Ǵalıa sońǵy jyldary «tezirek uıyqtap tús kórsem, túsime sýdy sholp etkizgen kúmis qanat balyq kirse eken» dep oılaıtyn boldy. Ia, basqa eshteńe emes, tek qana balyq kórsem deıtin. Erikkenniń sandyraǵy sekildi bul tilektiń shyǵýynyń da ózinshe máni bar, áıelder aýrýhanasynda biraz em alyp jatqanda palatalas áıelderdiń aýzynan «túsińde balyq kórseń, ne balyqty ustap alsań ekiqabat bolasyń» degendi estigen bar-dy. Bir kelinshek sondaı túsin aıtyp, sol jerdegi ózgeleri de ekiqabat bolardyń aldynda balyq kórgenderin jarysa baıandaǵanda eriksiz tańǵalǵan. Bireýi balyqty ózi aýlap alǵan, bireýine baıaǵyda qaıtys bolǵan atasy ákelip kúmis qanat balyq syıǵa tartqan, endi biri eki qolyna eki balyq ustap oıanyp, artynsha egiz bala kóteripti. Ǵalıa munyń ras-ótirigin de, álde áıelderdiń qıalynan týǵan nárse ekenin de bilmeıdi, biraq, ózi osyǵan senedi. Sengendikten de bir kúni bolmasa bir kúni túsimde balyq kórsem dep armandaıdy. Biraq óziniń túsine osy ýaqytqa deıin sýda shorshyp júzip júrgen kúmis qanat balyqtar bir ret te kirgen emes. Ózi sońǵy jyldary, ásirese, sábı súısem degen tilekpen ǵana kún keshkeli tús kórgish, túske mán bergish bolyp alǵanyn da biledi. Qyz kezinde tús kórgen bolsa da sátte umytyp qalatyn, osykúnderi ár kórgen túsin esine saqtaýǵa tyrysyp, usaq-túıegine mán bergish bop aldy. Kózin ashpaı jatyp kórgen túsin oıyna túsirip, ol nege kórinýi múmkin, bul neni bildiredi dep oılap ketedi. Sońǵyda kórgen túsi unamady, buryn-sońdy baryp kórmegen bir eski bazardan balyq satyp alypty, onysyn úıge ákelip qarasa balyq degeni áldebir jyrtqyshtyń ıistenip buzyla bastaǵan eti eken deıdi. «Qap, qaramaı alǵanymdy qarashy» dep ókinip jatyp oıanyp ketken.
***
Bir aıdan beri ózine-ózi kele alar emes. Ózine-ózi áli kelmeıtinin moıyndaǵaly da otyz kún. Mıynyń qýys-qýysyn tek sábı týraly oı jaılap alǵan. Óziniń kóńilin alabóten kúıge bóleıtin sábı týraly oılaryn, jan júıesin terbep, bult ústine qalyqtatyp shyǵaratyn qıalyn qaıda jiberse eken, jerdi tereń qazyp kómip, bolmasa bir shetine ot qoıyp órteı de almaıdy, eshkimdi kórgisi kelmeıdi, jumysqa aıaǵy tartpaıdy. Ózin bala týa almaıtyn, ondaı baqytqa laıyqsyz sorly bireý kóre bastaǵany qashan bastalyp edi ózi. Otyz segiz jasynda onyń júıkesi dárigerlerdiń aldynda kezek kútýmen, óziniń bedeýligine sebep bolǵan áldebir qısyndy-qısynsyz dıagnozdy anyqtaýmen, bitpeıtin, sheti men shegi joq analız tapsyrýmen, aı saıyn ekiqabattyqty kútýmen-aq shytynaı bastaǵan. «Sizdiń úıge shildehanaǵa qashan baramyz?» deýdi umytpaıtyn týystarmen kezdespeýge tyrysady, tolyp jatqan abysyndary kórgen jerde munyń ishine kózderin qadaıtynyn baıqaǵasyn endi shaqyrǵan jerge de túrli syltaý aıtyp barmaı qalatyn boldy. Kóshede balalar «mama» dep óz sheshelerine daýystaǵanda munyń júregin bireý julqyp qalǵandaı bolyp, «kim biledi, ózime aıtylǵan osy sózdi ómir baqı estimeı ketýim de múmkin aý» degen óziniń osy oıynan ózi úreılenetin. Kóshede ekiqabat áıel kórse kúıeýine «men de osylaı júrsem ǵoı» dep sybyrlaǵanyn ózi de baıqamaı qalatyn. Bárin qoıshy, qurbylary da, jumystastar da ózderiniń sábıli bolatynyn budan barynsha jasyryp baǵatyn boldy. Qurbyń bolyp qasyńda júredi, syryn aıtady, sońǵy alǵan kóılegin, kúıeýi syılaǵan alqasyn kórsetedi, biraq, ekiqabat ekenin jasyrady. Sonda bul ishin áldebir ókinishi jıditip, óz muńy ózinde, tomaǵa-tuıyq qalatyn. Turmysqa shyqqanyna on bir jyldan asqanda jasandy jolmen ekiqabat bolý týraly habarǵa eleń etti. Bir áıel uzaq jyl bala kótermeı júrip, osy klınıkaǵa kelgeli aıaǵy aýyrlapty, qazir jeti aılyq balasy bar. «Adam qulaqtan azyp, kóńilden semiredi» degen, kelinshek sát arasynda júzine araı júgirip, aty dardaı klınıkaǵa kelip qabyldaýǵa jazylǵanda ózin alda áldebir ǵajaıyp kútip turǵandaı sezimde bolǵanyn qaıdan umytsyn. Adamnyń kóńili áldeneden qatty úmittenip, ózinen ózi lekildep turǵanda bári ońaı kórine me, tipti buǵan klınıkaǵa baryp, tekserilip, dáriger áldebir em-sharalaryn jasaǵan boıda sol jerden sábıin kóterip shyǵatyndaı kóringenin qaıtersiń.
– Gormondar qalypty eken, jatyr tútiginiń jumysynda da aqaý joq, osy joly klostelbıgıtpen stımýlásıa jasap kóremiz, - dedi jyly júzdi dáriger.
Kelinshek munyń ne dári ekenin de, qandaı ádis ekenin de bilmeıtin, tek úmiti men senimine ǵana arqa súıeıdi, tap qazir dárigerdiń aıtqany eń bir sátti sheshim kórindi. On bir jyldan soń óziniń osy jerge kelgeni tegin emes aý, dál osy dárigerdiń qabyldaýyna tap bolýy joly bolǵyshtyǵynan shyǵar. Dáriger aıtqan qysqa merzimdik stımýlásıanyń baǵasy qajetti preparattaryna baılanysty qymbatqa shyqty. Biraq, Ǵalıa óziniń osy jolǵa ishteı daıyndalyp jınaǵan qarajaty bolǵandyqtan asa qınalǵan joq.
– Qane, bizdiń bolashaq mamashanyń kóńil-kúıi qalaı eken? Bópeni qarsy alýǵa ázirmiz be? – dep bastaıtyn jaıdary dáriger. Ol osy sózderimen aq áıelderdiń kóńilin kóterip tastaıtyn.
– Biz bárin josparly túrde bastadyq, – dedi dáriger.
– 9 jasýshanyń pýnksıasynyń nátıjesinde bireýi ǵana jaramsyz bolyp, ózgeleri embrıologqa berildi, bul tamasha nátıje – dedi ekinshi kúni.
– Embrıolog ol jasýshanyń tórteýine EKO ádisin, tórteýine IKSI ádisin qoldanyp kórmekshi, bári sátti bolady dep senemiz, – dedi dáriger kelinshekti qabyldap otyryp úshinshi kúni. Ǵalıa dárigerdiń aıtqan ádisterin onsha túsinbeıtin, biraq dárigerge sendi, onyń júzindegi jylylyq janyn tynyshtandyra túsedi.
Dárigerdiń kútkeni bolmady, barlyq jumyrtqa jasýshalary uryqtanǵanymen, ol mólsherden tys kóp bolǵandyqtan kelinshektiń jumyrtqa jasýshasy jarylyp ketip, ózi qatty qınalyp qaldy.
- Ýaıymdama, janym, birinshi rette kóbinde osylaı bolady eken, keıde aǵza sondaı reaksıa beredi deıdi, muny dáriger maǵan túsindirdi. Sen jylama, bári jaqsy bolady, – dep jubatty kúıeýi Ǵalıany. Kúıeýi jubatqan saıyn Ǵalıa egile berdi. Alǵashqy EKO sátsiz bolǵannan keıingi telefon shalǵandarǵa jaýap bermedi. Bir jyldan soń klınıkaǵa taǵy keldi. Kelinshek bul joly qorqyp, ishteı qobaljyǵany sondaı ár nárseden sekem alǵysh bop alǵan. Bul jolǵy dárigeri kóp sóılemeıtin adam eken. Bul tipti Ǵalıaǵa unaı bastady. «Ózim túsinbeıtin nárseni surap mazasyn alýdyń qajeti qansha?» dep oılaǵany da bar.
Qaıtadan analızder, ÝDZ, jańa protokol. Ótken jolǵydan qalǵan, arnaıy qatyrylyp saqtalǵan egiz uryqtan qatty úmit etti. Ekiqabattyqqa daıyndyqtyń ortasynda jatyrda polıp bar degen kúdik boldy. Bul búkil jumysty nátıjesiz aıaqtaýy múmkin edi. Kelesi ÝDZ-den keıin onyń rasymen de polıp ekeni anyq boldy, degenmen, protokol jalǵasa berdi, uryq jatyrǵa salyndy, qosymsha em-shara júrgizildi. Biraq, bul joly embrıondar ólip qaldy. «Bul taǵdyrdyń jazǵany shyǵar» dedi kúıeýi sharasyz kúıde. Ǵalıa kúıeýiniń muny ne dep jubatarǵa bilmeı, sóz tappaı otyrǵanyn kórdi. Jarty jyldan soń taǵy bir asyǵys sheshim jasaldy. Armanyna asyqqan kelinshektiń kútýge shydamy jetpegen, osy aralyqtaǵy árkim óz ishinde bıletken únsizdik pen birinen-biri aýmaıtyn kúnder onyń janyn jep qoıatyndaı.
Asyǵys áreketi basynan bastap sátsizdikke ushyrady. Shynyna kelgende Ǵalıa kezekti krıoprotokolǵa mıymen de, densaýlyǵymen de daıyn emes edi. Onyń júıkesi juqarǵan, kez kelgen nárseni kóńiline alǵysh, kez kelgen nársege kóz jasy daıyn. Úp etken jelden sýyq tıgish, tez sharshaǵysh, kúıgelek bolyp ketti. Arnaıy saqtalǵan embrıondar bola tura ony saqtaý men tasymaldaý sharýany qıyndata túsetin bolǵandyqtan basqa klınıkaǵa barý týraly oılaryn keri ysyryp, bul joly osy klınıkanyń meńgerýshisin tańdady. Basynda ózin táýir sezindi, kóńili de sergip, boıyna kúsh qosylǵandaı bolyp, «Qudaıym kóz jasymdy kórgen eken aý, aqyry buıyrtaıyn degen shyǵar» dep ońashada bilgeninshe duǵa qylatyn kelinshektiń alǵashqy aptasy jaqsy boldy. Óziniń ishine ózi ıne salyp, dári-dármegin qabyldap, arnaıy test arqyly óziniń ekiqabat ekenin kórip, bir kúlip, bir jylap, kóńiline kóktem ornap, Ǵalıa osy kúnderi tańda da, túnde de Qudaıyna óziniń alǵysyn bildirdi. Tańda da, túnde de osy kúnge shúkir dedi. Onyń ǵajaıyp baqytty sáti jaqyn edi. Shirkin aı, jerik bolyp, ár nársege kóńili shapsa da, keı tamaqtyń ıisine shydaı almaı loqsı berse de, sharshap boldyrsa da Ǵalıa soǵan bola keıbir erke kelinshekter sekildi shaǵynbas edi aý. Oıbaı aý, jerik bolý, talǵaqtyq degeniń bala kútken áıel úshin anyq rahat sezim emes pe! Endi birneshe aptalardan soń ishi dóńgelenip tursa, ekiqabat áıelder kıinetin jerden kóılekter tańdap alsa, sóıtip uzyn boıly kúıeýiniń qasynda aıaǵyn aýyrlaı basyp Ǵalıa kele jatsa... Bala kıimin satatyn dúkenge kirgende sol jerde uzaq aıaldap qalǵanyn baıqamaıtyn, endi sol ózine unaǵan tıtteı kıimderdi birinen soń birin satyp alady. Ul ma, qyz ba, kim bolsa da bolsynshy. Tezirek kelsinshi osy úıge. Tún uıqysyn tórt emes, on ret bólse de Ǵalıa oǵan rıza bolar edi aý.
ÝDZ uryq jasýshasyn jatyrdan kóre almady, bul jatyr tútigindegi ekiqabattyq edi. Eger tezdetip operasıa jasamasa áıeldiń óziniń ómirine qaýip tónbek. Ózin «jedel járdemmen» alyp ketip, keıin esin jıǵanda da ol jylamady. Ózin operasıa bólmesinen palataǵa ákelgenin sezgen joq. Keshke qaraı oıanǵanda basy aýyrlap, ózin zil qara tastyń astynda janshylyp jatqandaı sezindi. Jan-dúnıesine jaryq shashyp turatyn ishki qýaty óleýsirep, ómirge degen qushtarlyǵy da áldeqaıda joǵalǵan. Sońǵy úmiti de óshti. Osyny oılaǵanda burynǵydaı kóńili muzdamady, ishinde de eshqandaı ókingen álde opynǵan sezim bolmady. Tipti bir sátke adamnyń ishi ólip qalady degen osyndaı bola ma eken degendi oılap kórdi. Shala mas sekildi buldyraǵan sanasyn súrtip, keshe ne bolǵanyn umytqysy keledi. Endi neni armandaıdy? Kún saıyn uıqyǵa jatarda óziniń aıy-kúnine jetip jeńildengenin, kip-kishkentaı shaqalaqty keýdesine basqanyn, kúıeýine habarlasyp, «seniń kishkentaı kóshirmeń meniń qasyma jatyr» dep aıtqanyn, ózi soǵan yrza bolyp jymıǵanyn, kúıeýiniń de ar jaqta qýanyshtan júzi alaýlap ketkenin elestetetin. «Adam óziniń qýanyshty sátterin, baqytty shaǵyn únemi kóz aldyna elestetý kerek, sonda onyń ózi ańsaǵan baqytqa jetýi ońaıyraq bolady. Adam maqsatyna jetkenin kóz aldyna elestetip, armandaı berse, maqsatyna jetedi» degen psıhologtardyń sózin oıyna alyp yzalana myrs etti. Sol trenıńterge nege baryp edi? Óz ishine senim uıalatý úshin, sol adamdardyń sózinen kúsh alý úshin barǵan. Endi soǵan ketken ýaqytyna, aqshasyna ishi ashyǵandaı ma aý... «Sonyń bári dalbasa eken dep oılap jatty kelinshek óz basyndaǵy sátsizdikke áıteýir bireýdi kináli dep tabýǵa bekingendeı. «Osyndaı sandalǵan áńgimelerimen eldiń basyn qatyrady, áldeneden úmitti, áıteýir alda bolar bir jaqsylyqqa senetin, soǵan tezirek jetkisi kelip, ár nárseni janyna jalaý qylyp júretin jarym kóńil adamdardyń senimimen oınaý ǵoı bul. Áıtpese, aınalyp kelgende bári Qudaıdyń qalaýymen...»
Qolyna shanshyǵan ıne arqyly tamyryna dári quıǵan qutyǵa qarap jatyp bir qaraǵanda qozǵalmaı, tipti aǵysy tym-tym baıaý júrip, ónbeı jatqandaı kóringen suıyqtyń birtindep azaıyp, túbine jaqyndap, bir kezde sarqylyp taýsylǵanyna tańǵalǵandaı bolyp jatty. «Mynaý aǵyp bitkenshe qashan, arqam siresip qalatyn shyǵar degendi oılatyp jatqan. Adamnyń úmiti de sondaı eken aý, keshege deıin men de sonshama úmitti edim, endi az kúnde bári jaqsy bolyp, ózimdi shyn baqytty sezinetinime sengem, al endi, mine, joǵaryda baılanǵan qutydaǵy taýsylǵan dári sekildi meniń de úmitimnen túk qalmady» degendi oılaǵanda onyń syrǵyp janarynan aqqan móldir monshaqtar lezde aq tysty jastyqqa sińip ketip jatty.
– Áli birneshe kún osy jerde bolyp em alasyz, sizdiń aǵzańyzǵa odan keıin de kútim kerek, eń bastysy jan tynyshtyǵy kerek, ózińizdiń júıkeńizdi tynyshtandyryp, janyńyzǵa demalys berý – óz qolyńyzda, – dedi dáriger.
Kúndelikti jumysynda ózgermes sabyrly qalpymen, birsydyrǵy daýsymen óziniń kásibı mindetine saı sóılep otyrǵan dárigerdiń kózinen janashyrlyqty kórdi.
– Sizden surasam bola ma?
– Aıta berińiz?
– Meniń endi eshqandaı múmkindigim qalmady ma?
Deýin dese de, «Myna aldymdaǵy qaıta-qaıta taýy shaǵylyp, shermende bolǵan baıǵus áıelge ne desem eken?» degen oıyn da, áldene dep jaýap berý úshin tamaǵyn kenep uzaqtaý otyryp alǵanyn da baıqap otyrǵan Ǵalıa óziniń suraǵy úshin ókinip qaldy. «Beker suradym, taǵy da jaqaýratyp, kóńilime qarap, aldaı salatyn sóz aıtady aý. Kóńilge qaraımyn dep ózderi de baıqamaı úmit syılap ketetinderi bar bulardyń».
– Men sizge qazir eshteńe deı almaımyn. Áýeli emdelińiz, ózińizge kelińiz. Sosyn asyqpaı sóılesemiz. Men sizge bul jaǵdaı týraly oılaı bermeńiz dep aqyl berer edim.
Ol palatadaǵy ózinen basqa úsh kelinshekke, olardyń ózara áńgimelerine de nazar aýdarmady. Burynyraqta ózi sekildi áıeldermen tez til tabysýǵa, túsik tastaǵan ne bedeýlikten emdelgen áıelderdi jubatýǵa tyrysatyn, ózin de osy synaqtan ótkende alda áldebir ǵajaıyp jaqsylyq kútip turaryna ishteı ılanatyn bolsa, bul joly eshkimmen tildeskisi de, áldekimderdiń munyń kóńilin aldartqatpaqshy bolǵanyn da kórgisi kelmedi. Kelinshektiń qur súlderi qaldy, qaraǵan jandy ózine tartatyn aıaly janary tunjyrap, kóziniń asty kógis tartqan, áıteýir birnárse iship-jegendeı, telefon shalǵandarǵa birdeńe dep jaýap bergendeı, tipti odan keıin jumysyna baryp júrdi. Biraq, ol ómir súrip júrmegen sekildi edi.
- Bala asyrap alsaq qaıtedi, – dedi birde shaı ústinde kúıeýine qarap.
Kúıeýi únsiz tamaǵyn jeı berdi.
– Uzaq jyl balasy bolmaǵan erli zaıyptylar sábı asyrap alsa artynsha ózderiniń de balasy bolady eken.
– Sen ol balany meıirimińe bólep, pana bolý úshin emes ózińniń qajetiń úshin ǵana asyrap almaqsyń ba? – dedi kúıeýi buǵan barlaı qarap. Ǵalıa kúıeýine tiksinip qarap qaldy.
– Sen ne dep tursyń? Bala asyrap alǵym kelgeni úshin, múmkin sodan keıin ózim de ana bolarmyn dep oılaǵanym úshin jazyqtymyn ba? – Joq, men olaı degenim joq, sen de, men de bala asyrap alýǵa áli daıyn emespiz degim kelgen – dedi kúıeýi jýasyǵan únmen. Sol kúni Ǵalıa vanada betin jýyp turyp óksip-óksip jylap turyp, «shynymen de bala asyrap alsaq, ol meni mama dese, sońymnan tompańdap júgirip júrse... Esi kirmegen ne jańa týǵan sábı bolsa, ekeýmiz bir-birimizge baýyr bassaq onyń bizden týǵany-týmaǵany mańyzdy emes qoı», – dep oılap turdy. Sol kúni óziniń oıyn quptamaǵan, qaıta kinálaı sóılegen kúıeýine osy joly ókpesin bildirip teris qaraǵan kúıi jatyp qaldy. Ózi qyrynan jatyp, keýdesin ashyńqyrap, bir qolymen balanyń basyn ustaǵandaı, ekinshi qolymen sábıdi qushaqtaǵandaı yńǵaılanyp jatqan ol óz qıalynda sábıin qushaǵyna alǵan ana bolatyn. Eger áldekim baıqatpaı kelip bosaǵadan syǵalar bolsa, kelinshekti bir qyrynan jatyp balasyn emizip jatyr eken dep oılar edi.
Erteńinde ekeýi eshteńe bolmaǵandaı jumysqa jınala bastady, kúıeýi kelinsheginiń etigin súrtti, kıimin alyp berdi. Bir-biriniń betinen súıip qoshtasyp ketip bara jatqanda kelinshek toqtaı qalyp kúıeýine áldene aıtpaq boldy. – Janym, mysyq alsaq qaıtedi? Mysyq she... kádimgi, bala mysyq...
Keshegi óziniń aqymaqtyǵyna ókinýli jigit kelinsheginiń kóńilinen shyǵatyn múmkindik tabylǵanyna qýanyp ketkendeı boldy.
– Mysyq deısiń be? Árıne. Bala mysyq jaqsy ǵoı, saǵan unasa alaıyq, satylatyn shyǵar, habarlandyrýlardy qarap sóılese ber, baryp alyp kelemiz, – dedi elpildep. Kelinshek kúıeýiniń osy bir qylyǵyna rıza bolyp, qýanǵandaı tez basyp aıaldamaǵa júrdi. Jolda manaǵy kórinisti elestetti.
«Saǵan unasa ala ǵoı, – dedi emes pe? Meniń kóńilime bola aıtty aý, áıtpese, ol mysyqty unatpaıtyn edi ǵoı. Qalaı esinen shyǵyp ketken»? Keshke kelgen kezde kelinshek áldebir gúldi ákelip jaryq mol túsetin terezeniń aldyna qoıdy.
– Qarashy, qandaı ádemi. Qazir ol áli kishkentaı, al erteń ósedi, gúl atady. Fıkýs gúl atqanda... dep kelip kelinshek úndemeı qaldy.
– Fıkýs gúl atqanda ne bolady? – dedi kúıeýi eki kózin teledıdardan aýdarmastan.
– Fıkýs gúl atqanda áıelder bala kóteredi eken, jumysta qyzdardan estidim. Kúıeýi kelinsheginiń júzine qarady da ony aıap ketti. Ár nárseni yrym etip, ár nárseden úmit etip, ár kúni kútýmen, bir ǵajaıypty ańsaýmen ótip jatqan kelinshektiń ana bolsam degen armany ony kún ótken saıyn jýysytyp, jasyta túsken edi
– Janym, sen bilesiń be, bala degen jaqsy ǵoı, biraq, maǵan aldymen sen kereksiń. Sen! Túsinesiń be? Myna ómirde balasyz ótken adamdardyń bárin baqytsyz deı alasyń ba? Mysaly, «kim meniń betime kelip sen baqytsyzsyń, balań joq!» dep aıta alady? Men ondaı adamnyń óziniń betin byt-shyt qyp tegistep jiberer edim. Óıtkeni, meniń qasymda sen barsyń. Bir-birimizdi jaqsy kóremiz ǵoı, qalǵany Qudaıdyń isi. Janym, sen... ýaıymdaı bermeshi.
Osyny aıtqanda kúıeýiniń daýsy dirildep ketti. Onyń kirpigine ilinip qalǵan bir tamshy jasty baıqaǵan Ǵalıa dál sol sátte óziniń balasyzdyǵyn zor qaıǵyǵa balap, ózin de mújip, kúıeýiniń de tózimin sarqyp, janyn piskileı beretinin uqqandaı boldy. Tipti artyq ketipti aý. Endi bulaı kún saıyn ony da, ózimdi de qınaı bermeıin dep sheshti. Ol kúni erli-zaıyptylar shaıdy kúndegiden uzaq ishti, áńgimeleri de taýsylar bolmady.
***
Kúıeýiniń jumys ornyna jańadan kelgen jigit jasy shamalas bolǵasyn ba, birtúrli ish tartyp, bulardyń dosy retinde úıge kelip turatyn boldy. Ózi iltıpatty jigit, áńgimesi de túzý. Biraq, otbasy jóninde aıta bermeıdi, negizinen jumysqa qatysty áńgimelesip qana otyrady. Bir kúni Ǵalıanyń kúıeýi onyń ózderin qonaqqa shaqyrǵanyn eskertti.
– Ne qonaqtyq?
– Jaı, qazaqtyń esik kórsetýi shyǵar.
Bólmeleri shaǵyn úsh bólmeli páterge de osynsha adamdy qonaqqa shaqyrýǵa bolady dep orysy kóp ólkeden kelgen Ǵalıa oılamapty. Tyǵylysyp bolsa da sıysyp otyryp jatyr, áıteýir. Bir baıqaǵany, bul úıde bala da kóp eken, beseý me, álde altaý ma... Biri kelip ákesiniń moınyna asylyp, biri sheshesiniń etegine jarmasyp, arǵy bólmede taǵy eki-úsheýiniń birdeńege talasyp jatqan daýystary estilip jatqasyn ba, Ǵalıaǵa úı toly bala sıaqty kórindi. Ol qonaq bólmege kirip-shyqqan balalarǵa qyzyqtaı qaraıdy. Olardyń shokoladtan aıǵyzdalǵan beti de, ystyqtaǵan, termen jabysqan shashtary da, jarqyn-jarqyn shyqqan daýystary da Ǵalıaǵa asa súıkimdi kórindi. Ol tek óziniń ǵana emes, kúıeýiniń de balalardy qyzyqtaı, buryn bul baıqaı qoımaǵan erekshe peıilmen, aıryqsha yqylaspen nazaryn aýdaryp otyrǵanyn baıqady. İshi azdap álem-jálem bolǵandaı ma... Osyǵan deıin ózi balasyzbyn dep qansha muńaıyp-jylap júrse de kúıeýiniń syr bermeıtini oǵan bir alabóten senim beretin. Ol qandaı senim edi? «Kúıeýim bala úshin tap mendeı muńaıyp ezilmeıdi, baladan góri meni jaqsy kóredi» degen senim be álde bala tappadyń dep áıelin tastap ketetin adam emes degen senimi me? Ol arasy ózine beımálim. Birinshi shaıdan keıin áıelder bólek bólmede otyrǵan kezde de kóziniń qıyǵymen dálizde kúıeýiniń shashy jalbyraǵan kishkene qyzdy kóterip alyp, erkeletip, onymen sóılesip jatqanyn kórdi. Syrtymen jaımashýaq qalyp tanytyp otyrǵanymen ishi órtenip jatqandaı. Sonda munysy nesi? Kúıeýin kishkentaı sábı qyzdan qyzǵanǵany ma? Álde sol qyzdyń sheshesi ózi bolmaǵanyna ishi kúıe me? Ǵalıa oımen otyryp ózine qoıylǵan suraqty da ańdamapty.
– Sizdiń oıyńyz basqa jaqta ǵoı deımin zamandas, – dep jymıdy úı ıesiniń kelinshegi. Suńǵaq boıly, uzyn kóılek kıip, oramaldy jaǵynan tartqan kelinshekti bes-alty bala tapqan dep aıta almaısyń, júzinde kúızelistiń izi joq, óz ómirine rızashylyq pen áldebir qanaǵat sezimi bar.
– Mamandyǵyńyz esepshi dep estidim, áńgime aıta otyryńyz. Men de bir kezde esepshilikti oqyǵan edim, keıin balalardan shyǵa almaı otyryp qaldyq qoı, – dep áńgime bastady kelinshek. Bul da barynsha iltıpat bildirip, áńgimege yńǵaı bildirip jatyr.
– Neshe balańyz bar, endigi úlken shyǵar.
– Balamyz joq, – dep kúldi. Nege kúlgenin ózi bilmedi, bul ózin osyǵan kináli, aıypty sezingen sharasyz kúlki edi. -Inshalla, bola jatar, ýaıymdamańyz, – dedi musylman kelinshek.
– Allahtan tileńiz, shyn nıetpen tileseńiz tilegińizdi qaıtarmaıdy. Bul únsiz otyryp qaldy. Qonaqtyqtan kelgen soń da kúıeýi sol úıdiń balalary týraly, olardyń kúlkili qylyqtaryn áńgime qylyp aıtty. Aıtqan saıyn ózi soǵan máz bola kúledi. Bir kezde kelinsheginiń kúlmeı otyrǵanyn, kúlmek túgili ıyǵy búgilip ketkenin baıqaǵan jigit áńgimesin doǵara qoıdy. «Jalǵastyra berseńshi, tyńdaǵan maǵan da qyzyq, perishtelerdiń sózderi, qylyqtary keremet qoı» degendi bul aıta almady. Aýyr oı janshyp, sol kúni uıqysy qashty. Arada biraz kún ótken soń kúıeýiniń joldas jigiti bulardy taǵy da shaqyrdy.
– Yńǵaısyz ǵoı, ózimiz áli shaqyrǵanymyz joq – dep tartynshaqtady bul.
– Eshteńe etpeıdi, keleside shaqyramyz, – dep kúıeýi jınala bastady.
– Tezdetseńshi, Ǵalıash.
Ózi solardyń bulardy taǵy da úılerine qonaqqa shaqyrǵanyna qýanǵandaı ma, áıteýir, qalbalaqtap ketkendeı kórindi buǵan.
– Men barmaımyn.
– Nege?
–Sol, barǵym kelmeı tur.
–Qoıshy, Ǵalıa, barmaǵany nesi? Baramyz. Uıat qoı, adam sıaqty shaqyryp jatyr. Bul joly aldyndaǵy kishkentaı qyz bar emes pe, Darıa degen, sonyń týǵan kúni eken. Sol qyz bizderdi qonaqqa shaqyram depti. Sábı shaqyrǵanda qalaı barmaısyń? Aıtpaqshy, oǵan ne alamyz, kishkentaı qyzǵa qýyrshaq pa, álde ádemi kóılek pe, óziń tańdashy. Kúıeýi aýyz jappaı damylsyz sóılegish bolyp alypty. Ol úıge barsa ótkendegideı ózin birtúrli yńǵaısyz sezinip otyraryna Ǵalıanyń kúmáni bolmady. Basqalar qýanyshqa jınalyp qýanyp jatqanda zorlanyp jymıyp, ótirik kúlgensip otyrǵannyń nesi jaqsy. Onyń barǵysy kelmedi.
– Sen óziń baryp kel, dosyń ǵoı. Men barmaımyn. Basym aýyryp tur. Kúıeýi kelinsheginiń syltaýynyń ras-ótirigin anyqtap alaıyn degendeı munyń betine oılana kóz tastady. Ǵalıa shynymen de aýyryp turǵandaı edi. Jelkesi tartyp, shekesi solqyldaǵandaı boldy ma aý... Ol kúıeýine nazar salmastan sómkesinen bas aýrýynyń dárisin alyp ishti. Sonda baryp kúıeýi onyń sózine kózi jetkendeı bolyp, kıine bastady.
Sol kúni buǵan kúıeýi qonaqtyqta tym uzaq bógelgendeı kóringeni aı. Tún ortasy aýa qońyraý basqan kúıeýin qarsy alǵanda ishinde aty-jóni belgisiz qyzǵanyshy álde ókpesi oıanǵandaı boldy, biraq, syr bermedi, toń-torys qabaq bildirýge bolmaıdy, jibergen ózi. Ermegen de ózi.
– Darıanyń týǵan kúni uzaqqa sozyldy – dedi kúıeýi aqtalǵandaı bolyp.
– Otyryp qalyppyz. Aıtpaqshy, oǵan jylaıtyn, kúletin qýyrshaq pen sómkesi bar ádemi kóılek satyp aldym. Syılyǵyma qatty qýandy, «aǵaı, sizge lahmet» dep qoıady úlken adamsha. Onyń kishkentaı inisi bar ǵoı úsh jastaǵy, aty Jaras, Darıa men Jaras ekeýi kúresedi eken, endi balalardyń kúreskenderi qandaı deshi, ekeýi ekijaqtan júgirip kelip, umar-jumar, bir-birine shekelerin soǵyp, oǵan ózderi jylap, qyzyq boldy, – dep qarańǵy bólmede jalǵyz ózi sambyrlap jatqan kúıeýine:
– Uıyqta, erteń jumys, erte turý kerek, – degen daýsy salqyndaý estilgenin ózi de baıqady. Óziniń balalardyń kúresi týraly áńgimeni tyńdaǵysy kelmegenin jasyra almaǵanyna qysylǵandaı da boldy. Biraq, ol áńgimeni aıaǵyna sheıin tyńdaýǵa báribir shydamy jetpes edi.
Birneshe kún ótkende telefonyna belgisiz nomerden qońyraý tústi, daýsynan tanydy, ótkende qonaqqa shaqyrǵan kelinshek eken. Hal-jaǵdaı surap, ishi-baýyryna kirip barady, «ońasha jerge baraıyq, biraýyq bala-shaǵadan moıyn bosatyp, ońasha otyryń keledi, menimen barsańyz dep edim». Ǵalıa onyń kóńilin qaıtara almady. Ǵalıa qazaǵy sırek, kileń basqa ulttar turatyn óńirden kelgendikten be, asa áńgimeshil emes, ózin saıaq ustaıtyn minezi taǵy bar, bul joly da bastapqyda sóılesip kete almady, degenmen kelinshek tili maıda, adamdy baýrap, áńgimeni de jaqsy aıtady eken. Ózi kúıeýin qatty syılaıtynyn, oǵan qyzmet etýdi baqyt sanaıtynyn aıtýdan jalyqpaıdy eken.
– Siz kúıeýińizdi baqytty etkińiz kelse, oǵan múmkindik jetedi, myna ómirde perzentsiz ótý qandaı qıyn, biz ádette áıel adamdardy ana bola almaǵany úshin azap shegedi dep oılaımyz, shyn mánisinde er adamdar ishinen qasiret shegedi, keıbiri ishindegi kúıikti basý úshin araq ishedi, keıbireýi ajyrasyp jatady, al sizdiń kúıeýińiz tek sizdiń kóńilińizge qaraýmen keledi eken. Ol súıispenshiligi shyǵar, biraq, ol da baqytty bolýy tıis qoı, ómirden urpaq súımeı óte bere me?
Kelinshektiń áriden bastap, júıelep, sozbaqtap shubatyp ákele jatqan áńgimesiniń tórkinin Ǵalıa endi túsindi. Ózi qapyryq jerde basy aınalyp, júregi qattyraq soqqandaı ma... Qapelimde ne derge de bilmedi. Tek óziniń únsiz ketkeni durys bolmaıtynyn túsindi, ne jańaǵy kelinshekke qarsy ýáj aıtyp, ne bolmasa bul áńgimeniń shyǵý sebebine kóz jetkizýi kerek. Sonda bul ne aıtqysy kelip otyr? Buǵan kúıeýińniń basyn bosat deı me, álde bala asyrap al deı me?
– Siz meniń sózime renjip qalmaǵan shyǵarsyz, túsinedi dep aıtyp jatqanym ǵoı. Bir jaǵy janashyrlyq, bárimiz de musylmanbyz, keıde oıǵa kelmeıtin nárseler bolady, ondaıda bilgendi eske salý paryz, – dep bir toqtady sózge sheshen áıel.
– Siz mynany aıtyńyzshy, meniń kúıeýim sizderge baryp balam joq dep muń shaqty ma?
– Ne deısiz? Joǵa, Qudaı saqtasyn. Ol kisi ondaı aıtýdan aýlaq. Men jaı dostyqpen aıtyp jatqanym... Kóńilińizge kelse keshirim ótinem.
– Shynymdy aıtsam, – dep bastady sózin Ǵalıa oıly júzben, - osy on alty jyl demeı aq qoıaıyn, sońǵy on jyl boıy oılaǵanym tek sábı súıý týraly oılar. Qanshama ret qarajat jumsap emdeldik te, jasandy jolmen bala kótertedi dep klınıkalardy da biraz aınalshyqtadym, biraq, Qudaı bermeıin dese qylǵan nıet, jasaǵan amalyń bári zaıa eken. Al, bala asyrap alýdy kúıeýim onsha quptamady, múmkin, ol áli ázir emes shyǵar. Endi biz bir-birimizdi qınamaı, jaımen aqyryn ǵana ómir keshýdi oılaımyz. Óz aramyzdaǵy syılastyqty, jarasymdy saqtap ómir súremiz dep sheshtik. Ǵalıa basynda jaı bir-eki aýyz sózben áńgimeni toqtatamyn dep oılaǵanymen, óziniń qalaısha sheshilip, bar syryn aıtqanyn baıqamady. Tamaǵyna kep qalǵan óksikti bildirgisi kelmegendeı jutyna beredi.
– Árıne, durys aıtasyz. Ol aqyldy adamdardyń tirligi. Kelinshek áńgimesin odan ári jalǵady. – Erine baqyt syılaǵysy keletin áıelge múmkindik te, jol da kóp. Mysaly, siz joldasyńyzǵa ekinshi áıel ápere alasyz, óz yrzalyǵyńyzben. Ondaı otbasylar tolyp jatyr. Sol kezde joldasyńyz da sizge ómir boıy yrza bolady, ol áıelden týǵan balany ózińiz baýyryńyzǵa salyp alar edińiz, eń bastysy osy isińiz úshin Allahtyń razylyǵyna bólenip, jumaqqa bara edińiz. Men tek jaı aıtyp jatyrmyn, bárin ózińiz sheshesiz. Óz júrek qalaýyńyzben qylatyn sharýa ǵoı.
Ǵalıa bul shaqyrystyń aqyr sońy osylaı aıaqtalaryn boljaǵandaı da edi. Óıtkeni, osynsha ýaqytyn shyǵyndap, qaıta-qaıta sózge tartyp, sylap-sıpaı otyryp sóılegende adamnyń áıteýir bir maqsaty bolary belgili ǵoı. Endi bul maqsat qaıdan shyqty? Ǵalıa kúıeýine senedi, ol baryp «áıelim bedeý, perzent súıgizetin áıel alýyma ruqsat berýi ekitalaı» dep muńaıyp, keńes suramaǵany anyq, álde dosyna jany ashyǵan joldas jigittiń tirligi me? Bolmasa ózderiniń baýyr deıtuǵyn sińlileriniń biriniń baǵyn ashýdy kózdegen myna kelinshektiń túpki oıy ma? Ǵalıa ońasha otyrystan rahattanyp emes, ábden qaljyrap, sharshap shyqty. Ystyq uryp tastaǵan ba, júregi aınyp, óńi bozaryp turdy. Kelgesin de kúıeýine ol áńgime týraly tis jarmady. Biraq, óziniń uıqysy qashty. Erteńinde jumysy da júrmeı, aldyndaǵy esep-qısabynan shatysa jazdady. Shynymen de kúıeýiniń baǵyn baılap júr aý... Basqa bireý bolsa áldeqashan bir jaǵyna shyǵar edi. Osy kezge deıin adaldyq tanytyp, shydamdy, berik minezine rızashylyq bildirip, kúıeýine ruqsatyn berse she? Olaı etý qolynan kele me? Keshegi musylman áıel aıtpaqshy, jumaqqa barar edi, el aıtyp júretin dana áıeldiń úlgisin kórseter edi. Ol oısha kúıeýimen aradaǵy áńgimeni, oǵan ruqsatyn bergenin, qımasa da qoshtasqanyn, baqyt tilegenin elestetpekshi bolǵan, biraq, oǵan birtúrli batyly jetpedi. Óziniń jastaı qosylǵan jaryn áldekimge qıyp berý munyń qolynan kelmeıtin erlik edi. Onyń osyndaı erlik jasap eldiń esinde qalar danagóı áıel bolǵysy da kelmedi, jumaq týraly da oılamady. Ol kúıeýin áli de burynǵysha súıetinin túsindi.
***
Temirjol vokzalynyń ishi de, syrty da qashanǵydaı qaınap jatty. Yǵy-jyǵy sapyrylysqan adamdardyń ortasymen kele jatyp, neni durys istep, neni uqsatpaǵanyn oısha saralaǵan bolady. Kúıeýine komandırovkaǵa baram dep eskertip qoıǵan, biraq jumysynan aryzyn jazyp birjola bosap shyqqan. Baǵyty Reseıdiń Qazaqstanmen shekaralas jatqan qalasy, ol jaqta týǵan baýyrlary bar. Olar muny ózekke teppes, deni saý, jumysqa ornalassa kún kórip keter. Qansha degenmen týǵan jeri, týǵan baýyrlary. Budan bylaı ómiriniń jaqsy shaqtary qalǵan qalada, kúıeýine jaqyn jerde qala almaıdy. Musylman áıel aıtqandaı ony basqamen bólise almaıtyny da belgili edi, al eger ózi qımyldap bir amal qylmasa kúıeýiniń budan aıyrylatyn oıy da joq. Shynynda da ol nege bul dúnıeden qý bas bolyp ótýi kerek? Uzyn boıly, keń ıyqty, keń mańdaıy men qyr muryny symbatyn asha túsetin jigittiń baqytty bolýǵa qaqy joq degendi kim aıta alady? Eger bul onyń ómirinen joǵalsa, múldem kózine kórinbese, birte-birte kóńili sýyp, aqyry qaırylmasyn bilip ómirin basqasha, jańasha bastar, kim bilgen, múmkin, onyń jańa ómirinen ińgálaǵan, byldyrlaǵan sábı úni estiler, sol kezde baryp meniń ony baqytty etýge degen talpynysymdy túsiner, rıza bolar... dep oılap bara jatty. Syrǵyp aqqan kóz jasyna qaraǵan jurt tańyrqamaıdy. Tipti mán bermeıdi. Basqa basqa emes, tap osy vokzalda ǵana kóńil bosaýǵa, kózden jas shyǵarýǵa ruqsat bardaı...
Óz vagonyna ornalasqan boıda Ǵalıa telefonyna qońyraý shalǵan kúıeýiniń nomerin tanydy. Júregi tómen tartyp ketkendeı boldy. Jeti ret qońyraý shalypty, bul bireýin de estimepti. «Mindiń be, barǵasyn habarlas, jyly kıin» dep aıtar edi. Bul issaparǵa shyqsa osylaı telefon shala beretin ádeti. Keri zvondaýǵa batyly jetpedi. Ózin ustaı almaı jylap jiberedi aý. Nemese onyń júregin aýyrtatyn sóz aıtyp qala ma... Ǵalıa telefonyna melshıip qarap otyrdy. Bir kezde saýsaqtary asyǵys usaq áripterdi tere bastady. «Men endi oralmaımyn, izdeme, óz baqytyńdy tap, úılen, sábı súı» dep jazdy da telefondy óshirip, sım kartasyn alyp tastady. Vagon ishi qapyryq edi, sodan ba, álde kóńiliniń tolqynysynan ba, Ǵalıanyń basy qatty aınalyp, birtúrli álsiregendeı boldy. Vagonnyń basqa bir bóliginen áldekimniń qattyraq qoıǵan mýzykasy estilip tur. Ol da bir muńly áýen eken, baqytsyz mahabbatty jyrlap, kelinshektiń ishindegi áldebir názik pernelerin basa túsedi. Vagon terezesinen syrtqa kóz salyp, kúnniń batyp bara jatqan qyzyl jalqyn shapaǵyn kórdi, kartına sıaqty lezde joǵalyp jatqan qala kórinisine qarap otyryp áýeli kóz jasy jaımen aǵa bastady, bir kezde tyǵyny atylyp ketkendeı solqyldaı jylady. Bári bitti... Ol óziniń júregin de, janyn da osynda qaldyryp, ózimen birge tek estelikterdi ǵana áketip bara jatyr edi. Jylaǵannan áldebir jeńildikti sezindi me, joq pa belgisiz, basy da bos qaýaq sekildi, janynda da kúzdikúngi aýany shalǵan salqyndyq bar. Osy sátte óz ishindegi sát saıyn ulǵaıyp bara jatqan muńy men ókinishiniń salmaǵyn elegisi kelmedi, tipti sońǵy kúnderi qatty oı keship, kóńili neshe bir sezimge bıletkennen be, qursaǵyndaǵy jańa tirshiliktiń búr jarǵanyn da sezbegen edi. Ǵalıa óziniń on alty jyl kútken tuńǵyshymen birge jolǵa shyqqanyn áli bilmeıtin. Alys jolǵa...
19.01.2018.
6alash usynady
