«ەلگە ەل قوسىلسا قۇت» دەيدى قازاق. ەندەشە كىتاپقا كىتاپ قوسىلسا قازىنا. اسىرەسە، قازاق تاريحى مەن تايپالاردىڭ وتكەن-كەتكەنىنەن دەرەك بەرەتىن كىتاپتار بارلىققا كەلسە، ەلىمىزدىڭ تاريحىنىڭ ءبىر بوستىعى تولىپ، سان ءتۇرلى ساۋالداردىڭ جاۋابى تابىلاتىنى شىندىق.
بۇگىن الماتىدان «توقاي شەجىرەسى» اتتى كىتاپتىڭ باسپادان شىققانى تۋرالى اقجارما ءشۇيىنشىلى حاباردى ەستىپ قۋانىپ جاتىرمىز. اتالعان كىتاپتىڭ العاشقى ءبىر نۇسقاسى ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءتيىپ تە ۇلگىردى. كىتاپتىڭ اتى «توقاي شەجىرەسى» بولعانىمەن، وندا ءبىر رۋدىڭ اتا تەك شەجىرەسىنەن گورى قازاقتىڭ تاريحى، اسىرەسە ارعى بەت التاي، ىلە، تارباتاعاي، ءتاڭىرتاۋداعى ەجەلگى اتا قونىسىنا ابىلاي حاننىڭ تۇسىندا جىلجي كوشىپ، ەرتىستى ورلەي قونىستانعان قانداستاردىڭ ءۇش عاسىرعا جۋىق تاريحى ەكشەلگەن كورىنەدى.
كىتاپ قولىمىزعا تيىسىمەن، ونىڭ ايقارا بەتتەرىنە كوز سالدىق. وندا بىلاي دەپ جازىلعان:
توقاي – ورتا ءجۇزدىڭ التى ارىس ەلىنىڭ ءبىرى كەرەيدەن (اباق كەرەي) تارايتىن جادىك رۋىنىڭ ۇرانى بولعان جانات باتىردان تۋاتىن ۇرپاق. سەگىز جاناتتىڭ ءبىرى سانالاتىن توقاي رۋىنىڭ شەجىرەسى وسىعان دەيىن جازىلىپ، باسپا بەتىن كورگەن جوق. تەمىرحان قايىرحان ۇلى وقىپ، زەرتتەگەن تاريحي ەڭبەكتەرىنە، اۋىزشا دەرەكتەرگە جانە اڭىزدارعا سۇيەنە وتىرىپ جازعان توقاي رۋىنىڭ تۇڭعىش شەجىرەسىن وقىرمانعا ۇسىنىپ وتىر.
بۇل شەجىرە كىتاپ ەل تاريحى تۋرالى ىزدەنۋشىلەرگە، قازاقتىڭ شىعىستاعى تاريحي اتا قونىستارى مەن ونداعى ەلدىڭ جاي-كۇيىن زەرتتەۋشىلەرگە، توقاي ۇرپاقتارىنا، سونداي-اق جالپى كوپشىلىك قاۋىمعا ارنالادى.
مىنە، وسىلايشا وقىرمانمەن جۇزدەسپەگەن كىتاپتىڭ جاعىمدى جاڭالىعىن جۇرتپەن ءبولىسۋدى ءجون كوردىك. كوك تۇسپەن بەزەندىرىلىپ، كوك تىسپەن قاپتالعان كىتاپتىڭ ءۇشىنشى بەتىندەگى «ءتول شەجىرە – ءتور شەجىرەنىڭ جالعاسى» اتتى العىس سوزىندە اقىن ادىلەت احمەت ۇلى بىلاي دەيدى:
بۇگىنگى تاڭدا شەجىرە جازعاننىڭ ءجونى وسى ەكەن دەپ، تاريحتا وتكەن بابالارىنىڭ ءبارىن باتىر، باي، دانىشپان ەتىپ كورسەتىپ، ءوز رۋىنىڭ عانا شاشباۋىن كوتەرىپ، عىلىمي قۇنى، تاريحي نەگىزى جوق داقپىرتتىق دەرەكتەردى كولدەنەڭ تارتىپ، رۋشىلدىقتىڭ ءيىسىن اڭقىتىپ، جالعان نامىستى جالاۋلاتىپ كىتاپ شىعارعانداردىڭ قاتارى مولايعان تۇستا، ءبىز «توقاي شەجىرەسىن» وقىپ وتىرىپ، كىتاپ اۆتورىنىڭ اتالىپ وتىرعان تار ءورىستى رۋشىلدىقتان ادا، ەلىم، جەرىم دەگەندە ەمىرەنىپ كەتەتىن، تۇتاس قازاقتىق يدەولوگيانى تۋ ەتكەن، ۇلتتىق ۇلى مەملەكەتتى كوركەيتۋدىڭ ماڭىزى مەن ءمانىن جەتە تۇسىنگەن، جاستايىنان ءومىردىڭ ىستىق-سۋىعىن ءبىر كىسىدەي كورىپ، اۋىزى دۋالى قاريالاردىڭ ءار ءسوزىن قۇلاعىنا قۇيىپ، ساناسىنا ساقتاپ، قازىرگى ۋاقىتتا ەگەمەن ەلىنە جەتكەن سوڭ وسەگەن ۇرپاققا ءوزىنىڭ بىلگەنىن بويتۇمار ەتىپ تارتۋ ەتسەم دەگەن ۇلكەن جۇرەكتىڭ، ساۋلەلى ارماننىڭ يەسى ەكەنىن اڭعاردىق.
العى ءسوز يەسىنىڭ ايتقانى كەلىپ، وقىرمانعا جول تارتۋ الدىندا تۇرعان جاڭا باسىلىمنىڭ الار اسۋى بيىك بولسىن، باستىسى وقىرماندار جۇرەگىنەن ورىن الىپ، وشكىندەپ بارا جاتقان تاريح تۋرالى تۇيتكىلدەردىڭ بىرىنە بولسا دا جاۋاپ بەرەتىن كىتاپ بولسىن دەپ ىزگى تىلەگىمىزدى بىلدىرەمىز. ەستۋگە قاراعاندا، الداعى ۋاقىتتاردا اتالعان كىتاپتىڭ تۇساۋ كەسىلىپ، كوپشىلىككە تانىستىرىلادى ەكەن.
ەرزات ەركىن
6alash ۇسىنادى
