«كىتاپ ادامزات قوعامىنىڭ دامۋىنداعى باسپالدىق» (گوركي) . ادامزات ەشقاشان كىتاپتان ايرىلا المايدى. ءومىر بويى ۇيرەنۋ ءبىر ادامنىڭ، ءبىر مەملەكەتتىڭ، ءبىر ۇلتتىڭ باسەكەلىك قۋاتىن ارتتىرادى دەسەك، كىتاپ وقۋدىڭ ءوزى ءومىر بويى ۇيرەنۋدىڭ ءبىر ءتۇرلى فورماسى.
قازاقستاندىقتار جىلىنا 5 كىتاپ وقيدى
قازىر كىتاپ وقىپ، گازەت-جۋرنال كورەتىندەردەن تەلەفونعا تەلمىرەتىندەر كوپ. ايالدامالاردا، دەمالىس ورىندارىندا، پويىز، ۇشاقتاردا كىتاپ وقىپ وتىراتىن ادامداردىڭ دا قاتارى سيرەپ بارادى. كىتاپ ساتىپ الاتىندار دا از. «بۇل الەمدىك ءۇردىس، ءقازىر جۇرتتىڭ ءبارى ەلەكتروندى كىتاپ وقيدى» دەسەك تە، بۇل ناعىز كىتاپ وقۋدان پارىقتى.
قازىر جاستاردىڭ باسىم كوپ ساندىسى ءار 5 مينۋتتا ءبىر الەۋمەتتىك جەلىلەردى شولىپ، ينفورماسيانى جاڭالاپ، وزىنە قاجەتتى نارسەلەردى قالت جىبەرمەي كورىپ وتىرادى. الايدا بۇل قازىرگى جاستاردا قىسقا-قىسقا ينفورماسيالاردى عانا وقيتىن، تەك الەۋمەتتىك جەلىگە عانا تەلمىرەتىن تار ءورستى اۋقىمدى قالىپتاستىردى. ال كىتاپ وقۋ دەگەنىمىز، ناعىن ايتقاندا، توڭىرەگىڭدەگىنى تۇگەل ۇمىتىپ، جازۋشىمەن بىرگە تاعى ءبىر دۇنيەنىڭ قۋانشى مەن قايعىسىن، عازابى مەن قاسىرەتىن ءبولىسۋ. بۇل دەگەنىڭىز تىرشىلىكتەگى ورنىن ەشتەڭە باسا المايتىن وزگەشە اسەر عوي.
ب ا ق بەتتەرىندەگى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندىقتار (جان باسىنا شاققاندا) جىلىنا ورتا ەسەپپەن 5 كىتاپ وقىسا، كورەيالىقتار 7 كىتاپ، جاپونيالىقتار 40 كىتاپ وقيدى ەكەن. مۇمكىن، باق-تاردىڭ بۇل ساناعى دۇرىس تا ەمەس شىعار، ءبىراق كۇندەلىكتى تۇرمىستا وتانداستارىمىزدىڭ كىتاپ وقۋدان بارعان سايىن الىستاپ بارا جاتقانىن جاي كوزبەن كورىپ تە، ىشتەي ءتۇيسىنىپ تە ءجۇرمىز. ەندەشە، جىلىنا ارەڭ 5 كىتاپ وقىساق، مەملەكەت قالاي دامىيدى؟ ۇلت قالاي «رۋحاني جاقتان جاڭعىرادى؟ » .
نەگە كىتاپ وقىمايدى؟
بىزشە، وتانداستارىمىزدىڭ كىتاپ وقىماۋىنداعى سەبەپتى ۇلكەن جاقتان مىناداي 5 تۇيىنگە جيناقتاۋعا بولاتىن سەكىلدى.
ءبىرىنشى، جالپى حالىقتىڭ كىتاپ وقۋعا بولعان ىنتاسى سولعىنداعان. ەكىنشىدەن، بالالاردا كشكەنتاي كەزدەن باستاپ كىتاپ وقۋ ادەتىن قالىپتاستىرۋعا ءمان بەرىلمەگەن. مەيلى وتباسىندا، الدە قوعامدا بولسىن اۋقىمدى كىتاپ وقۋ ورتاسى قالىپتاسپاعان. ءۇشىنشى، مەملەكەتتىڭ وقۋ-اعارتۋ ساياساتى تەك «ەمتيحانعا توتەپ بەرۋدىڭ» قاجەتىنە عانا قۇرىلعان. بۇل بالالاردىڭ كىتاپ وقۋ قىزعىندىلىعىن جوعالتىپ عانا قالماي، ولارعا ساباقتان سىرت كىتاپ وقيتىن ۋاقىت تا قالدىرماعان. ءتورتىنىشى، ەلەكتروندى بۇيىمداردىڭ ەلكتىرۋى دە ەل ساناسىن كىتاپتان الىستاتىپ جىبەرگەن. بەسىنشى، ۇرپاقتىڭ ساناسىن اشۋعا، قوعامدىق باسەكەگە توتەپ بەرۋگە پايداسى، دالىرەك ايتقاندا، جان باعىپ، جاقسى تۇرمىس كەشىرۋگە سەبى تيەتىن جاقىسى كىتاپتار از، كوپتەگەن كىتاپتار وقىرمانىن باۋراي المايدى. كوبى ءبىر سارىندى، جاڭالىق از.
كىتاپ وقۋدا ۇلگى تۇتاتىن 2 ەل
دۇنيە ءجۇزى بويىنشا يزرايل مەن ۆەنگريا حالقى كىتاپ وقۋدان الدىنا جان سالمايدى.
يزرايل ەۆرەيلەردىڭ وتانى. اتالعان ەل جان سانىنىڭ 80 پايىزدان استامىن ۇستايىن ەۆرەيلەر جان باسىنا شاققاندا جىلىنا 68 كىتاپ وقيدى ەكەن. ءىنجىلدىڭ بەتىنە بال جاعىپ جاڭا تۋىلعان نارەستەگە جالاتۋ دا وسى ەۆرەيلەردىڭ ادەتى. مۇنىسى ءومىر ەسىگىن جاڭا اشقان سابيگە كىتاپتىڭ بالداي ءتاتتى ەكەنىن ۇعىندىرۋ. سوسىن دا شىعار، ەۆرەيدىڭ قايرشىسىنىڭ ءوزى كىتابىن قولتىقتاپ جۇرەدى.
يزرايلدە گازەت-جۋرنالدىڭ باعاسى دا ۋداي قىمبات. ءار قانداي كىتاپتىڭ باعاسى 20 دوللاردان تۇسپەيدى، گازەت باعاسىنىڭ ءوزى 6 دوللار اينالاسىندا. ءبىراق ونى «اۋىرسىنىپ» جاتقان ەۆرەيلەر جوق، كادىمگىدەي كىتابىن ساتىپ الىپ، گازەت-جۋرنالىنا جازىلىپ جاتادى. جان سانى 5 ميللوننان ازەر اساتىن ەلدىڭ ءبىر ميلليوننان استام ادامىندا كىتاپ الىپ وقۋ كۋالىگى بار.
ال ۆەنگريانى الىپ ايتساق، بۇل ەلدىڭ تەريتورياسى قازاقستاننان الدە قايدا كىشكەنە، جان سانى دا بىزدەن از. ءبىراق بۇل ەلدە ءبىر ادام جىلىنا 20 كىتاپ ساتىپ الادى. ەلدەگى كىتاپ وقۋدى داعىداعا اينالدىرعانداردىڭ سانى دا 5 ميلليوننان اسادى، بۇل اتالعان ەل جان سانىنىڭ 4/1- ىنەن ارتىق كورسەتكىش.
20 مىڭنان استام كىتاپحاناسى بار ۆەنگريادا ورتا ەسەپپەن 500 ادامعا ءبىر كىتاپحانادان تۋرا كەلەدى. ال تاۋەلسىزدىك العان جىلداردا قازاقستاندا 10 مىڭنان استام كىتاپحانا بولعان دەسەدى. تەك نۇر-Cۇلتان قالاسىنىڭ وزىندە بۇرىن 23 كىتاپحانا بولسا، ءقازىر سونىڭ ءبىر قانشاۋى جابىلىپ، قالا حالقى كوبەيگەنىمەن، كىتاپحاناسى كەرىسىنشە ازايعان.
كىتاپ بايلىق پەن ءبىلىمنىڭ باستاۋى
حالقى كىتاپتى كوپ وقيتىن ەلدىڭ، ارينە، بولاشاعى نۇرلى. يزرايلدىڭ جان سانى از بولعانىمەن، تالانت يەلەرى جەتىپ اسادى. بۇل ەلدەن قازىرگە دەيىن 12 ادام نوبەل سىيلىعىن الدى. نوبەل سىيلىعىن العانداردىڭ اراسىندا ەۆرەي قاندىلار 18.5 پايىزىن ۇستايدى. يزرايلدىقتار اقىل-پاراساتتارىنىڭ ارقاسىندا قۋمەديان دالانى ءدان تەڭىزىنە اينالدىردى. وندىرگەن استىعى ءوز ەلىن قامداعاننان سىرت، شەتەلگە ەكسپورتتالادى. يزرايلمەن شەكارالاس پالەستينا سياقتى اراپ ەلدەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن يزرايلدەن مۇنايعا ازىق-تۇلىك اۋىسىپ وتىر. مىنە بۇل يزرايلدىقتاردىڭ اقىل-پاراساتى مەن جاڭالىق جاساۋ جاعىنداعى ارتىقشىلىقتارىنىڭ ارقاسى.
ۆەنگريادا 14 ادام نوبەل سىيلىعىن العان. مۇنىڭ كوبى فيزيكا، حيميا، مەديسينا، ەكونوميكا، ادەبيەت، بەيبىتشىلىك سالاسى سىندى سالالاردا سىيلىق العاندار. جان سانى سالىستىرماسى بويىنشا ايتساق، ۆەنگريا ناعىز اتى-زاتىنا ساي «نوبەل سىيلىعىن العانداردىڭ وتانى». ولاردىڭ تاپقىرلىقتارى دا كوپ، سىرەڭكە، مايقالام سياقتى ۇساق-تۇيەك نارسەلەردەن تارتىپ، ترانسفورماتور، تەليەۆيزوردىڭ ءحريستال شامى سياقتى ەرەكشە ونىمدەردىڭ بارلىعى دا وسى ەلدىڭ پاتەنتى.
«ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە. . . »
كىتاپ وقۋ، گازەت-جۋرنالعا جازىلۋ دەسە، مەنىڭ ەسىمە قىتايداعى مىنا ءبىر جاعداي ەسىمە تۇسەدى. شىنجاڭنىڭ شاپچال سىبە اۆتونوميالى اۋدانىندا سىبە تىلىندە شىعاتىن جالعىز گازەت بار. تارالىمى 2 مىڭنان اساتىن سول گازەتكە سىبەنىڭ ءبىر زاعيىپ شالى جىلدا ۇزبەي جازىلادى. مۇنىڭ بايبىنا بارا الماعان تىلشىلەر شالدان سەبەبىن سۇراپتى. «ءوزىڭ سۋ قاراڭعى سوقىرسىڭ، وقي المايتىن گازەتكە جازىلىپ نە ىستەيسىڭ» دەسە، الگى شال: بۇل سىبە تىلىندە شىعاتىن بىردەن جالعىز گازەت قوي، مەن ونى وقي الماعانىممەن كەيىن نەمەرەم وقيدى. ءوز انا تىلىمىزدەگى گازەتكە ءوزىمىز جازىلماساق، باسقا كىم جازىلادى سوندا؟!» دەپ جاۋاپ قايرىپتى. مىنە كوردىڭىز بە، باسقالاردىڭ ءوز ۇلتىنا دەگەن ماحابباتىن، ءوز ءتىل-جازۋىنا دەگەن قۇرمەتىن!
ال ەلىمىزدە قالاي؟ «كوزىن ەمەس، شەل باسقان كوزقاراسىن» دەگەندەي، ونىڭ ءجايى بارىمىزگە بەلگىلى. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، قازاقستانداعى كىتاپ دۇكەندەرىندەگى جەتىم قىزدىڭ جاساۋىنداي ءبىر بۇرىشتا تۇرعان قازاق تىلىندەگى كىتاپتاردى كورىپ قارنىڭ اشادى. ورىستىڭ كىتاپ دۇكەنىنە كىرگەندەي كۇي كەشەسىڭ. مۇنىڭ قاسىندا قىتايداعى كىتاپ دۇكەندەرىندە كىتاپتىڭ ءتۇرى دە، سانى دا مول. 1.5 ميلليون عانا قازاق بار بۇل ەلدە قازاق تىلىندە شىعاتىن كىتاپتاردىڭ ەڭ ازى 1.5 مىڭ دانا تارلىممەن، ايتپەسە، 3000 مىڭ دانا تارالىممەن شىعادى. وقىرمان دا، كىتاپ الارمانى دا از ەمەس. اسىرەسە، قازاقستان جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارى قانى جەرگە تيمەي وتەدى دەسەك، بۇعان مۇقاعاليدىڭ «قازدار قايتىپ بارادى» دەگەن ولەڭدەر جيناعى 3000 دانا تارالىممەن 8 رەت باسىلعانى ايعاق. مۇنان سىرت، ءابىش كەكىلبايەۆ، ورالحان بوكەي، قادىر ءمىرزا-الي، تۇمانباي مولداعاليەۆ، مۇحتار شاحانوۆ، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، ۇلىقبەك ەسداۋلەت، الىبەك اسقار... سياقتى جازۋشىلاردىڭ كىتاپتارى دا 3 مىڭدىق تارالىممەن الدە نەشە رەت باسىلدى.
P.S: ادامنىڭ رۋحاني جاقتان تولىسقان شىعى ونىڭ كىتاپ وقىپ، قور جيناعان مەزگىلى بولسا، ءبىر ۇلتتىڭ رۋحاني دەڭگەيى دە ۇلكەن جاقتان ايتقاندا تۇتاس ۇلت وكىلدەرىنىڭ كىتاپ وقۋ ورەسىمەن ولشەنبەدى. قوعامنىڭ العا باسۋى نەمەسە كەرى شەگىنۋى دە قوعامداعى ادامداردىڭ كىتاپ وقۋ ادەتىمەن بايلانىستى. وسى تۇرعىدان العاندا، كىتاپ جەكە ادامعا عانا ەمەس، ءبىر ۇلتقا، ءتىپتى، ءبىر مەملەكەتكە اسەر جاسايدى. وكىنەرلىگى ءقازىر حات تانىيتىن ادام كوبەيدى، ءبىراق كەرسىنشە كىتاپ وقيتىن ادام ازايىپ بارادى...
قالياكبار ۇسەمحان ۇلى
6alash ۇسىنادى
