Quıryq maıdy qazaqtyń keń taralǵan menshikti dástúrli emi desede bolady. Adam týǵanda quıryq maımen sylanyp, otbasyly bolǵanda quıryq-baýyr asatyp, qaıtqanda qyryq shyraǵy quıryq maıǵa shylanyp bir ómirdi ótkizedi.
Biz quıryq maıdyń emdik rólin jıi aıtqanymyzben qazirgi kezdegi oǵan keraǵar pikirlerge ǵylymı dálel tappaı qınalamyz, olar mal maıynyń qandaǵy holesterın mólsherin joǵarlatyp, júrek-qantamyr aýrýlaryna ushyratatynyn alǵa tartyp júr.
Qoıdyń quıryq maıynyń negizgi quramy tómendegideı:
Maı qyshqyldary – lavr qyshqyly (0,20%), mırıstik qyshqyl (3,92% – 3,67%), palmıt qyshqyly (31,49% – 24,77%), palmıtol qyshqyly (3,14% – 3,01%), margarın qyshqyly (4,32%), stearın qyshqyly (30,02% – 16,51%), oleın qyshqyly (44,43% – 28,37%). (Unsal and Aktas (2003) and Unsal and Yanlic (2005) eńbekterinde).
Kórip otyrǵanyńyzdaı, eń kóp úlesti, ádette, oleın qyshqyly, stearın qyshqyly, palmıt qyshqyly ustaıdy. Shokoladtyń da negizgi quramy – osy úsh maı qyshqyly. Al ol paıdaly taǵam retinde qarastyrylǵan.
Oleın qyshqyly – júrek-qantamyr aýrýlarynyń aldyn alady. Joǵary temperatýraǵa tózimdi, taǵamdy qosyp pisirý kezinde turaqty, adam densaýlyǵyna zıandy maı qyshqyldaryna ydyramaıdy. Qazirge deıin densaýlyqqa keri áseri anyqtalmaǵan.Ol záıtýn maıynda kóp bolady. Záıtún maıy kalorıasy óte joǵary, bir qasyǵy 100-ge jýyq kalorıa beretin taǵam.
Stearın qyshqyly – eń kóp taralǵan maı qyshqyldarynyń biri. Ol kóptegen janýarlar men ósimdik maılarynda glıserol efıri. Stearın qyshqyly ósimdik maıyna qaraǵanda janýarlardyń maılarynda (30% deıin) kóp (ádette «5%). Basqa qanyqqan maı qyshqyldarynan aıyrmashylyǵy – stearın qyshqyly erler men áıelderdegi lıpoproteın holesterınniń konsentrasıasyna áser etpeıdi. Kóptegen zertteýler onyń erlerdegi trombogendik jáne aterogendik qaýiptiń aldyn alatynyn kórsetken. Stearın qyshqyly adam aǵzasyna bıologıalyq turǵydan ýly emes.
Palmıt qyshqyly – bul aǵzaǵa zıandy jáne holesterındi joǵarylatatyn jalǵyz qanyqqan maı qyshqyly. Degenmen qoıdyń quıryq maıynda basqa zıansyz qanyqqan maı qyshqyldardyń jalpy mólsherinen az ekendigin eskersek, ol adam denesindegi holesterındi joǵarlata almaıdy. Kóbinese sabyn, maı sham, kosmetıka t.b. óndiriste qoldanylady.
Quıryq maımen nege deneni sylaıdy?
Stearın qyshqyly terini jumsartyp, aýa ótkizgishtigin tezdetse, palmıt qyshqyly terini qaıta qalpyna keltirip, tez túleýine áser etedi. Al denege sińgen oleın qyshqyly joǵary qýat beredi. Bala sylaýmen, qar qylaýmen osylaı ósedi.
Qoıdyń quıryq maıyndaǵy basqa paıdaly qasıetteri olardyń jegen shóbi men ishken sýyna jáne násiline baılanysty. Paıdalysy jaǵynan otty jerde jaıylǵan qazaqtyń qylshyq júndi qoıy, Edilbaı, Shý qoı tuqymdary alda turady.
Shokoladtyń ornyna qoıdyń quıryq maıyn, záıtún maıynyń ornyna tamaq pisirip jeýge ábden bolady.
6alash usynady
