Jaqynda Qazaqstan Respýblıkasynyń eńbek sińirgen ártisi, Memlekettik syılyqtyń ıegeri, kóptegen bedeldi halyqaralyq baıqaýlardyń jeńimpazy, «Astana Opera» teatrynyń solıs «sopranosy», tanymal ánshisi Maıra Muhamedqyzy onlaın konsert berip, karantınde otyrǵan halyqtyń kóńilin kóterip, jurtty indetten saqtaný úshin úıde bolýǵa shaqyrdy. Sol keshte birshama ulttyń tilinde án shyrqaǵan ánshimen biz de onlaın suhbatta bolǵan edik.
Án áleminiń jaryq juldyzy
Sahnanyń sańlaǵy, án áleminiń jaryq juldyzy Maıra Muhamedqyzyn bul kúnde Qazaqstan halqy ǵana emes, tórtkúl dúnıeniń ánsúıer qaýymy túgel tanıdy. 2005 jyly álem opera juldyzy Plasıdo Domıngonyń shaqyrýymen AQSH opera sahnasyna kóterilgen ony «The Washington Post» gazetiniń «tamasha daýystyń ıesi Maıra Kereı biregeı darynymen, tabıǵı qýatty, ashyq, taza, jaǵymdy da ádemi daýysymen kórermender júregin jaýlap aldy. Maıra Kereı Vashıngton operasyna úlken róldermen qaıta oralatynyna kámil senemiz» dep yqylasty lebiz bildirgeni opera ónerin ózgeshe baǵalaıtyn eýropalyqtar men batystyqtar Maırany álemdik klasıkalyq operanyń úzdik oryndaýshysy retinde aýyzǵa alatynyn aıǵaqtasa kerek.
Opera sekildi klasıkalyq ónerdiń shyńyna shyǵý ánshi ataýlynyń báriniń qolynan kele bermeıdi. Maıra Muhamedqyzynyń (Eýropa sahnasynda Maıra Kereı) shyǵarmashylyq ómirindegi aıtýly kezeńi Parıjdegi Grand-opera teatrymen kelisimshart jasaýynan bastalady. Sebebi qazirge deıin qazaqtyń opera ánshileriniń eshqaısysy mundaı dárejege qol jetkize alǵan joq. Álem opera sahnasynda Pýchchınıdiń «Bogemasyndaǵy» Múzetta rólin somdap, opera juldyzdary – tenor Roberto Alaná, Marselo Alvarespen birge án salyp, álemdik klasıkalyq operanyń úzdik úlgilerine qatynasqan ol Vashıngton ulttyq opera teatrynda P.Chaıkovskııdiń «Orlean bıkeshinen» Agnessa Sorel partıasyn oryndady, aty ańyzǵa aınalǵan álem opera juldyzy Mırella Frenımen bir sahnada óner kórsetti. Sońǵy opera maýsymynda Brıttenniń «Jazǵy túndegi tús» operasyndaǵy Tıtanıa róli sıaqty biraz obrazdardy somdaǵan Maıranyń ónerdegi ózgeshe bolmysyn batys BAQ-tary: «Qazaqtyń ánshi qyzy Maıra somdaǵan obrazdar eshkimge uqsamaıtyn, eshkimdi qaıtalamaıtyn ózindik ajar-aıshyǵymen erekshelenedi. Keıipkerleriniń boıyna tabıǵı sulýlyq pen ishki jan-dúnıesi men syrtqy kelbetiniń astasyp, adamgershilik qasıetterin sińirip, kórermender júregin ánshilik shynaıylyǵymen, oryndaýshylyq sheberligimen baýrap alady» dep baǵalaǵan bolatyn.
1988 jyly Qytaıdyń «Altyn aıdahar» baıqaýynyń bas júldesin; 1997 jyly Portýgalıada ótken «Tomaz Alkaıde» baıqaýynyń bas júldesin; 1998 jyly Máskeýdegi P.Chaıkovskıı atyndaǵy baıqaýda 3-oryn syılyǵyn; Elena Obrazsova baıqaýynyń arnaıy syılyǵyn; 2004 jylǵy «Qazaqstan jyl tańdaýy-2004» baıqaýynyń «Altyn adam» syılyǵyn alǵan Maıra Muhamedqyzynyń ónerdegi baǵynyń bıik, órisiniń keń bolýyna «alyp anadan» degendeı, anasy Kamal Qýanyshqyzynyń yqpaly aıryqsha bolǵan. Bul jóninde ánshiniń anasy maǵan bergen bir suhbatynda bylaı degen edi: «Maıra týǵanda kúıeýim Muhamed «seniń ónerińniń jalǵasy dúnıege keldi» dep edi. Marqumnyń Alla aýzyna saldy ma, Maıra kishkentaıynan ánge áýestigin baıqatty. Men ánge mashyqtansam, ol da aıqaılap án aıtyp, tynyshymdy ketiretin. Syrtqa qýyp shyqsam, syrtta turyp án salǵanda, keıde úıdegi meniń daýysymdy basyp túsetin. Maıraǵa júkti kezimde túsimde bir bala kelip aq jaýlyqty ustatyp, ushaqqa minip kók aspanǵa samǵap kete barǵanyn kórgen edim. «Tús – túlkiniń boǵy» deıdi ǵoı, Maırany týarda kórgen sol túsim Maıranyń búgingi bolmysyn ańǵartqan sekildi».
Eýropanyń bas júldesinen Máskeýdiń «qolasy» qundy boldy
– Áńgimemizdi álemdik deńgeıdegi ánshiniń balalyq dáýiri men óner jolynyń bastapqy mezgilinen bastasaq…
– Men Qytaıdyń Shyńjań ólkesiniń Qulja qalasynda ónerli otbasynda dúnıege keldim. Anam Kamal Qýanyshqyzy İshikbaeva – «Qytaıdyń ánshi qyzy» atanǵan memlekettik 1-dárejeli ártis. Ákem Muhamed Ábdiqadyruly – qazaq halyq ánderin jınaqtaǵan mýzyka zertteýshisi. Maǵan osy qos qormalymnyń qasıeti darydy. Solarǵa eliktep án sala júrip, óner jolyna tústim. Qulja qalasynda orta mektepti aıaqtaǵannan keıin Qulja kórkemóner mektebinen eki jarym jyl pıanıno úırendim. Mektep bitiretin jyly Beıjińnen mýzyka mamandary kelip oqýshy qabyldaǵanda, Shyńjańnan qatysqan 4000-nan astam úmitkerdiń arasynan tańdap alǵan 5 adamnyń biri men edim. Sosyn 1984 jyly Beıjińdegi Ulttar ýnıversıtetiniń mýzyka jáne bı fakúltetiniń án kásibine oqýǵa túsip, Jý Bınshıń degen profesordan sabaq aldym. 1987 jyly Qytaı memlekettik án jarysyna qatysyp, kúmis medal ıegeri atandym. 1988 jyly ýnıversıtetti úzdik nátıjemen támamdaǵanym úshin ýnıversıtetke muǵalimdikke alyp qaldy. Sonymen 1988 jyldan 1994 jylǵa deıin 6 jyl muǵalim boldym. Biraq bul kásipke onshalyq qushtar bolǵam joq. Sahnada án salsam degen yntam basym boldy da, el kóleminde ótkizilgen baıqaýlarǵa qatysyp, 1988 jyly Qytaıdyń Hýnan ólkesinde tuńǵysh ret ótkizilgen 3000 ánshi qatysqan «Altyn aıdahar» án baıqaýynyń bas júldesin jeńip aldym. Osydan keıin halyqaralyq sahnalarǵa shyqsam dep talpyndym. Alaıda ol kezde Qytaıda óz betińmen kete berýge múmkindik joq edi. Sátine basqanda, bir retki halyqaralyq baıqaý tańdaýynan ótken 5 adamnyń biri boldym da, Máskeýde 4 jylda bir ótkiziletin Chaıkovskıı atyndaǵy konkýrsqa Qytaı atynan qatystym. Óner salasynyń nebir sańlaqtary kelgen bul baıqaýdan júlde ala almaı, úzdik oryndaýshy ataǵyn mise tutýyma týra keledi. Sol jyly Máskeýden oqýǵa shaqyrtý keldi. Biraq buǵan jumys ornym maquldyq bermedi. Sebebi meni oqytqan eńbegin óteýim kerek qoı, Beıjińde 6 jyl qyzmet istep, 1994 jyly Qazaqstanǵa keldim. Sol jyly Almatyda jeke konsertim ótti. Kelesi jyly Qurmanǵazy atyndaǵy Qazaq ulttyq konservatorıasyna oqýǵa túsip, Nádıa Ábdirahmenqyzy Sháripovanyń klasynan án kásibi mamandyǵy boıynsha aspırantýra oqydym.
– Qazaq eline kelip alǵash konsert bergende, tyńdarmandaryńyz qalaı qabyldady? Ónerińizdi baǵalaı aldy ma?
– Qarǵa tamyrly qazaqpyz dep alyp-ushyp kelgenimizben sana men turmys-saltymyzdaǵy paryq, ósken ortadaǵy aıyrmashylyq – bári-bári meniń óner jolyma óz yqpalyn tıgizbeı ótken joq. Onyń ústine, ol kez – Qazaqstanda orysshanyń desi qaıtpaǵan kez. Bir aýyz oryssha bilmeımin, qazaqtarǵa qazaqsha sóılesem «qashannan beri qazaq bolyp qalyp eń?» degen qańqý sózdi de aıtqandary boldy. Sonymen qazaqshany sóıleı júrip orysshany da úırendik. 1997 jyly Portýgalıada ótkizilgen «Tomaz Alkaıde» baıqaýynda dúnıe júzinen kelgen 123 áriptesimnen ozyp shyǵyp, bas júldeni jeńip aldym. Biraq bul báıgemniń baǵasyna jetip, eshkim baǵalaǵan joq. Sebebi ol kezde Máskeýde ótkizilgen baıqaýdyń júldesin jeńip alsań ǵana keremet sıaqty.
1998 jyly Elbasy N.Nazarbaevtyń qabyldaýynda boldym. Sol kezdesýde Elbasynyń «Án áleminiń olımpıadasy» atanǵan, 4 jylda bir ótetin Chaıkovskıı atyndaǵy konkýrsqa qatysyp kórmeısiń be degen bir aýyz sózi maǵan úlken demeý boldy. Oǵan deıin bul baıqaýdyń bas júldesin qazaqtyń bir ánshisi alyp kórmepti. Baıqaýdan 3-oryn aldym. Biraq baıqaýdyń ádiletsiz jerleri de boldy. Sebebi baıqaýǵa uzaq jyl demeýshilik jasap kele jatqan Yamaha seriktestigi sol jolǵy baıqaýdan óz ónerpazdary bas júlde almaıtyn bolsa, demeýshilikten bas tartamyz degen talapty qoıypty da, bas júlde sol seriktestiktiń ánshisine, 2-oryn orystyń óz ánshisine buıyrdy. «Asyly, bas báıge qazaq qyzy Maıraniki edi» dep ádildigin aıtqan BAQ qana boldy. Áne solaı, Portýgalıadan 1-oryndy alyp kelgende elemegen meniń otandastarym men Máskeýden 3-orynmen oralǵanda, meni jańa kórgendeı japyryldy. «Sahna sizdiki», «Siz Qazaqstannyń ánshisisiz» dep tóbelerine kóterip áketti. Mine, bul meniń óner jolymdaǵy eń úlken burylystyń bastaýy boldy.
Alǵashqy án álbomy shetelde shyqqan
– Fransıanyń Opera Garne teatryna qalaı bardyńyz?
– Qazaqstannyń mádenıet kúni, Qazaqstan jyly sıaqty sharalary qarsańynda óner saparymen Eýropa elderine kóp bardyq. Sol saparlarymyzda Eýropadaǵy tyńdarmandarymyzdyń maǵan yqylasy kóbirek aýdy. Osy suranysqa saı Fransıanyń Devil seriktigi demeýshilik jasap, meniń ıtalıan tilinde opera úzindilerin oryndaǵan alǵashqy án álbomymdy shyǵaryp berdi. Bylaısha aıtqanda, Qazaqstanda bir úntaspam jaryq kórmegen kezde meniń tuńǵysh CD dıskimdi fransýzdar shyǵaryp, Parıjde tusaýkeserin jasadyq. Dál osy kezde Fransıanyń eń úlken kanaly suhbat alyp, oryndaǵan operalarymnan arıa berdi. Múmkin osy suhbattyń yqpaly bolǵan shyǵar, 2 jyldan keıin Grand-opera teatrynyń jetekshisi Qazaqstannyń Syrtqy ister mınıstrligine hat jazyp, meni jyldyq saralaýyna shaqyrypty. Qyrsyqqanda, Almatyny boz tuman búrkep aldy da, ushaq 4 kún keshigip ushyp, dál saralaý ótip jatqan kúni Parıjge jettim. Bul neshe jylda bir ótetin baıqaý bolǵandyqtan, dúnıe júziniń barlyq jerinen kelgen talantty ánshilerdiń bári qatysatyn. Kıim aýystyrýǵa da úlgermeı, sahnaǵa shyǵyp, súıemeldeýshilerdiń qolyna notamdy ustattym. Shúkir, baǵalaýshylar oń baǵasyn berip, 3 jyldyq kelisim jasastym. Qýanyshymda shek bolǵan joq. Elge oralǵan soń taǵy da Elbasynyń qabyldaýynda boldym. Elimizdiń aqparat quraldary «Qazaq qyzy álemdik sahnaǵa kóterildi» dep alaqaı aıtyp, habarlap jatty. Sonymen 2003 jyldan 2006 jylǵa deıin Parıj sahnasynda opera oryndadym.
– Álem sahnasyna kóterilgen kezińizde birge án salǵan áriptesterińiz kim boldy?
– Meıli Fransıadaǵy, álde AQSH-taǵy kezimde bolsyn, álemdik klasıkalyq operanyń eń úzdik sholpandarymen birge án saldym. Aıtalyq, fransýzdyń eń ataqty opera juldyzdary, tenor daýysty ánshileri Roberto Alaná, Marselo Alvarespen birge Fransıa sahnasynda óner kórsetsem, dúnıeniń 3 úlken joǵary daýysty ánshisiniń biri Plasıdo Domıngonyń shaqyrýymen Italıanyń Mılan qalasyna bardym. Ol kisi áýenimdi tyńdap kórip, 2005 jyly Vashıngtonda ótkizilgen opera maýsymyna shaqyrdy. Sol kezdegi úlken belesim zamanymyzdyń eń ataqty danyshpan ánshisi, ıtalıalyq Mırella Frenımen bir sahnada opera oryndadym. Opera oryndaýdaǵy aty ańyzǵa aınalǵan aıtýly tulǵalar Lýchano Pavarottı, Hose Karreras, Plasıdo Domıngomen birge óner sahnasyna shyqtym. Óte ǵajap kez edi ol. Dúnıedegi eń ataqty ánshiler, áıgili dırıjórlermen birge álem sahnasynda turǵan sol kezimdi ómirimniń eń sáýleli tusyna balaımyn.
«Kerrıdiń qaryndasy»
– Eýropa sahnasynda qalaısha «Maıra Kereı» degen esimdi qoldanyp júrsiz?
– Bul da úlken hıkaıa. Men Parıj sahnasyna Maıra Muhamedqyzy degen atpen kóterilgen kezde AQSH-taǵy dúnıejúzilik saýda ǵımaratynyń shańyraǵyn terrorıster ortasyna túsirgen mezgil bolatyn. Al ony qulatýǵa qatysqandardyń kóbiniń esiminiń Muhamed degen atpen qatysty bolǵandyǵy sebepti batystyqtar meniń ákemniń atyna da alakózben qarady. Sosyn áriptesterim «musylmandardyń Eýropada jaǵdaıy qıyn, sahnada án salam deıdi ekensiń, famılıańyzdy ózgertýińiz kerek. Eń abzaly, qysqa da nusqa esim qoldanyńyz» degen talapty qoıǵan soń, tizgin ushymen Qazaqstanǵa jetip, Syrtqy ister mınıstrligine jaǵdaıdy ańys etip edim, keńese kelip «Maıra Kereı» dep at qoıyp berdi. Eń qyzyǵy, 2005 jyly AQSH-qa barsam, Djon Kerrı prezıdent saılaýyna túsip jatypty. Qazaqtyń kereı degen rýyn aǵylshyndar qaıdan biledi, Kerrı men kereıdi bir dep jobalap, «Djon Kerrıdiń qaryndasysyz ba?» dep suraǵandar da boldy.
– Qytaıdyń Gýanchjoý qalasynda ótken Azıada oıyndary men elimizde ótken VII qysqy Azıada oıyndarynyń jabylý saltanatyna qatysyp án salǵanyńyzdy bilemiz, bul jaıynda da aıta ketseńiz…
– Men úshin bul da bir úlken ǵanıbet boldy. XVI Azıa oıyndarynda oryndalatyn ánderdiń tańdaýyna Ortalyq Azıadan 21 án jiberildi ári bul ánderdi kimderdiń oryndaıtyny qupıa boldy. Múmkin baǵym jeńgen shyǵar, sarapshylar men oryndaǵan «Janaı kerim» ánin unatypty. Sonymen Qazaqstan Úkimeti meni jiberdi. Alaıda olar maǵan «Dýdaraı»-dy aıtasyz dep uqtyrǵan bolatyn. Bir qyzyǵy, qytaılar jańaǵy «Janaı kerim»-di men oryndady dep oılamasa kerek, kelgen soń shaqyryp alyp «siz myna ándi oryndaısyz, tamasha oryndalǵan án, birer estiseńiz úırenip alasyz» demesi bar ma?! Men ańtaryldym da qaldym. «Maǵan Qazaqstanda «Dýdaraı»-dy oryndaısyń degen edi ǵoı» desem, «joq, ondaı án joq. Biz bul ánge súıemel bı jasatqaly 3 aı boldy, siz mindetti túrde osy ándi aıtasyz» dep turyp alǵan soń, tańdap alǵan ánderin tyńdap kórsem, men oryndaǵan án. Shynyn aıtaıyn, basynda qytaılar da senbedi. Qaıta oryndaǵanda baryp ázer ılandy. Al VII qysqy Azıada oıyndarynyń ashylý saltanatynda men shetelde boldym da, jabylý saltanatyna qatysýǵa kelisim berip, Almas Serkebaevtyń meniń daýysyma arnaıy laıyqtap jazǵan «Azıanyń daýysy» degen mátini joq vokalız oryndadym.
Aıdany 20 jyl kúttik
– Otbasyńyz týraly aıtýyńyzǵa bola ma?
– Men baqytty janmyn. Kúıeýim Aqsan Asqatuly Qytaıdyń Sháýeshek qalasynda týyp ósken. Kezinde Qytaıdaǵy sport komandasy sapynda dala motosıklinen óner kórsetýden 10 dúrkin chempıon bolǵan. Al qyzym Aıdany kóp jyl kútip júrip, 43 jasymda kórdim. Júktiligime 4 aı bolǵanda álemdik eki úlken opera shańyraǵynan usynys aldym. Túnimen uıyqtaı almadym. Tańerteń oıansam, denem jaısyzdanyp tur eken. Ol maǵan úlken synaq boldy. Sol kezde sheshim qabyldadym. Operasy da qurysyn, basqasy da qurysyn! Keregi bala dep aýrýhanaǵa júgirdim. Anamnyń «seniń operań – bolashaǵyń, baqytyń – balań» degen sózi áli esimde. Anamnyń tilin alǵanyma qýanamyn. Qyzym ómirge kelip, ana baqytyn sezingen sátim umytylmaıdy.
– Nur-Sultanǵa qashan kóship keldińiz?
– Meni 2015 jyly «Astana Opera» teatryna Elbasynyń ózi shaqyrdy. Sodan beri osy óner ujymynda qyzmet istep kelemin. Dúnıeniń kóp jerin araladym. Álemniń sahnalarynda qazaqtyń kıimin kıip, qazaq ánderin oryndadym. Muny ózim úlken maqtanysh sanaımyn. Fransıada eńbek etken kezimde olardyń tek fransýz tilinde sóıleıtinin, óz ana tilin erekshe qurmetteıtinin kórip qatty qyzyqtym. Qazaqtyń tili de, óneri de eshkimnen kem emes, másele sony baǵalaýda tur. Bulttan bıik bolsań da, ultyńnan alasasyń, óz ultyńa qurmet ana tilin qurmetteýden bastalady. Menińshe, árbir otandasymyz fransýzdardyń jańaǵy qasıetin úırenýi kerek dep oılaımyn.
Suhbattasqan Qalıakbar ÚSEMHANULY
Asatana aqshamynan alyndy
6 alash usynady
