ۇلى دەگەن ءسوزدى كەز-كەلگەن جەرگە قولدانا بەرمەۋ كەرەك دەگەندىكتەن عانا، وسى جەردە باس تارتىپ وتىرمىز. ايتپەسە وسى ءسوزىڭىز باسقا-باسقا جاركەن اعاعا كەلىپ-اق تۇر. ولەڭدەرى قانداي دەسەڭشى. ال ادامدىعى، ادامگەرشىلىگى، ءتىپتى، كەرەمەت. پەندەلىگىنىڭ ءوزى پەرىشتەلىكتىڭ تىرناعىنا جەتەقابىل. ال، اپەندەلىگى التى كۇن ايتساڭ تاۋسىلمايتىن جىر. وعان التى جىل قاتار وتىرعاندا ابدەن قانىق بولدىق. كەيدە، كۇيىپ كەتكەندە:
– وسى سەن مەنى ءولتىرىپ تىناتىن شىعارسىڭ، – دەۋشى ەدى. سول كوكەمنىڭ ۇساق-تۇيەك قىزىقتارىن جيىپ قويىپ، مەملەكەتتىك دارەجەدەگى اپەندەلىگىن ايتىپ بەرەيىن…
ءقايبىر جىلى جاركەن اعامىز مەملەكەتتىك ستيپەنديانىڭ يەگەرى اتانادى. ونى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى تاپسىرماق بولادى. قالالىق اكىمشىلىكتەگىلەر ستيپەنديا يەگەرلەرىن ابدەن ىعىر قىلادى. سونىڭ ىشىندە جاركەن اعا دا بار. ۇيالى تەلەفون ۇستامايتىن جاركەن اعامنىڭ ارقاسىندا ءۇي تەلەفونى ادامزات بالاسىنا ءالى دە كەرەك ەكەندىگىن سەزىنىپ ءبىر جاساپ قالسا كەرەك. اكىمدىكتەگى قاتال ءتارتىپ قۇرساۋىنداعى قاتىپ قالعان ادامدار جاركەن اعاعا نەشە مارتە حابارلاسىپ، وسىنداي كۇنى وسىنداي ۋاقىتتا ءجۋىنىپ-شايىنىپ، دۇرىس كيىنىپ ەرتەرەك كەلىڭىز دەيدى. وزگە ستيپەندياتتار ەلباسىنىڭ الدىنا بارامىز دەپ جاڭادان كيىم الىپ، باستارىن تۇزەتىپ، شاشتارىن كۇزەتىپ ۇلكەن تولقۋ ۇستىندە بولعان كورىنەدى. جاركەن كوكەم بەيمارال. ۇيدەگى اپامىزدىڭ:
– قاي كاستيۋمىڭدى كيەسىڭ، ەرتەرەك ۇتىكتەپ، دايىنداپ قويايىن، – دەگەنىنە: – ونىڭ نەسىن ۇتىكتەيسىڭ، وتكەن ايدا عانا بالەنشەنىڭ كەشىنە بارعاندا ۇتىكتەمەپ پە ەدىڭ، – دەي سالعان عوي.
سودان نە كەرەك، ستيپەنديا بەرىلەتىن كۇنى وزگەلەر ءيىس-سۋىن سەبىنىپ، بالا-شاعاسىنىڭ ينوماركاسىنا ءمىنىپ، اكىمشىلىكتى بەتكە العاندا، جاركەن كوكەم قۇلاگەر ىقشام اۋدانىنىڭ ايالداماسىندا 17-اۆتوبۋستى كۇتىپ تۇرا بەرىپتى. قۇداي امان جولىن بەرسە ءبىر جەتەرى انىق. ەشكىم كەشىكپەسىن دەگەن ساقتىقپەن اكىمدىكتەگىلەر ەلباسىنىڭ 11:00-دەگى قابىلداۋىنا جۇرتتى 10:00-گە شاقىرىپتى. ونعا شاقىرعان كەزدەسۋدەن كەشىگىپ قالماس ءۇشىن ستيپەنديا يەگەرلەرى 09:00-دە جينالىپ السا كەرەك. جاركەن اعام ءبىر اۆتوبۋستان ءتۇسىپ، ەكىنشىسىنە ءمىنىپ، اكىمدىككە جەتىپ، ونىڭ كىرەتىن ەسىگىن تاۋىپ، قاجەتتى زالعا كىرەمىن دەگەنشە وننان ون كەتىپتى. پروتوكولدى شاريعاتتان بيىك قوياتىن اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى:
– بۇنىڭىز نە، بۇلاي بولمايدى عوي، ەكىنشى قايتالاماڭىز، – دەپ قولىنان جەتەلەپ اپارىپ، ءوز ورنىنا جايعاستىرىپتى. جاركەن اعام ورنىنا جايعاسىپ جاتىپ:
– مەنى قويشى، وزدەرىڭ دە قايتالامايتىن شىعارسىڭدار (قايتا-قايتا ستيپەنديا بەرە بەرمەيتىن شىعارسىڭدار) دەپ ويلاپ ۇلگەرىپتى. نە كەرەك، ەلدىڭ ءبارى قاتال تارتىپكە باعىنىپ وتىرىپتى. شەتتەرىنەن ىعاي مەن سىعاي ەكەن. شىعارماشىلىقتىڭ ءار سالاسىنىڭ وكىلدەرى. ولارعا مەملەكەتتىك ستيپەنديا يەگەرى دەگەن ات كەرەك. ەلباسىنىڭ قولىنان الدىق دەپ ايتا جۇرسەك دەيدى عوي. جاركەن كوكەم ونىڭ بارىنەن بيىك. ول كىسىنى «اقشاسى قانشا ەكەن، ءقازىر قولما-قول بەرە مە ەكەن، قانشاسىن جان قالتاما (گۇلشات اپايدان) جاسىرىپ قالسام ەكەن» دەگەن اسا ماڭىزدى سۇراقتار عانا مازالاپتى. وتىرا-وتىرا جامباسى جاۋىر بولىپ، كۇتە-كۇتە جالىعىپ كەتكەن جاركەن اعام ءبىر كەزدە ورنىنان جايمەن كوتەرىلىپتى. شىلىم شەكپەك بولىپ سىرتقا بەتتەپتى. اركىمدى كوزىمەن باعىپ جۇرگەندەر نەگە ەكەنى جاركەن اعامىزدى كورمەي قالىپتى. جاركەن اعامىز دالىزگە شىعىپ، ليفتىگە جاقىنداپ كەلىپ، الدىنان قارسى كەزىگە كەتكەن قۋىرشاقتاي قىزدان:
– شىلىمدى قايدا شەگەدى؟ – دەپ سۇراپتى. انا قىز جاركەن اعامدى ليفتىگە مىنگىزىپتى دە سالدەن كەيىن شىعارىپ، اشىق تۇرعان بالكوندى نۇسقاپتى. جاركەن كوكەم بالكوندا تۇرىپ شىلىمنىڭ ءتۇتىنىن بۋداقتاتسا كەرەك. شىلىم شەگىپ تۇرىپ نە ويلاعانى الىكۇنگە بەلگىسىز. ول اسا ماڭىزدى ەمەس، شىلىم شەگىپ بولعاننان كەيىن وتىرعان زالعا قاراي بەتتەپتى. شىققان ءليفتىسىن بىلەدى. سوعان كىرىپتى. ءبىراق قاي قاباتتان قاي قاباتقا كوتەرىلگەنىن نەمەسە قاي قاباتتان قاي قاباتقا تۇسكەنىن بىلمەيدى ەكەن. ليفتىمەن بىرەسە كوتەرىلەدى، بىرەسە تۇسەدى. باعاناعى سالتاناتتى جيىن زالىن تابا الماي، ءبىراز اداسقان. ءبىر كەزدە وسى قابات شىعار دەپ، ۇزان دالىزبەن العا بەتتەگەن عوي. الدىنان تورت-بەس ادام قارسى شىعىپتى. ۇلىقتار ەكەن. ورتاسىنداعى ۇلىق كىسىنى كورگەندە جاركەن اعامىزدىڭ كوزى قاراۋىتىپ سالا بەرىپتى. ەلباسىنىڭ ءوزى ەكەن. قاراۋىتقان كوزىنىڭ شاراسى جاسقا تولىپ كەتىپتى. شەگىنەرگە جەر جوق. قاشىپ كەتەتىندەي بالا ەمەس. دەلىزدىڭ قابىرعاسىنا تاقالىپ تۇرا قالىپتى. جانىنداعى اكىمدىكتىڭ جاۋاپتى قىزمەتكەرى مىنا چپ-نى كەشىرە الماي كەلە جاتسا كەرەك. پروتوكول بويىنشا بۇل مۇلدە كەشىرىلمەيتىن جاعداي. ءوزىنىڭ نە بولاتىنى دا بەلگىلى. وزىنەن كەيىنگىلەردى نە قىلاتىنىن دا جوسپارلاپ ۇلگەرسە كەرەك. قاتاڭ سوگىستەر، قىزمەتپەن قوش ايتىسۋلار. ونىڭ بارلىعى دا جاقىن بولاشاقتاعى بولاتىن نارسەلەر. ال، ءقازىر نە بولار ەكەن؟. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەگەمەندىك العان جىلدارىندا بىردە-بىر رەت بولماعان جاعداي… ەلباسىنىڭ جۇرەتىن جولىنىڭ ءار قادامى اسقان قىراعىلىقپەن كۇزەتىلەدى. شىبىن تۇگىل، ماسانىڭ ۇشۋىنا مۇمكىندىك جوق. ال، مىنا اقىن قايدان ءجۇر؟ پرەزيدەنتتىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتى مەن اكىمدىكتەگىلەردى تۇتاسىمەن جۇمىستان قۋىپ جىبەرەتىن جاعداي. تەنتىرەتىپ. نە بولار ەكەن. ەشتەڭە دە بولماپتى. ەلباسى وزىنە ابايسىزدا قارسى كەزدەسىپ، ەسى شىعىپ تۇرعان قازاقتىڭ بوتەن ادام ەمەس ەكەنىن، بوتەن ادام بولماعاندا دا مادەنيەت پەن رۋحانيات سالاسىنىڭ وكىلى ەكەنىن سەزسە كەرەك… قول بەرىپ امانداسىپتى. سول ۇستاعان قولىن اجىراتپاستان:
– ءجۇرىڭىز، جينالىستى باستايىق، – دەپ جەتەلەي جونەلىپتى. ستيپەنديا الۋعا كەلگەننەن كەيىن ول ادامىڭىز، ارينە، شىعارماشىلىق ادامى. ەلباسى قاتار كەلە جاتقان شىعارماشىلىق ادامىنان (جاركەن بودەشۇلىنان):
– شىعارماشىلىعىڭىز قالاي؟ – دەپ سۇراپتى.
شىعارماشىلىق ادامى:
– جازىپ جاتىرمىز، – دەپ قىسقا قايىرىپتى.
ەلباسى:
– جازىڭىزدار. سىزدەرگە جازۋ كەرەك! – دەپتى. اينالاسىنداعى نوكەرلەر تانيتىن بولدى عوي دەپ توپشىلاپتا.
ەندى ىشتەگى جاعداي. جاركەن اعا الاڭعاسارلىعى مەن شىلىمقورلىعىنىڭ ارقاسىندا ءتارتىپ بۇزىپ، سونىڭ كەسىرىنەن سىرتتا مىنانداي پريكليۋچەنيەنى باستان كەشىپ جاتقاندا، ىشتەگى مادەنيەتتىلەر مەن تارتىپتىلەر ارتىق قيمىلعا بارماي قاتىپ وتىرعان ەكەن. ولاردىڭ ىشىندە سول جاركەن كوكەمنىڭ جازعانىنىڭ جارتىسىن جازا الماسا دا، ءوزىن جاركەننەن جوعارى سانايتىنداردىڭ ءبىرازى وتىرىپتى.
– تىنىشتالىڭىزدار، پرەزيدەنت كەلە جاتىر! – دەگەن وكتەم ءۇن ەستىلگەندە، ونسىزدا تىنىش وتىرعان اسا مادەنيەتتىلەر مەن تارتىپتىلەر قاققان قازىقتاي بولىپ ورىندارىنان تۇرىپ، ەسىككە قاراعان ەكەن. سول ساتتە…
ءيا، سول ساتتە اشىق تۇرعان ەسىكتەن ەلباسىمەن بىرگە ماڭدايى جارقىراپ جاركەن كوكەم كىرىپ كەلگەن ەكەن. كوپشىلىگى ەسىنەن اۋىپ قالىپتى. وسى جەردە اسىرەسە دەپ ءسال اسىرەلەپ قويالىق. ءيا، اسىرەسە جاركەن اقىننىڭ جازعانىنىڭ جارتىسىن جازىپ ۇلگەرمەسە دە ءوزىن جاكەڭنەن جوعارى سانايتىندار ءۇشىن دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتسە كەرەك. دۇنيە توڭكەرىلىپ كەتپەك تۇرماق، اسپان اينالىپ جەرگە تۇسسە دە شىندىق وسى. جاركەن اعام ماڭدايى جارقىراپ ەلباسىمەن بىرگە كىرىپ كەلدى. فاكت. كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە كورەالماستىقتان تۋىنداعان سانسىز ساۋال پايدا بولدى؟ بۇل قالاي؟ ەشكىم بىلمەيدى. سول كوكەيلەردە سانسىز ساۋالدىڭ ارتىن الا بەرە نەبىر دولبارلار پايدا بولدى.
ۇلىق كىسىلەر تورگە بەتتەگەندە جاركەن كوكەم ءوزىنىڭ ورنىنا بارىپ جايعاسىپتى. ماراپاتتاۋ سالتاناتى باستالىپتى. ءبارى شەتتەرىنەن ماراپاتتالىپتى. ماراپاتتاۋ ءراسىمى بىتكەننەن كەيىن ستيپەندياتتار جاپاتارماعاي ەلباسىمەن سۋرەتكە تۇسۋگە ۇمتىلىپتى. ولار اسا مادەنيەتتى، ءتارتىپتى عانا ەمەس، شەتتەرىنەن پىسىق ەكەن. ال، جاركەن اعامىز ونداي پىسىق ەمەس. قولىنداعى اقشا سالىنعان كونۆەرتتى ايالى الاقانىمەن الپەشتەي سيپاپ، ءبىر شەتتە تۇرىپ قالعان ەكەن. باعاناعى كوزتانىسى ەمەس پە، ەلباسى ءوزى شاقىرىپ الىپتى.
– ءسىز نەگە تۇرسىز، كەلسەڭىزشى، سۋرەتكە تۇسەيىك، – دەپتى.
ەشكىمدى شاقىرماعان. ءبارى ءوزى ۇمتىلعان. ال، جاركەن بودەشۇلىن شاقىرعان. سانسىز ساۋال، نەبىر دولبار. جاركەن اعا جاقىن كەلىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپتى. ءبارى تاراپ جاتقاندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ ەرەكشە ىقىلاسى تۇسكەن اقىندى (جاركەن بودەشۇلىن) ەلباسىنىڭ جانىنداعى مادەنيەت سالاسىنا جاۋاپتى نوكەرى توقتاتىپ:
– كىتابىڭىزدى دايىنداڭىز، ءسىزدىڭ ەكى تومدىعىڭىزدى بيىلعى جىلدىڭ جوسپارىنا كىرگىزەيىك، – دەپتى…
ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعى ەكەن. ءتىپتى تاڭ اتۋعا جاقىن. جاركەن اعامىز كىرپىك ىلە الماپتى. ءۇش بولمەلى ءۇيىنىڭ وزىنە تيەسىلى بۇرىشىنداعى توسەگىندە جاتىپ: «سورلى جاركەن 29 جاسىڭدا قىتايدىڭ شەكاراسىن بۇزىپ ءوتىپ، قازاقستانعا قاشىپ كەلە جاتقانىڭدا جۇڭگو اسكەرىنىڭ ءبىر وعىمەن-اق ءولىپ قالاتىن ەدىڭ. ودان كەيىن دە تالاي اجالدان قالدىڭ. سونداعى ولمەي جۇرگەنىڭدە كورەر باقىتىڭ وسى ەكەن ءدا»، – دەپ كۇبىرلەگەن كورىنەدى. ەرتەگىدەي ءومىر بۇل.
6alash ۇسىنادى
