اۋەزوۆتىڭ قۇنانبايى

اۋەزوۆ قۇنانبايدىڭ ءوز باسىنىڭ قاسيەتىن وتە جوعارى باعالاعان، ارۋاعىنا سىيىنعان. شاراپاتىنا بولەنسەم دەگەن. تۇرسىن جۇرتبايدىڭ ءلايلا مۇحتار قىزى تۋرالى «بەگىم» اتتى ەستەلىك ماقالاسىندا جازىلادى، قىزى ءلايلاعا قۇنانبايدىڭ شاپانىنىڭ ءبىر تۇيمەسىن بەرىپ تۇرىپ مۇحتار اۋەزوۆ: «ەلۋىنشى جىلدارداعى قيىن كەزدەردە مەن وسى تۇيمەنى قالتاما سالىپ الاتىنمىن. مىنبەگە شىعىپ، سويلەر كەزدە وسى تۇيمەنى الاقانىما سالىپ..، ىشتەي قۇنانبايدىڭ ارۋاعىنا ءبىر سىيىنىپ... سويلەي جونەلەمىن. ايتەۋىر ءبارى دە ءساتتى اياقتالاتىن. ەندى سەن ال. اتاڭنىڭ ارۋعى سەنى قولداپ ءجۇرسىن» - دەپتى.
كىسىنىڭ تۇلعاسى كىسى دەپ كىمدەردى كوتەرگەنىنەن كورىنەدى. مۇحاڭ ابىلاي، كەنەسارىلار تۋرالى رومان جازۋدى جوسپارلاعان. ونسىز دا الدىندا ءجۇرىپ ادامشىلىقتىڭ ۇلگىسىن، بيىگىن كورسەتكەن اعالارى كوپ ەدى. ءبىراق، جولىن ابايعا بۇردى. ارينە، ءتۇرلى تاريحي سەبەپتەر بولدى. دەگەنمەن، ول ابايعا شىن سەندى. باعاسىن انىق ءبىلدى دە، تاۋەكەلدىڭ جەل قايىعىنا ءمىندى. ابايعا دەگەن سەنىم- ۇلى ادىلەتكە دەگەن، ءبىر بارلىققا دەگەن سەنىممەن بىردەي تۇرعان. سوندىقتان، ابىروي، اتاق ءۇشىن جانتالاسپادى. مۇحتاردى «عيززات-قۇرمەت ءوزى ىزدەپ تاپتى» (اباي). ال، ابايدىڭ ورنى بولەك، وعان اتاق-ابىروي كەرەك ەمەس، جەر بەتىندەگى كەز كەلگەن سىيلىق ولشەم ەمەس ەكەن. عيززات-قۇرمەت ابايعا ءالى جەتە الماي ءجۇر.

اباي اتام بولعاندا، اۋەزوۆ- اعام، بەيىشتە جاتىپ كوڭىلىمە كۇن سۇيدىرگەن قاستەرلى تۇعىرىم. ءتورت تومدىق ەپوپەيانىڭ كەزىندە قالىپتاسقان مۇحاڭنىڭ بيىك بەينەسى، وسىدان بىلايعى ۋاقىتتا بيىكتەمەسە، الاسارعان جوق. ءتىپتى ونىڭ ەپوس باتىرلارىنا عانا ءتان زور رۋحاني تۇلعاسى كەيدە تىنىسىمدى بۋسا، كەيدە مەيىلىنشە شۋاقتى قالىپپەن كوكىرەگىمە قۇيىلىپ، جانىمدى ۇلىلىققا دەگەن شەكسىز قۇرمەتپەن جىلتادى، كوزىمە رازىلىقتىڭ جاسى ۇيىرىلەدى. سانام تازارىپ، ادەپكى وكپە-رەنىشتەردەن ارىلىپ، بايسال سابىرىمدى، سەنىم-جىگەرىمدى تاۋام. بۇگىنگى تىرلىگىمدى بارلىق وتكەن ءىرى تۇلعالارمەن بايلانىستىرا باستايمىن. روماندى العاش وقىعان جارىم جىلعا دەيىن ىقپالىنان شىعا الماي ءجۇردىم، بۇكىل ءداۋىردىڭ تۇتاس، جان-جاقتىلى سۋرەتىن ءبىر جولدا، جىلدام باستان كەشكەننەن شىعار، سويلەمدەرىم دە مۇحاڭدىكى سياقتى ۇزىن شىعۋشى ەدى. ءبىراق، كەزىندەگى ءول اسەردەن كورى، ونىڭ كەيىنگى اسەرى كۇشتىرەك ءبولدى-مۇحاڭ كوڭىل تۇكپىرىندە زيالىلىقتىڭ اينىماس كورىنىسى رەتىندە قالىپتاستى دا، جاڭا ايتقانىمداي، ءسول بيىگىنەن تۇسپەدى. ءول ەڭ ءبىر قۇنارلى توپىراقتا، ەل جايىنا قانىق اقساقالدى اۋىلدا وسكەن. جاسىندا، ەرتە كۇننىڭ وزىندە تىم اقىلدى ءبولىپتى دەيدى. كەيبىر ەستىۋلىكتەردە ءبىر كۇنىن دە قازا جىبەرمەي، قاتاڭ تارتىپپەن جۇمىس جاساعانى جازىلادى. ۇلكەن، قاسيەتتى پارىزدار ارقالاعانى مۇندا ءتۇر. ءسول اۋەزوۆ – اقىلدى، وقىمىستى اۋەزوۆ قۇدەكەڭنەن – باز ءبىر شەتەل جازۋشىلارى جازاتىن التىنعا پىسقىرماي، كىسىلىك پەن كيەلى نامىستى عانا ارداقتايتىن ءۇندىس كوسەمى سياقتى قۇنانبايدان يمەنگەن. ءۇندىس دەگەننەن شىعادى، سوڭعى ەلۋ-جۇز جىلدا امەريكاداعى بەلگىلى جازۋشىلار، كينو-سەناريستتەر ۇيقىلارىنان ءۇندىس بولىپ ويانىپ ءجۇر... ماسەلەن، «اۆاتار»(«阿凡达») فيلمىندە ادامزاتتىڭ مۇزداي قارۋلى سايلاۋىت قوسىنىنا قارسى سوعىستان قايمىققان كەيىپكەر(ول دا ادام) جەرگىلىكتى پلانەتالىقتاردىڭ (ۇندىستەردىڭ) قۇدايى ىسپەتتەس «ەۆادان»(ءبىز «ۇماي» دەپ ويلاي تۇرايىق) ۇرىستا جەڭىستىك اپەرۋىن وتىنگەندە، تۇرعىلىقتى قاۋىمنان شىققان جات پلانەتالىق قالىڭدىق: «ەۆا (ۇماي) سەنىڭ تىلەگىڭدى ورىنداۋشى ەمەس، جاراتىلىستىڭ تەپە-تەڭدىگىن ساقتاۋشى» دەگەن ماعىنادا ءبىر ءسوز ايتادى. ايتقانداي، ەرتەسى ەۆا – ۇماي ءوز قاۋىمىنا كومەككە كەلمەيدى، ءبىراق، ادامدار جاراتىلىستىق ورتانى نەبىر قۋاتتى قارۋلارمەن تالقانداپ، قاسيەتتى داراقتى بۇلدىرگەندە، اۆاتاردىڭ ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭىن كومەككە شىعارادى. اۆاتاردىڭ ەۆا – ۇمايى قاۋىمىنىڭ جالدانبالى جەندەتى ەمەس، تەپە-تەڭدىكتى، ادىلەتتى ساقتاۋشى، ىزگى رۋحتاردىڭ ەگەسى. ءبىراق، ۇندىستەردىڭ باسىنا تۇسكەن ناۋبەت اۆاتاردى جايلاپ ۇلگىرگەن جوق. سوندا دا، كينونى كورۋ بارىسىندا، كەز كەلگەن امەريكاندىقتىڭ ويىنا ۇندىستەر تۇسەتىن شىعار دەگەن وي كەلەدى. ويانعان دەگەن، وياتقان دەگەن- وسى. ءبىز دە كوپ نارسەنى ويلادىق. مۇنى اۋىزعا العاندا، مۇحاڭنىڭ پروزادا جاڭاعى ەۆا- ۇمايلىق جاراسىم-تەڭدىكتى وتە كەمەل كۇيىندە ۇستاي العانىن، ونىڭ ءار كەسەك شىعارماسىندا ءبىر-بىر «اۆاتار» – جاڭا پلانەتا – جاڭا كەڭىس جاساعانىن، ابايدى اسپەتتەۋ ارقىلى، ماڭگىلىكتەن كەلە جاتقان رۋحاني اۋاندى بەيبىتشىلىكتە ساقتاۋعا اينىماس قىزمەت كورسەتكەنىن جەتكىزبەكشىمىز. مۇحاڭ بولماعاندا، ءداستۇرلى رۋحاني قۋاتتىڭ اباي ايقىنداعان توتەنشە كورىنىسى ەلەۋسىز قالپىندا تاريحتىڭ شاڭىنا كومىلىپ جاتىپ قالۋى عاجاپ ەمەس بولاتىن. ابايدى قورعاۋ- ونسىز دا، كوپە-كورنەۋ ادىلەتتى قورعاۋ عوي.

دەسە دە، قازىرگى مىنا بىزدەردە ماڭگىلىك تۋرالى ۇعىم بەدەلىنەن ايرىلىپ بارادى. بارلىق ۇلىلىق- وتكەندى بۇگىنگە جالعاستىرعانىمەن قاستەرلى، وتكەندى كەلەشەكتىڭ اسىلىنا ايلاندىرا العانىمەن قىمبات. اۋەلگى سوزىمىزدە («انتۇرعان اتى قۇرسىن اباي دەگەن») تامىرسىزدىق دەپ پايىمدادىق. ماڭگىلىكتى مانسۇقتاۋ دەگەنىمىز كوز الدىن عانا ويلاۋ. اتاق-ابىرويعا جانتالاسا ۇمتىلۋ. ءوزىن زورايرتۋدىڭ جولىندا، كوزسىز تۇردە بىرەۋدى نەمەسە بىردەڭەنى قيراتۋ. كەيىنگى جازارمان-جازعىشتاردىڭ ىشىندە قازاق ءتىلىنىڭ زاڭدىلىقتارىنا مۇلدەم جات تىركەستەر مەن سوزدەگى اۋەلگى ماعىنانى اي مەن كۇننىڭ امانىندا بەتالدى بۇرمالاعىشتىق كوپ كەزىگەدى ەكەن. تاعى قاراپايىم ويدى ارى-بەرى اينالدىرىپ، تونىن الەمىشتەپ كيگىزىپ، جاڭالىق ەسەبىندە كورسەتۋدىڭ ماشىعىن مەڭگەرىپ الۋشىلىق تا مول ۇشىرايدى. مۇقاعالي تۋرالى «مۇقاعاليدى ساعىنۋ» دەگەن ماقالامىزدا دا شەتىن شىعاردىق. رەتى كەلىپ قالعان سوڭ ايتقان عوي، ايتپەسە، ءبىزسىز دە ەرتەڭ سولاردى حالىق ۇمىتىپ كەتەدى. الدە انالار وقىرماندى اقىماق دەپ ويلاي ما؟

تاقىرىپقا ورالايىق، اباي باردا، قۇنانباي بار. قۇنانباي باردا، ونىڭ ارعى اتالارى، اينالاسى، اتامزامانعى ءداستۇرلى كەڭىستىك بار. اۋەزوۆتىڭ قۇنانباي تۋرالى تانىمىن رومانىنان تابۋ تىم قيىنعا سوعادى. ول ءۇشىن مۇحاڭ جازىقتى ەمەس. ءبىز رومانداعى ەمەس، ومىردەگى قۇنانبايدىڭ، ومىردەگى شىن ابايدىڭ قولىنان ۇستاعاندا، ولاردان بۇرىنعى مىڭجىلدىقتاردىڭ ەلەسى ورنىنان دۇركىرەي تۇرار ەدى. قازاقتىڭ ادەبيەتى ابايدان باستالمايدى، بىزدەن اياقتامايدى، راس. ءبىراق، ونى ابايسىز ەلەستەتۋ- مۇمكىن ەمەس. سول سياقتى، ابايدى دا قۇنانبايسىز ەلەستەتۋ قيىن. قۇنانبايدىڭ ءوز باسىنىڭ تراگەدياسى ابايدىڭ تراگەدياسىنان بىردە-بىر كەم ەمەس. ابايداعى قاتتىلىق پەن قايراتتى، ويعا العان مۇراتىنا بەرىكتىكتى مۇحاڭ دانىشپان اقىن اكەسىنەن العان دەپ باعامدايدى. قۇنانبايدىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىندا شىمىلدىق ىشىنە كىرىپ، تۇتاس جەتى - سەگىز جىلعا سوزىلعان دۇنيە ىسىنەن بەت بۇرعان ارەكەتىنە ەرلىكتىڭ، جالعان دۇنيەنىڭ الدامشى ساعىمدارىنا بوي ۇرماۋدىڭ كورىنىسى رەتىندە ءسۇيىنۋ باسىم سياقتى. ءبىر سوزىندە ەل اقىندارى ولەرىندە ارتىنا مۇرا بولارلىق جىر-تولعام ايتىپ، ومىرگە كەڭ قاراپ، ولەڭ بولماسا، ءولىم تۋرالى، كورگەن ازاپ-توزاعى تۋرالى قالجىڭ ايتىپ كەتۋدى جوسىن ەتكەن دەپ، بۇل سالتتى قاتتى قادىرلەپ، قىزىقتاپ جازادى. سويتە تۇرا، قۇنانبايدىڭ جاڭاعى ومىردەن بەزگەنىن، ابايدىڭ سوڭعى جىلدارىندا ءسوز دە، ولەڭ دە جازباي، جالعاننان تۇڭىلگەنىن «كەشىرەدى» . ول از دەسەڭىز، كەيىنگىلەر كوپ قوزداتىپ جۇرگەن ءبىر كەلەڭسىزدىكتەن قۇنانبايدى اقتايدى: اباي ءومىربايانىن اۋەزوۆ بەس رەت جازىپتى. اربىرىندە ءار قيلى جاڭا دەرەكتەردى الىپ-قوسۋ، وزگەرتۋلەر جولىعادى. سونىڭ بىرىندە قۇنانباي ورىس وتريادىن كەنەسارى اسكەرلەرىنە باستاپ بارعانىن قوسا كەتەدى. بارسا دا، كەنەنىڭ بىردە-بىر اسكەرىنە وق اتپاي، جىگىتتەرىمەن ورىس وتريادىنىڭ ارتىندا تۇرىپ العان سوڭ، ورىستار ونى العا شىعارادى، قارسىداعى ساربازدار وقتى ۇستەرىنەن اسىرىپ اتادى. ءبىر ەسەرسوقتاۋ باتىرى حاننىڭ اسكەرىن شىن نايزالاسىپ، جازىم ەتىپ قويا جازداعاندا، شاۋىپ بارىپ قامشىمەن تارتىپ جىبەردى دەيدى. سونى حان كەنە انادايدا كورىپ تۇرسا كەرەك. . .
وسى اتالارىنا جالعاس، ءومىر مۇحاڭنىڭ وزىنە دە وتە كۇردەلى تاعدىر تارتقان. ءبىز شالا وقىپ، شالاعاي قابىلداپ، ەكەۋ-ۇشەۋ بولىپ دۋىلداپ وتىرىپ، ونىڭ باعاسىن ايتا سالۋعا ۇرىنباعانىمىز ءجون. ول كورگەندى كورگەن جوقپىز، ال، ول تۇيسىنگەندى ءتۇيسىنۋ- ءتىپتى قيىن. قۇنانبايدىڭ شىن بەينەسىن رومانداعى ديالوگتار مەن ەپيزودتارعا كومىپ قويىپ، باسقا ءبىر ادام جاساپ، سوعان وقىرمانىن سەندىردى. شەبەرلىك. جانە قانداي ازاپ، ءا؟ ؟ ومىردە دە كوپ جاعداي سونداي. سول كومىلگەندى اشىپ، اق-قاراسىن ايىرعاندى بىلگەندە، بالكىم، ءبىز دە «ەستى كىسىنىڭ» قاتارىنا قوسىلىپ قالارمىز.