ون التىسىندا ون بارىمتاشىنى باۋداي تۇسىرگەن، جەكپە-جەك پەن جورىقتاردان قانجىعاسى قانسىز قايتپاعان، قالىڭ جاۋمەن ايقاستا قارىمبەگى قازا تاپقاندا قابىرعاسى قايىسىپ قايعى-قاسىرەتكە باتقان تۇگىل قاسقايا قارسى تۇرىپ، قايمانا جۇرتىنا ءوزى جۇباتۋ ايتىپ قىزىل قىندى «قىزىلاياقتاردى» جاۋ جاپىراقتاي جايپاعان قاس باتىر كوبەش سەكسەننەن اسىپ، توقسانعا اياق باسقاندا شوككەن نارداي سۇلق ءتۇسىپ جاتىپ العان. ونى مەڭدەتكەن اۋرۋ دا، كارىلىك تە ەمەس ءتىپتى جيىرما بەسىندە اتا جاۋعا باس يمەستەن باسىن الدىرىپ وتاۋى تۇل، جارى جەسىر، بالاسى جەتىم، ارعىماعى ەرتوقىمسىز بوس قالعان اسىلبەگىنىڭ ايانىشتى قازاسى دا ەمەس ءدۇيىم جۇرتتىڭ نالاسى، ۇلتىنىڭ ۇلى قاسىرەتى ەدى. از حالىقتىڭ ارمانى، سورى تاۋسىلمايدى قاشاندا. ويراتتىڭ ويرانىنان قۇتىلىپ ۇلگىرمەي جاتىپ ورىستىڭ وپپا ورىنا، قىتايدىڭ قىرسىعىنا ەكىنشى جاعىنان تاپ بولىپ مىسى قۇرىدى بۇل قازاق. قىلىشىن كەزەنگەن قىزىل قىندى كاپىردىڭ كۇن قۇرعاتپاي قىدىڭداعان قىرىق ماتاۋ قىسپاعىنان قۇتىلارمىن دەپ التايدىڭ كۇن بەتىنەن تەرىسكەيىنە كەلىپ جانىم جاي تابار دەپ ەدى، مۇندا دا قارىق بولىپ كوسەگەسى كوگەرمەدى. ەجەلگى اتا-بابالارىنىڭ تاريحي جازبالارى مەن ەسكەرتكىشتەرى تايعا تاڭبا باسقانداي كوزگە ۇرىپ تۇرسا دا كورمەي كورسوقىر بولعانداي جالتارا تانىپ «مىناۋ مەنىڭ جەرىم. تىرىڭە ءورىس پەن قونىس تۇرعوي ولىڭە ورىن بەرمەيمىن» دەپ كەكىرەيگەن كەڭ ەتەكتەردىڭ دە قورلىعى بەك ءوتىپ بارادى. ونىمەن قويماي «ەردەن كەتسە دە ەلدەن كەتپەيتىن» باياعىنىڭ جەسىرىندەي «توبە بي تورەنىڭ قول استىنداعى ون ەكى اباق كەرەي سەن اجىنىڭ قاراماعىنان بەزگەنىڭمەن مەنىڭ ۇزىن ارقان، كەڭ تۇساۋىمنان قۇتىلىپ كەتە قويدىم دەپ ويلاما. سەن كەلىپ قولتىعىنا تىعىلعان مۇڭعىلىڭنىڭ ءوزى اشسام الاقانىمدا، جۇمسام جۇدىرىعىمدا. باياعىدا كوگەدايلارىڭنىڭ ەجەنحانعا تىزە بۇگىپ، باس ءيىپ گۇڭ شەنىن العاندا انت بەرگەن جىلى مىڭ جىلقىلىق «سارى نوقتا» باسىڭنان سىپىرىلا بەرگەن جوق دەپ جىل سايىن كەلىپ قوقيلايدى. ولاردى ءوزىنىڭ نەمەرە ءىنىسى جۇرتباي ءبيدىڭ ءوزى قولتىعىنان ۇرلەپ وتىرسا نە قايىر! از بولا تۇرا التىباقان الاۋىز اعايىنعا نە داۋا!
كۇش-دارمەنى مەن اقىل-ايلاسى ون ەكى بىردەي ەرتىستەي تاسىپ توگىلىپ تۇرعان شاعىندا بىلمەپتى. قانداسىنىڭ ءبارى باتىر، ءبارى بىردەي بەرەكەشىل دەپ ويلاپتى. جاڭىلعان ەكەن. جالعىز باتىر قورعان بولمايتىنى راس ەكەن. سونىڭ بارلىعىن بويدا كۇشى قازانداي سارق-سارق قايناپ ۇرىنارعا قارا تاپپاي لەپىرۋمەن باز كەشكەن قايران داۋرەنىندە ەسكەرمەپتى، كەرباعىپ كەش قالىپتى. وسىنى ويلاپ وپىنعان باتىر ومىرىلىپ كۇرت ءتۇستى. شىمىر دەنەسىنە ءتونىپ، شىرعالاعان پالەندەي سىرقات كەلمەسە دە وسىناۋ ويجادى اۋرۋىنا شالدىعىپ قاتتى نازالانىپ قاپالاندى. كۇن بەتتەن ارى كوشپەي بەرى ات باسىن بۇرعان ءوزىن دە جازعىردى. قايمانا قازاعىمەن نە كورسە دە بىرگە كورىپ قاۋىمداسىپ كەڭ دالاسىندا جاتىپ الماي جىن ۇرعانداي جەلپىلدەپ قالباعا تارتقان ءوز اتاسى قوتىراق باتىر سىندى ارۋاقتى ەل اعالارىنىڭ بەت-بەتىمەن كەتكەن بەرەكەسىزدىگىن اياۋسىز سىباپ الدى. قانىنا بىتكەن تاققۇمار، باس-باسىنا بي بولعان حاندارعا دا قارعىس-نالەتىن قارشا بوراتتى.
جۇرت ونى اۋىرعان شىعار، نە كۇيىك مۇنىڭ باسىنان كەشپەگەن ەدى دەپ مۇسىركەپ ايادى. قارتايعاندا ءبىر بالا، جاسى كەلدى عوي، قارت باتىر ءسىرا الجىعان شىعار دەپ تە «ءجىپ» تاقتى.
اقيقاتىندا دانەڭە ەتكەن جوق، الكەۋدە باتىردىڭ ارناسىنا ءتۇسىپ، اقىلعا كەلگەنى دە وسى تۇس ەدى. جۋىرماڭدا شەشىلمەس ەڭ قيىن ءتۇيىنى-ۇلت تاعدىرى بولدى ونى ىلەزدە قاۋساتىپ بۇگىلتىپ جىبەرگەن. اتتەڭ جاس كەزىندە وسى اقىل باسىنا تۇسسە ەس-اقىلىن بىلمەي، ءال-شاماسىنا، ولگەن تىرىلگەنىنە قاراماستان كوزدى جۇمىپ ارلان قاسقىردىڭ، ايۋ مەن بارىستىڭ دا توبەسىنەن تىك سورعالاپ تۇسەتىن بالا بۇركىتشە ءبىر ارەكەتىنە بارار ەدى. ابدەن كۇنى كەتىپ قارا جەردىڭ قوينىنا كىرەردە ساۋلەسىنە كىرىپ اھ ۇرعىزعانىن قاراشى!..
قاپالانعان ويسوقتا كۇيدە ۇيقىلى-وياۋ جاتقان قارتتىڭ ويىن:
– اعا، اعا! -دەگەن داۋىس ءبولدى.
كوڭىلدى قالدىرىپ تۇككە كەرەگى جوق بولعان مىناۋ ءپاني دۇنيە كۇيىپ جاتا ما، ورتەنىپ جاتا ما نە قايعى، نە قۋانىشى ءبىر دە ءبىرى قايتقان كوڭىل، قاجىعان جانىن جىبىتەر، سەلت ەتكىزەر ەمەس ەدى.
– اعا! - دەپ ءۇشىنشى رەت قايتالانعاندا بارىپ:
– ءيا؟ - دەپ كۇبىرلەي بەتىن بەرى قاراي بۇردى.
– اعا ءبىر جەرىڭىز اۋىرعان جوق پا، حال-كۇيىڭىز قالاي، جاقسى ما؟- دەدى. ءىنىسى توقاي ەكەن، دەنىم ساۋ دەگەندەي باسىن يزەدى.
– اعا، ارعى بەتتەگى جادىك قۇدالار اس بەرۋگە ساۋىن ايتقان ەدى، وسى اۋىلدى قايتالاپ ارنايى شاقىرتىپتى. ءبىر توپ كىسى بارىپ كەلۋگە بەل بايلاپ سايلانىپ وتىر. سىزدەن رۇحسات باتا الىپ كەل، - دەستى.
– ە،-ە بارىڭدار، بارسىن، الدارىڭنان وڭعارسىن.
– سونان سىزگە جانە ءبىر ءدات ايتقالى كەلدىك. قاراتوبەل بەستىنى بەرەر مە ەكەنسىز؟ اللا جارىلقاپ، ارۋاق قولداسا بايگە الىپ كەلمەسىنە كىم كەپىل، قاراتوبەلدى ۇيعارىڭىز. باعىمىزدى تاعى ءبىر سىنايىق.
– انەۋكۇنى كوردىم. بابى كەلىسسە ءبىتىمى جامان مال ەمەس، جاقسى جىلقىنىڭ تۇقىمى ەدى-اۋ جانۋار، -دەدى كۇرك-كۇرك جوتەلە باسىن شىنتاقتاي كوتەرىپ.
– ءبىراق ەتى قاتىپ جاراماعان عوي. وسى جولى قويساڭدار قايتەدى. اۋىلدا التى ءجۇز جىلقى بار شىعار، ءبىر تايدىڭ تەرىن ايادى دەمە، وبال بولادى دەگەنىم دە.
– قۇدايعا تاۋەكەل. اعا، رۇحساتىن ءسىز بەرسەڭىز باپتاۋداعى وبال ءبىزدىڭ مويىندا بولسىن! - دەپ قادالدى اناۋ.
– ماقۇل!- دەپ باس يزەگەن قارت باتىر تاعى دا قالعىپ ۇيقىعا كەتتى.
«ايت پەن اس اتتىنىكى، توي توندىنىكى» دەگەن عوي، قارا توبەل بەستى قولعا ءتيىپ، ءۇمىت كۇتەرلىك اتتى بولعان ساۋىقشىل توپ سالتاناتپەن اتقا قونىپ، ارعى بەتكە سۋىت ءجۇرىپ كەتتى.
سودان بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ، بەسىن اۋىپ، ەكىنتى تاياعان مەزەتتە باتىر كورپەنىڭ استىنان باسىن جۇلىپ الىپ:
– ۋا بالالار، بارمىسىڭدار، بار بولساڭدار مەنىڭ اتىمدى شاقىرىڭدارشى!- دەپ بۇيىرا ايعايلادى.
كەي مىنەزى شىنىندا دا بالا مىنەز بولعان باتىردىڭ بۇل ءسوزىن ەستىگەندەر «مىنا كىسى شىن الجيىن دەگەن ەكەن» دەپ مىرس-مىرس كۇلىستى، كۇلسەڭ كارىگە كۇل دەگەن.
– اتىمدى شاقىرىڭدارشى دەيمىن! - دەدى ەندى بۇيىرا جالىنىپ.
– قۇردان قۇر نە دەپ شاقىرامىز؟ - دەدى انالار اڭ-تاڭ بولىپ.
– شىنتى بەيىلىم، ءۇي سىرتىنا شىعىپ قاتتى ايعايلاپ: «كوبەش، كوبەش!» دەپ ۇران سالىڭدارشى. انەۋ ات جانۋاردىڭ قىسىلۋىن قاراشى! - دەدى.
جىگىتتەر، بالالار سىرتقا ورە جۇگىرىسىپ:
– كوبەش! كوبەش!.. - دەپ ايقايلادى.
داۋىستى ەستىگەن سوڭ باتىر:
– ءۇھ، بولدى ەندى. جارايدى! - دەپ رازى بوپ، جايلانىپ ۇيقىعا قايتادان باس قويدى.
سول كەشتە اۋىلعا باقسى كەلىپ قونىپ ەدى، اۋىل ادامدارى «قاراتوبەل بەستى ءقايتتى ەكەن؟» دەپ قۇمالاق سالدىرىپ، بال اشتىردى.
– ءبىر اتتىڭ ارتىنان ءبىر ات!.. - دەپ باقسى كوزىن جۇمىپ ۇزاق وتىردى دا الدەنۋاقىتتا: «كەلدى، قاراتوبەل وق بويى وزىپ كەلدى» - دەدى.
ءبىر اپتادان كەيىن اسقا كەتكەندەر ورالدى. قاراتوبەل باس بايگەنى الىپ كەلدى. ولاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا قارت باتىردىڭ قانداي ساۋەسى بارىن كىم بىلەدى، «اتىمدى شاقىرىڭدارشى» دەگەن ساتىندە استىڭ ات بايگەسى بولىپ جاتقانى راس ەكەن. الدىمەن كەلە جاتقان ەكى ات ۇزاق تالاسىپ، قاراتوبەل تىعىلىپ، السىرەگەن ۋاقىتتا جىن-پەرى كوتەرگەندەي الدەنۋاقىتتا دەلەبەسى قوزىپ سىتىلىپ وزىپ شىعا بەرىپتى.
1994 جىل
6alash ۇسىنادى
