قۇرتتىڭ قۇدىرەتى

– استاناداعى كەزىمىز ەدى، ءبىر كۇنى كەشتە الماتىداعى ۇلىم نۇرلان كەلدى. قاسىندا كومىردەي قارا نەگر جىگىت بار. «مەنىڭ دوسىم، فرانسيادان، اتى – دجون» دەپ تانىستىردى. دجون ازداپ ورىسشا بىلەدى ەكەن، ارنەنى ايتىپ اڭگىمەلەسىپ وتىر ەدىك، ءبىر ۋاقىتتا:
– اعا، ءسىز اۋىل شارۋاشىلىعى مامانى ەكەنسىز، ءسىز ماعان 2 توننا قۇرت تاۋىپ بەرە الاسىز با؟ – دەپ قالدى.
– وۋ، سونشا كوپ قۇرتتى قايتە­ءيىن دەپ ەدىڭ؟ – دەدىم تاڭدانىسىمدى جاسىرا الماي.
– ەگەر تابا الساڭىز، ءسىز دە، مەن دە ءبىر-اق كۇندە ميلليونەرگە اينالامىز، – دەپ ءتىپتى قىزىقتىردى. سويتسەم اڭگىمە بىلاي ەكەن:
سودان بىر-ەكى جىل بۇرىن قازاق­ستانعا فرانسۋز عالىمى ساپارلاي كەلەدى. قازاقستاننان قايتاردا ءبىر تانىسى قازاق سالتى دەپ ءبىر ۋىس قۇرتتى الگى عالىمنىڭ جانقالتاسىنا سالىپ بەرەدى. ۇشاقتا قۇرتتىڭ ءدامىن الىپ، قۇنىعىپ العان عالىم كەيىن اقش-قا ساپارلاي بارعاندا دا جانقالتاسىنان قۇرتتى تاستاماي جۇرسە كەرەك، جيىن كەزىندە قاسىندا وتىرعان امەريكالىق دوسىنىڭ قالتاسىنا 3-4 قۇرت سالا سالادى. الگى جىگىت جيىن تاراعان سوڭ قالتاسىنداعى ءومىرى كورمەگەن اق ءتۇستى زاتتى بايقايدى. يىسكەپ كورەدى، ءيىس جوق، «اپىر-اۋ، بۇل نە نارسە؟» دەگەن ويمەن الگى دوسىنا تەلەفون شالسا، بايلانىسا المايدى. ول كەزدە اقش-تا كۇيدىرگىش ۆيرۋس تاراپ جاتقان كەزى ەكەن دە، الدەنەدەن سەزىكتەنگەن ول قۇرتتى لابوراتوريا­لىق ساراپتاۋ­عا بەرەدى. ءبىراق ويلاماعان جەردەن زەرتحانانىڭ تەكسەرۋ ناتيجەسى الگى جىگىتتى قايران قالدىرادى: «بۇل زاتتا ادام دەنەسىنە قاجەتتى ءنارلى قۇرامداردىڭ ءبارى بار جانە ولار ەشقانداي وزگەرىسسىز ساقتالعان، بۇل – ءبىزدىڭ ۇشقىشتار ءۇشىن تابىلمايتىن ازىق. بۇل، ءسىرا، نە نارسە؟» دەگەن قورىتىندىنى كورگەن سوڭ دەرەۋ فرانسياداعى دوسىنا تەلەفون شالىپ، مۇنىڭ نە زات ەكەنىن، قالاي دايىندالاتىنىن جانە دايىنداۋ تەحنولوگياسىن سۇرايدى. ءبىراق جۇرەردە عانا العان سالەمدەمەسىنىڭ ايتەۋىر جەيتىن تاعام ەكەنىن بىلەتىن، قالاي دايىندالاتىنىنان بەيحابار عالىم وعان جارىتىپ جاۋاپ بەرە المايدى. دەسە دە، قايدان العانىن ايتپاي، «كوبىرەك تاۋىپ بەرۋگە» كەلىسەدى. دجون سول عالىمنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا كەلىپتى…
– وي، مىناۋ راس، ۇلكەن وي ارقالاعان اڭگىمە ەكەن، – دەپ مۇحاڭ راقاتتانا كۇلدى…

«التى مالتا اس بولعان» دەگەن تىركەس قازاق ءتىلىنىڭ سوزدىك قورىندا ەجەلدەن بار. ەر جۇرەك بابالارىمىز اق بىلەكتىڭ كۇشىمەن، اق نايزانىڭ ۇشىمەن ەلىن، جەرىن قورعاعاندا، «ەتىگىمەن قان كەشىپ، ەر توقىمىن جاستانعان» جانتالاستى كۇندەردە التى مالتانى اس ەتىپ، نەشە كۇن ءنار تاتپاي جۇرگەنىن ەسكەرسەك، شەتەلدىكتەر ءپاتۋاسىنىڭ ەش قاتەسىز ەكەنىنە كۇمانىمىز قالمايدى. ارينە، قۇرتتىڭ قازاقتىڭ تاعام مادەنيەتىندەگى ورنى بولەك. ءبىر قۇرتتىڭ ءوزى نەشە ءتۇرلى اۋرۋعا ەم ەكەنىن ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە قۇرت ءمۇجۋ بالانىڭ جەتىلۋىنە دە ەرەكشە ىقپال ەتەدى.
بىردە قىتايلىق دارىگەرلەر ءار ۇلت بالالارىنىڭ تىسىنە زەرتتەۋ جۇرگىزىپ، قازاق بالالارىنىڭ ءتىسى ەرەكشە بەرىك ءارى جاقسى جەتىلەتىنىن بايقاعان. مۇنىڭ سەبەبىن ىزدەگەن ماماندار ەڭ سوڭىندا قازاق بالالارىنىڭ ءتىسىنىڭ بەرىك بولۋىنداعى سەبەپ قازاقتاردىڭ بالاسىنا كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ قۇرت مۇجىتەتىنىمەن بايلانىستى دەپ قورىتىندى شىعارعان. ال قۇرتتىڭ قۇرامىن تەكسەرىپ، زەرتتەگەن وسى زامان عىلىمى دا ونىڭ ادام اعزاسىنا اسا پايدالى ەكەنىن ايرىقشا اتاپ وتىر. الايدا سول قاسيەتتى قۇرت ءالى دە قازاقتاردىڭ داستارقانىنان اسا الماي وتىر. قازاقستانعا ساياحاتتاي كەلگەن تۋريستەرگە ۇلتتىق تاعامىمىز رەتىندە دە جۇيەلى تانىستىرا الماي ءجۇرمىز. قۇرت وندىرەتىن زاۋىتتار ۇشقىنداپ قۇرىلعانىمەن، ونىڭ ءدامى، قۇنارى قولمەن جايىلعان قۇرتقا جەتپەي تۇر. قۇرتتىڭ قۇدىرەتىن ۇلتتىڭ قۇدىرەتى رەتىندە تانىستىرۋدى دا نازاردان قاعىس قالدىرماعانىمىز دۇرىس.

قالياكبار ۇسەمحان ۇلى

"استانا اقشامى"