال شىقتى. مەن ءوز ايتقاندارىمدى ىستەدىم. تولەگەندى جەر قوينىنا تاپسىرعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە وزىمە وسىنشاما باقىتسىزدىق اكەلگەن قالانى دا، ارىستاندى دا تاستاپ، الماتىعا تارتىپ وتىردىم.
قارا كولەڭكە بولمەنى مەڭىرەۋ تىنىشتىق كەرنەدى. ەكى ايەل بىرىنە-بىرى تىعىلىسىپ، قيمىلسىز، ءۇنسىز وتىر. تەك قابىرعاداعى اعاش قوراپتى ۇلكەن ساعاتتىڭ ءبىر قالىپتى، سامارقاۋ سوققان تىقىلى عانا ەستىلەدى.
- سۇيەگىنە بارعاندا الدىم جاڭاعى سۋرەتتى، – دەدى ازدان سوڭ زيا تىنىشتىقتى بۇزعىسى كەلمەگەندەي، سىبىرعا جاقىن ۇنمەن. – ءتوس قالتاسىنان شىعىپتى. ءسىرا، كەزىندە ءبىزدىڭ قىزداردىڭ بىرىنەن قالىپ كەتسە كەرەك. ءوزىم جات بىرەۋدىڭ قۇشاعىندا جاتقان كەزدەرىمنىڭ بارىندە دە سۋرەتىم تولەگەننىڭ توسىندە تىنىستاپتى. مەن ارام دەنەمدى ساتىپ، الدامشى سەزىمگە ەلىتىپ جۇرگەنىمدە ونىڭ وسى جانسىز سۋرەتتەن باسقا سۇيەنىش ەشتەڭەسى بولماعان… ال مەندە ءقازىر كوڭىل جۇباتۋعا ونىڭ سۋرەتى جوق. تەك ءبىر جاپىراق قاعازعا جازعان حاتى مەن ءانى…
- ءانى… – دەدى ءباتيما سۇراۋعا دا قورىققانداي، تۇتىعىڭقىراپ. – ول قانداي ءان؟..
زيا ساعات تىقىلىنا قۇلاعىن تىگىپ ءسال وتىردى دا، ءباتيماعا ستۋدەنت كەزىنەن بەرى جاقسى تانىس ءبىر ءاندى نازىك داۋىسپەن جايلاپ باستاپ، قايىرماسىنا كەلگەندە ارى قاراي سوزا الماي وكسىپ جىلاپ جىبەردى.
6alash ۇسىنادى
