عاليا سوڭعى جىلدارى «تەزىرەك ۇيىقتاپ ءتۇس كورسەم، تۇسىمە سۋدى شولپ ەتكىزگەن كۇمىس قانات بالىق كىرسە ەكەن» دەپ ويلايتىن بولدى. يا، باسقا ەشتەڭە ەمەس، تەك قانا بالىق كورسەم دەيتىن. ەرىككەننىڭ ساندىراعى سەكىلدى بۇل تىلەكتىڭ شىعۋىنىڭ دا وزىنشە ءمانى بار، ايەلدەر اۋرۋحاناسىندا ءبىراز ەم الىپ جاتقاندا پالاتالاس ايەلدەردىڭ اۋزىنان «تۇسىڭدە بالىق كورسەڭ، نە بالىقتى ۇستاپ الساڭ ەكىقابات بولاسىڭ» دەگەندى ەستىگەن بار-دى. ءبىر كەلىنشەك سونداي ءتۇسىن ايتىپ، سول جەردەگى وزگەلەرى دە ەكىقابات بولاردىڭ الدىندا بالىق كورگەندەرىن جارىسا بايانداعاندا ەرىكسىز تاڭعالعان. بىرەۋى بالىقتى ءوزى اۋلاپ العان، بىرەۋىنە باياعىدا قايتىس بولعان اتاسى اكەلىپ كۇمىس قانات بالىق سىيعا تارتقان، ەندى ءبىرى ەكى قولىنا ەكى بالىق ۇستاپ ويانىپ، ارتىنشا ەگىز بالا كوتەرىپتى. عاليا مۇنىڭ راس-وتىرىگىن دە، الدە ايەلدەردىڭ قيالىنان تۋعان نارسە ەكەنىن دە بىلمەيدى، ءبىراق، ءوزى وسىعان سەنەدى. سەنگەندىكتەن دە ءبىر كۇنى بولماسا ءبىر كۇنى تۇسىمدە بالىق كورسەم دەپ ارماندايدى. ءبىراق ءوزىنىڭ تۇسىنە وسى ۋاقىتقا دەيىن سۋدا شورشىپ ءجۇزىپ جۇرگەن كۇمىس قانات بالىقتار ءبىر رەت تە كىرگەن ەمەس. ءوزى سوڭعى جىلدارى، اسىرەسە، ءسابي سۇيسەم دەگەن تىلەكپەن عانا كۇن كەشكەلى ءتۇس كورگىش، تۇسكە ءمان بەرگىش بولىپ العانىن دا بىلەدى. قىز كەزىندە ءتۇس كورگەن بولسا دا ساتتە ۇمىتىپ قالاتىن، وسىكۇندەرى ءار كورگەن ءتۇسىن ەسىنە ساقتاۋعا تىرىسىپ، ۇساق-تۇيەگىنە ءمان بەرگىش بوپ الدى. كوزىن اشپاي جاتىپ كورگەن ءتۇسىن ويىنا ءتۇسىرىپ، ول نەگە كورىنۋى مۇمكىن، بۇل نەنى بىلدىرەدى دەپ ويلاپ كەتەدى. سوڭعىدا كورگەن ءتۇسى ۇنامادى، بۇرىن-سوڭدى بارىپ كورمەگەن ءبىر ەسكى بازاردان بالىق ساتىپ الىپتى، ونىسىن ۇيگە اكەلىپ قاراسا بالىق دەگەنى الدەبىر جىرتقىشتىڭ يىستەنىپ بۇزىلا باستاعان ەتى ەكەن دەيدى. «قاپ، قاراماي العانىمدى قاراشى» دەپ وكىنىپ جاتىپ ويانىپ كەتكەن.
***
ءبىر ايدان بەرى وزىنە-وزى كەلە الار ەمەس. وزىنە-وزى ءالى كەلمەيتىنىن مويىنداعالى دا وتىز كۇن. ميىنىڭ قۋىس-قۋىسىن تەك ءسابي تۋرالى وي جايلاپ العان. ءوزىنىڭ كوڭىلىن الابوتەن كۇيگە بولەيتىن ءسابي تۋرالى ويلارىن، جان جۇيەسىن تەربەپ، بۇلت ۇستىنە قالىقتاتىپ شىعاراتىن قيالىن قايدا جىبەرسە ەكەن، جەردى تەرەڭ قازىپ كومىپ، بولماسا ءبىر شەتىنە وت قويىپ ورتەي دە المايدى، ەشكىمدى كورگىسى كەلمەيدى، جۇمىسقا اياعى تارتپايدى. ءوزىن بالا تۋا المايتىن، ونداي باقىتقا لايىقسىز سورلى بىرەۋ كورە باستاعانى قاشان باستالىپ ەدى ءوزى. وتىز سەگىز جاسىندا ونىڭ جۇيكەسى دارىگەرلەردىڭ الدىندا كەزەك كۇتۋمەن، ءوزىنىڭ بەدەۋلىگىنە سەبەپ بولعان الدەبىر قيسىندى-قيسىنسىز دياگنوزدى انىقتاۋمەن، بىتپەيتىن، شەتى مەن شەگى جوق اناليز تاپسىرۋمەن، اي سايىن ەكىقاباتتىقتى كۇتۋمەن-اق شىتىناي باستاعان. «ءسىزدىڭ ۇيگە شىلدەحاناعا قاشان بارامىز؟» دەۋدى ۇمىتپايتىن تۋىستارمەن كەزدەسپەۋگە تىرىسادى، تولىپ جاتقان ابىسىندارى كورگەن جەردە مۇنىڭ ىشىنە كوزدەرىن قادايتىنىن بايقاعاسىن ەندى شاقىرعان جەرگە دە ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ بارماي قالاتىن بولدى. كوشەدە بالالار «ماما» دەپ ءوز شەشەلەرىنە داۋىستاعاندا مۇنىڭ جۇرەگىن بىرەۋ جۇلقىپ قالعانداي بولىپ، «كىم بىلەدى، وزىمە ايتىلعان وسى ءسوزدى ءومىر باقي ەستىمەي كەتۋىم دە مۇمكىن اۋ» دەگەن ءوزىنىڭ وسى ويىنان ءوزى ۇرەيلەنەتىن. كوشەدە ەكىقابات ايەل كورسە كۇيەۋىنە «مەن دە وسىلاي جۇرسەم عوي» دەپ سىبىرلاعانىن ءوزى دە بايقاماي قالاتىن. ءبارىن قويشى، قۇربىلارى دا، جۇمىستاستار دا وزدەرىنىڭ ءسابيلى بولاتىنىن بۇدان بارىنشا جاسىرىپ باعاتىن بولدى. قۇربىڭ بولىپ قاسىڭدا جۇرەدى، سىرىن ايتادى، سوڭعى العان كويلەگىن، كۇيەۋى سىيلاعان القاسىن كورسەتەدى، ءبىراق، ەكىقابات ەكەنىن جاسىرادى. سوندا بۇل ءىشىن الدەبىر وكىنىشى ءجيدىتىپ، ءوز مۇڭى وزىندە، توماعا-تۇيىق قالاتىن. تۇرمىسقا شىققانىنا ون ءبىر جىلدان اسقاندا جاساندى جولمەن ەكىقابات بولۋ تۋرالى حابارعا ەلەڭ ەتتى. ءبىر ايەل ۇزاق جىل بالا كوتەرمەي ءجۇرىپ، وسى كلينيكاعا كەلگەلى اياعى اۋىرلاپتى، ءقازىر جەتى ايلىق بالاسى بار. «ادام قۇلاقتان ازىپ، كوڭىلدەن سەمىرەدى» دەگەن، كەلىنشەك ءسات اراسىندا جۇزىنە اراي جۇگىرىپ، اتى دارداي كلينيكاعا كەلىپ قابىلداۋعا جازىلعاندا ءوزىن الدا الدەبىر عاجايىپ كۇتىپ تۇرعانداي سەزىمدە بولعانىن قايدان ۇمىتسىن. ادامنىڭ كوڭىلى الدەنەدەن قاتتى ۇمىتتەنىپ، وزىنەن ءوزى لەكىلدەپ تۇرعاندا ءبارى وڭاي كورىنە مە، ءتىپتى بۇعان كلينيكاعا بارىپ، تەكسەرىلىپ، دارىگەر الدەبىر ەم-شارالارىن جاساعان بويدا سول جەردەن ءسابيىن كوتەرىپ شىعاتىنداي كورىنگەنىن قايتەرسىڭ.
– گورموندار قالىپتى ەكەن، جاتىر تۇتىگىنىڭ جۇمىسىندا دا اقاۋ جوق، وسى جولى كلوستەلبيگيتپەن ستيمۋلياسيا جاساپ كورەمىز، - دەدى جىلى ءجۇزدى دارىگەر.
كەلىنشەك مۇنىڭ نە ءدارى ەكەنىن دە، قانداي ءادىس ەكەنىن دە بىلمەيتىن، تەك ءۇمىتى مەن سەنىمىنە عانا ارقا سۇيەيدى، تاپ ءقازىر دارىگەردىڭ ايتقانى ەڭ ءبىر ءساتتى شەشىم كورىندى. ون ءبىر جىلدان سوڭ ءوزىنىڭ وسى جەرگە كەلگەنى تەگىن ەمەس اۋ، ءدال وسى دارىگەردىڭ قابىلداۋىنا تاپ بولۋى جولى بولعىشتىعىنان شىعار. دارىگەر ايتقان قىسقا مەرزىمدىك ستيمۋلياسيانىڭ باعاسى قاجەتتى پرەپاراتتارىنا بايلانىستى قىمباتقا شىقتى. ءبىراق، عاليا ءوزىنىڭ وسى جولعا ىشتەي دايىندالىپ جيناعان قاراجاتى بولعاندىقتان اسا قينالعان جوق.
– قانە، ءبىزدىڭ بولاشاق ماماشانىڭ كوڭىل-كۇيى قالاي ەكەن؟ بوپەنى قارسى الۋعا ءازىرمىز بە؟ – دەپ باستايتىن جايدارى دارىگەر. ول وسى سوزدەرىمەن اق ايەلدەردىڭ كوڭىلىن كوتەرىپ تاستايتىن.
– ءبىز ءبارىن جوسپارلى تۇردە باستادىق، – دەدى دارىگەر.
– 9 جاسۋشانىڭ پۋنكسياسىنىڭ ناتيجەسىندە بىرەۋى عانا جارامسىز بولىپ، وزگەلەرى ەمبريولوگقا بەرىلدى، بۇل تاماشا ناتيجە – دەدى ەكىنشى كۇنى.
– ەمبريولوگ ول جاسۋشانىڭ تورتەۋىنە ەكو ءادىسىن، تورتەۋىنە يكسي ءادىسىن قولدانىپ كورمەكشى، ءبارى ءساتتى بولادى دەپ سەنەمىز، – دەدى دارىگەر كەلىنشەكتى قابىلداپ وتىرىپ ءۇشىنشى كۇنى. عاليا دارىگەردىڭ ايتقان ادىستەرىن ونشا تۇسىنبەيتىن، ءبىراق دارىگەرگە سەندى، ونىڭ جۇزىندەگى جىلىلىق جانىن تىنىشتاندىرا تۇسەدى.
دارىگەردىڭ كۇتكەنى بولمادى، بارلىق جۇمىرتقا جاسۋشالارى ۇرىقتانعانىمەن، ول مولشەردەن تىس كوپ بولعاندىقتان كەلىنشەكتىڭ جۇمىرتقا جاسۋشاسى جارىلىپ كەتىپ، ءوزى قاتتى قينالىپ قالدى.
- ۋايىمداما، جانىم، ءبىرىنشى رەتتە كوبىندە وسىلاي بولادى ەكەن، كەيدە اعزا سونداي رەاكسيا بەرەدى دەيدى، مۇنى دارىگەر ماعان ءتۇسىندىردى. سەن جىلاما، ءبارى جاقسى بولادى، – دەپ جۇباتتى كۇيەۋى عاليانى. كۇيەۋى جۇباتقان سايىن عاليا ەگىلە بەردى. العاشقى ەكو ءساتسىز بولعاننان كەيىنگى تەلەفون شالعاندارعا جاۋاپ بەرمەدى. ءبىر جىلدان سوڭ كلينيكاعا تاعى كەلدى. كەلىنشەك بۇل جولى قورقىپ، ىشتەي قوبالجىعانى سونداي ءار نارسەدەن سەكەم العىش بوپ العان. بۇل جولعى دارىگەرى كوپ سويلەمەيتىن ادام ەكەن. بۇل ءتىپتى عالياعا ۇناي باستادى. «ءوزىم تۇسىنبەيتىن نارسەنى سۇراپ مازاسىن الۋدىڭ قاجەتى قانشا؟» دەپ ويلاعانى دا بار.
قايتادان اناليزدەر، ۋدز، جاڭا پروتوكول. وتكەن جولعىدان قالعان، ارنايى قاتىرىلىپ ساقتالعان ەگىز ۇرىقتان قاتتى ءۇمىت ەتتى. ەكىقاباتتىققا دايىندىقتىڭ ورتاسىندا جاتىردا پوليپ بار دەگەن كۇدىك بولدى. بۇل بۇكىل جۇمىستى ناتيجەسىز اياقتاۋى مۇمكىن ەدى. كەلەسى ۋدز-دەن كەيىن ونىڭ راسىمەن دە پوليپ ەكەنى انىق بولدى، دەگەنمەن، پروتوكول جالعاسا بەردى، ۇرىق جاتىرعا سالىندى، قوسىمشا ەم-شارا جۇرگىزىلدى. ءبىراق، بۇل جولى ەمبريوندار ءولىپ قالدى. «بۇل تاعدىردىڭ جازعانى شىعار» دەدى كۇيەۋى شاراسىز كۇيدە. عاليا كۇيەۋىنىڭ مۇنى نە دەپ جۇباتارعا بىلمەي، ءسوز تاپپاي وتىرعانىن كوردى. جارتى جىلدان سوڭ تاعى ءبىر اسىعىس شەشىم جاسالدى. ارمانىنا اسىققان كەلىنشەكتىڭ كۇتۋگە شىدامى جەتپەگەن، وسى ارالىقتاعى اركىم ءوز ىشىندە بيلەتكەن ۇنسىزدىك پەن بىرىنەن-بىرى اۋمايتىن كۇندەر ونىڭ جانىن جەپ قوياتىنداي.
اسىعىس ارەكەتى باسىنان باستاپ ساتسىزدىككە ۇشىرادى. شىنىنا كەلگەندە عاليا كەزەكتى كريوپروتوكولعا ميىمەن دە، دەنساۋلىعىمەن دە دايىن ەمەس ەدى. ونىڭ جۇيكەسى جۇقارعان، كەز كەلگەن نارسەنى كوڭىلىنە العىش، كەز كەلگەن نارسەگە كوز جاسى دايىن. ءۇپ ەتكەن جەلدەن سۋىق تيگىش، تەز شارشاعىش، كۇيگەلەك بولىپ كەتتى. ارنايى ساقتالعان ەمبريوندار بولا تۇرا ونى ساقتاۋ مەن تاسىمالداۋ شارۋانى قيىنداتا تۇسەتىن بولعاندىقتان باسقا كلينيكاعا بارۋ تۋرالى ويلارىن كەرى ىسىرىپ، بۇل جولى وسى كلينيكانىڭ مەڭگەرۋشىسىن تاڭدادى. باسىندا ءوزىن ءتاۋىر سەزىندى، كوڭىلى دە سەرگىپ، بويىنا كۇش قوسىلعانداي بولىپ، «قۇدايىم كوز جاسىمدى كورگەن ەكەن اۋ، اقىرى بۇيىرتايىن دەگەن شىعار» دەپ وڭاشادا بىلگەنىنشە دۇعا قىلاتىن كەلىنشەكتىڭ العاشقى اپتاسى جاقسى بولدى. ءوزىنىڭ ىشىنە ءوزى ينە سالىپ، دارى-دارمەگىن قابىلداپ، ارنايى تەست ارقىلى ءوزىنىڭ ەكىقابات ەكەنىن كورىپ، ءبىر كۇلىپ، ءبىر جىلاپ، كوڭىلىنە كوكتەم ورناپ، عاليا وسى كۇندەرى تاڭدا دا، تۇندە دە قۇدايىنا ءوزىنىڭ العىسىن ءبىلدىردى. تاڭدا دا، تۇندە دە وسى كۇنگە شۇكىر دەدى. ونىڭ عاجايىپ باقىتتى ءساتى جاقىن ەدى. شىركىن اي، جەرىك بولىپ، ءار نارسەگە كوڭىلى شاپسا دا، كەي تاماقتىڭ يىسىنە شىداي الماي لوقسي بەرسە دە، شارشاپ بولدىرسا دا عاليا سوعان بولا كەيبىر ەركە كەلىنشەكتەر سەكىلدى شاعىنباس ەدى اۋ. ويباي اۋ، جەرىك بولۋ، تالعاقتىق دەگەنىڭ بالا كۇتكەن ايەل ءۇشىن انىق راحات سەزىم ەمەس پە! ەندى بىرنەشە اپتالاردان سوڭ ءىشى دوڭگەلەنىپ تۇرسا، ەكىقابات ايەلدەر كيىنەتىن جەردەن كويلەكتەر تاڭداپ السا، ءسويتىپ ۇزىن بويلى كۇيەۋىنىڭ قاسىندا اياعىن اۋىرلاي باسىپ عاليا كەلە جاتسا... بالا كيىمىن ساتاتىن دۇكەنگە كىرگەندە سول جەردە ۇزاق ايالداپ قالعانىن بايقامايتىن، ەندى سول وزىنە ۇناعان تيتتەي كيىمدەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ساتىپ الادى. ۇل ما، قىز با، كىم بولسا دا بولسىنشى. تەزىرەك كەلسىنشى وسى ۇيگە. ءتۇن ۇيقىسىن ءتورت ەمەس، ون رەت بولسە دە عاليا وعان ريزا بولار ەدى اۋ.
ۋدز ۇرىق جاسۋشاسىن جاتىردان كورە المادى، بۇل جاتىر تۇتىگىندەگى ەكىقاباتتىق ەدى. ەگەر تەزدەتىپ وپەراسيا جاساماسا ايەلدىڭ ءوزىنىڭ ومىرىنە ءقاۋىپ تونبەك. ءوزىن «جەدەل جاردەممەن» الىپ كەتىپ، كەيىن ەسىن جيعاندا دا ول جىلامادى. ءوزىن وپەراسيا بولمەسىنەن پالاتاعا اكەلگەنىن سەزگەن جوق. كەشكە قاراي ويانعاندا باسى اۋىرلاپ، ءوزىن ءزىل قارا تاستىڭ استىندا جانشىلىپ جاتقانداي سەزىندى. جان-دۇنيەسىنە جارىق شاشىپ تۇراتىن ىشكى قۋاتى ولەۋسىرەپ، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعى دا الدەقايدا جوعالعان. سوڭعى ءۇمىتى دە ءوشتى. وسىنى ويلاعاندا بۇرىنعىداي كوڭىلى مۇزدامادى، ىشىندە دە ەشقانداي وكىنگەن الدە وپىنعان سەزىم بولمادى. ءتىپتى ءبىر ساتكە ادامنىڭ ءىشى ءولىپ قالادى دەگەن وسىنداي بولا ما ەكەن دەگەندى ويلاپ كوردى. شالا ماس سەكىلدى بۇلدىراعان ساناسىن ءسۇرتىپ، كەشە نە بولعانىن ۇمىتقىسى كەلەدى. ەندى نەنى ارماندايدى؟ كۇن سايىن ۇيقىعا جاتاردا ءوزىنىڭ ايى-كۇنىنە جەتىپ جەڭىلدەنگەنىن، كىپ-كىشكەنتاي شاقالاقتى كەۋدەسىنە باسقانىن، كۇيەۋىنە حابارلاسىپ، «سەنىڭ كىشكەنتاي كوشىرمەڭ مەنىڭ قاسىما جاتىر» دەپ ايتقانىن، ءوزى سوعان ىرزا بولىپ جىميعانىن، كۇيەۋىنىڭ دە ار جاقتا قۋانىشتان ءجۇزى الاۋلاپ كەتكەنىن ەلەستەتەتىن. «ادام ءوزىنىڭ قۋانىشتى ساتتەرىن، باقىتتى شاعىن ۇنەمى كوز الدىنا ەلەستەتۋ كەرەك، سوندا ونىڭ ءوزى اڭساعان باقىتقا جەتۋى وڭايىراق بولادى. ادام ماقساتىنا جەتكەنىن كوز الدىنا ەلەستەتىپ، ارمانداي بەرسە، ماقساتىنا جەتەدى» دەگەن پسيحولوگتاردىڭ ءسوزىن ويىنا الىپ ىزالانا مىرس ەتتى. سول ترەنينگتەرگە نەگە بارىپ ەدى؟ ءوز ىشىنە سەنىم ۇيالاتۋ ءۇشىن، سول ادامداردىڭ سوزىنەن كۇش الۋ ءۇشىن بارعان. ەندى سوعان كەتكەن ۋاقىتىنا، اقشاسىنا ءىشى اشىعانداي ما اۋ... «سونىڭ ءبارى دالباسا ەكەن دەپ ويلاپ جاتتى كەلىنشەك ءوز باسىنداعى ساتسىزدىككە ايتەۋىر بىرەۋدى كىنالى دەپ تابۋعا بەكىنگەندەي. «وسىنداي ساندالعان اڭگىمەلەرىمەن ەلدىڭ باسىن قاتىرادى، الدەنەدەن ءۇمىتتى، ايتەۋىر الدا بولار ءبىر جاقسىلىققا سەنەتىن، سوعان تەزىرەك جەتكىسى كەلىپ، ءار نارسەنى جانىنا جالاۋ قىلىپ جۇرەتىن جارىم كوڭىل ادامداردىڭ سەنىمىمەن ويناۋ عوي بۇل. ايتپەسە، اينالىپ كەلگەندە ءبارى قۇدايدىڭ قالاۋىمەن...»
قولىنا شانشىعان ينە ارقىلى تامىرىنا ءدارى قۇيعان قۇتىعا قاراپ جاتىپ ءبىر قاراعاندا قوزعالماي، ءتىپتى اعىسى تىم-تىم باياۋ ءجۇرىپ، ونبەي جاتقانداي كورىنگەن سۇيىقتىڭ بىرتىندەپ ازايىپ، تۇبىنە جاقىنداپ، ءبىر كەزدە سارقىلىپ تاۋسىلعانىنا تاڭعالعانداي بولىپ جاتتى. «مىناۋ اعىپ بىتكەنشە قاشان، ارقام سىرەسىپ قالاتىن شىعار دەگەندى ويلاتىپ جاتقان. ادامنىڭ ءۇمىتى دە سونداي ەكەن اۋ، كەشەگە دەيىن مەن دە سونشاما ءۇمىتتى ەدىم، ەندى از كۇندە ءبارى جاقسى بولىپ، ءوزىمدى شىن باقىتتى سەزىنەتىنىمە سەنگەم، ال ەندى، مىنە، جوعارىدا بايلانعان قۇتىداعى تاۋسىلعان ءدارى سەكىلدى مەنىڭ دە ۇمىتىمنەن تۇك قالمادى» دەگەندى ويلاعاندا ونىڭ سىرعىپ جانارىنان اققان ءمولدىر مونشاقتار لەزدە اق تىستى جاستىققا ءسىڭىپ كەتىپ جاتتى.
– ءالى بىرنەشە كۇن وسى جەردە بولىپ ەم الاسىز، ءسىزدىڭ اعزاڭىزعا ودان كەيىن دە كۇتىم كەرەك، ەڭ باستىسى جان تىنىشتىعى كەرەك، ءوزىڭىزدىڭ جۇيكەڭىزدى تىنىشتاندىرىپ، جانىڭىزعا دەمالىس بەرۋ – ءوز قولىڭىزدا، – دەدى دارىگەر.
كۇندەلىكتى جۇمىسىندا وزگەرمەس سابىرلى قالپىمەن، ءبىرسىدىرعى داۋسىمەن ءوزىنىڭ كاسىبي مىندەتىنە ساي سويلەپ وتىرعان دارىگەردىڭ كوزىنەن جاناشىرلىقتى كوردى.
– سىزدەن سۇراسام بولا ما؟
– ايتا بەرىڭىز؟
– مەنىڭ ەندى ەشقانداي مۇمكىندىگىم قالمادى ما؟
دەۋىن دەسە دە، «مىنا الدىمداعى قايتا-قايتا تاۋى شاعىلىپ، شەرمەندە بولعان بايعۇس ايەلگە نە دەسەم ەكەن؟» دەگەن ويىن دا، الدەنە دەپ جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن تاماعىن كەنەپ ۇزاقتاۋ وتىرىپ العانىن دا بايقاپ وتىرعان عاليا ءوزىنىڭ سۇراعى ءۇشىن وكىنىپ قالدى. «بەكەر سۇرادىم، تاعى دا جاقاۋراتىپ، كوڭىلىمە قاراپ، الداي سالاتىن ءسوز ايتادى اۋ. كوڭىلگە قارايمىن دەپ وزدەرى دە بايقاماي ءۇمىت سىيلاپ كەتەتىندەرى بار بۇلاردىڭ».
– مەن سىزگە ءقازىر ەشتەڭە دەي المايمىن. اۋەلى ەمدەلىڭىز، وزىڭىزگە كەلىڭىز. سوسىن اسىقپاي سويلەسەمىز. مەن سىزگە بۇل جاعداي تۋرالى ويلاي بەرمەڭىز دەپ اقىل بەرەر ەدىم.
ول پالاتاداعى وزىنەن باسقا ءۇش كەلىنشەككە، ولاردىڭ ءوزارا اڭگىمەلەرىنە دە نازار اۋدارمادى. بۇرىنىراقتا ءوزى سەكىلدى ايەلدەرمەن تەز ءتىل تابىسۋعا، تۇسىك تاستاعان نە بەدەۋلىكتەن ەمدەلگەن ايەلدەردى جۇباتۋعا تىرىساتىن، ءوزىن دە وسى سىناقتان وتكەندە الدا الدەبىر عاجايىپ جاقسىلىق كۇتىپ تۇرارىنا ىشتەي يلاناتىن بولسا، بۇل جولى ەشكىممەن تىلدەسكىسى دە، الدەكىمدەردىڭ مۇنىڭ كوڭىلىن الدارتقاتپاقشى بولعانىن دا كورگىسى كەلمەدى. كەلىنشەكتىڭ قۇر سۇلدەرى قالدى، قاراعان جاندى وزىنە تارتاتىن ايالى جانارى تۇنجىراپ، كوزىنىڭ استى كوگىس تارتقان، ايتەۋىر بىرنارسە ىشىپ-جەگەندەي، تەلەفون شالعاندارعا بىردەڭە دەپ جاۋاپ بەرگەندەي، ءتىپتى ودان كەيىن جۇمىسىنا بارىپ ءجۇردى. ءبىراق، ول ءومىر ءسۇرىپ جۇرمەگەن سەكىلدى ەدى.
- بالا اسىراپ الساق قايتەدى، – دەدى بىردە شاي ۇستىندە كۇيەۋىنە قاراپ.
كۇيەۋى ءۇنسىز تاماعىن جەي بەردى.
– ۇزاق جىل بالاسى بولماعان ەرلى زايىپتىلار ءسابي اسىراپ السا ارتىنشا وزدەرىنىڭ دە بالاسى بولادى ەكەن.
– سەن ول بالانى مەيىرىمىڭە بولەپ، پانا بولۋ ءۇشىن ەمەس ءوزىڭنىڭ قاجەتىڭ ءۇشىن عانا اسىراپ الماقسىڭ با؟ – دەدى كۇيەۋى بۇعان بارلاي قاراپ. عاليا كۇيەۋىنە تىكسىنىپ قاراپ قالدى.
– سەن نە دەپ تۇرسىڭ؟ بالا اسىراپ العىم كەلگەنى ءۇشىن، مۇمكىن سودان كەيىن ءوزىم دە انا بولارمىن دەپ ويلاعانىم ءۇشىن جازىقتىمىن با؟ – جوق، مەن ولاي دەگەنىم جوق، سەن دە، مەن دە بالا اسىراپ الۋعا ءالى دايىن ەمەسپىز دەگىم كەلگەن – دەدى كۇيەۋى جۋاسىعان ۇنمەن. سول كۇنى عاليا ۆاننادا بەتىن جۋىپ تۇرىپ وكسىپ-وكسىپ جىلاپ تۇرىپ، «شىنىمەن دە بالا اسىراپ الساق، ول مەنى ماما دەسە، سوڭىمنان تومپاڭداپ جۇگىرىپ جۇرسە... ەسى كىرمەگەن نە جاڭا تۋعان ءسابي بولسا، ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزگە باۋىر باسساق ونىڭ بىزدەن تۋعانى-تۋماعانى ماڭىزدى ەمەس قوي»، – دەپ ويلاپ تۇردى. سول كۇنى ءوزىنىڭ ويىن قۇپتاماعان، قايتا كىنالاي سويلەگەن كۇيەۋىنە وسى جولى وكپەسىن ءبىلدىرىپ تەرىس قاراعان كۇيى جاتىپ قالدى. ءوزى قىرىنان جاتىپ، كەۋدەسىن اشىڭقىراپ، ءبىر قولىمەن بالانىڭ باسىن ۇستاعانداي، ەكىنشى قولىمەن ءسابيدى قۇشاقتاعانداي ىڭعايلانىپ جاتقان ول ءوز قيالىندا ءسابيىن قۇشاعىنا العان انا بولاتىن. ەگەر الدەكىم بايقاتپاي كەلىپ بوساعادان سىعالار بولسا، كەلىنشەكتى ءبىر قىرىنان جاتىپ بالاسىن ەمىزىپ جاتىر ەكەن دەپ ويلار ەدى.
ەرتەڭىندە ەكەۋى ەشتەڭە بولماعانداي جۇمىسقا جينالا باستادى، كۇيەۋى كەلىنشەگىنىڭ ەتىگىن ءسۇرتتى، كيىمىن الىپ بەردى. ءبىر-بىرىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ قوشتاسىپ كەتىپ بارا جاتقاندا كەلىنشەك توقتاي قالىپ كۇيەۋىنە الدەنە ايتپاق بولدى. – جانىم، مىسىق الساق قايتەدى؟ مىسىق شە... كادىمگى، بالا مىسىق...
كەشەگى ءوزىنىڭ اقىماقتىعىنا وكىنۋلى جىگىت كەلىنشەگىنىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن مۇمكىندىك تابىلعانىنا قۋانىپ كەتكەندەي بولدى.
– مىسىق دەيسىڭ بە؟ ارينە. بالا مىسىق جاقسى عوي، ساعان ۇناسا الايىق، ساتىلاتىن شىعار، حابارلاندىرۋلاردى قاراپ سويلەسە بەر، بارىپ الىپ كەلەمىز، – دەدى ەلپىلدەپ. كەلىنشەك كۇيەۋىنىڭ وسى ءبىر قىلىعىنا ريزا بولىپ، قۋانعانداي تەز باسىپ ايالداماعا ءجۇردى. جولدا ماناعى كورىنىستى ەلەستەتتى.
«ساعان ۇناسا الا عوي، – دەدى ەمەس پە؟ مەنىڭ كوڭىلىمە بولا ايتتى اۋ، ايتپەسە، ول مىسىقتى ۇناتپايتىن ەدى عوي. قالاي ەسىنەن شىعىپ كەتكەن»؟ كەشكە كەلگەن كەزدە كەلىنشەك الدەبىر گۇلدى اكەلىپ جارىق مول تۇسەتىن تەرەزەنىڭ الدىنا قويدى.
– قاراشى، قانداي ادەمى. ءقازىر ول ءالى كىشكەنتاي، ال ەرتەڭ وسەدى، گۇل اتادى. فيكۋس گۇل اتقاندا... دەپ كەلىپ كەلىنشەك ۇندەمەي قالدى.
– فيكۋس گۇل اتقاندا نە بولادى؟ – دەدى كۇيەۋى ەكى كوزىن تەلەديداردان اۋدارماستان.
– فيكۋس گۇل اتقاندا ايەلدەر بالا كوتەرەدى ەكەن، جۇمىستا قىزداردان ەستىدىم. كۇيەۋى كەلىنشەگىنىڭ جۇزىنە قارادى دا ونى اياپ كەتتى. ءار نارسەنى ىرىم ەتىپ، ءار نارسەدەن ءۇمىت ەتىپ، ءار كۇنى كۇتۋمەن، ءبىر عاجايىپتى اڭساۋمەن ءوتىپ جاتقان كەلىنشەكتىڭ انا بولسام دەگەن ارمانى ونى كۇن وتكەن سايىن جۋىسىتىپ، جاسىتا تۇسكەن ەدى
– جانىم، سەن بىلەسىڭ بە، بالا دەگەن جاقسى عوي، ءبىراق، ماعان الدىمەن سەن كەرەكسىڭ. سەن! تۇسىنەسىڭ بە؟ مىنا ومىردە بالاسىز وتكەن ادامداردىڭ ءبارىن باقىتسىز دەي الاسىڭ با؟ مىسالى، «كىم مەنىڭ بەتىمە كەلىپ سەن باقىتسىزسىڭ، بالاڭ جوق!» دەپ ايتا الادى؟ مەن ونداي ادامنىڭ ءوزىنىڭ بەتىن بىت-شىت قىپ تەگىستەپ جىبەرەر ەدىم. ويتكەنى، مەنىڭ قاسىمدا سەن بارسىڭ. ءبىر-بىرىمىزدى جاقسى كورەمىز عوي، قالعانى قۇدايدىڭ ءىسى. جانىم، سەن... ۋايىمداي بەرمەشى.
وسىنى ايتقاندا كۇيەۋىنىڭ داۋسى دىرىلدەپ كەتتى. ونىڭ كىرپىگىنە ءىلىنىپ قالعان ءبىر تامشى جاستى بايقاعان عاليا ءدال سول ساتتە ءوزىنىڭ بالاسىزدىعىن زور قايعىعا بالاپ، ءوزىن دە ءمۇجىپ، كۇيەۋىنىڭ دە ءتوزىمىن سارقىپ، جانىن پىسكىلەي بەرەتىنىن ۇققانداي بولدى. ءتىپتى ارتىق كەتىپتى اۋ. ەندى بۇلاي كۇن سايىن ونى دا، ءوزىمدى دە قيناي بەرمەيىن دەپ شەشتى. ول كۇنى ەرلى-زايىپتىلار شايدى كۇندەگىدەن ۇزاق ءىشتى، اڭگىمەلەرى دە تاۋسىلار بولمادى.
***
كۇيەۋىنىڭ جۇمىس ورنىنا جاڭادان كەلگەن جىگىت جاسى شامالاس بولعاسىن با، ءبىرتۇرلى ءىش تارتىپ، بۇلاردىڭ دوسى رەتىندە ۇيگە كەلىپ تۇراتىن بولدى. ءوزى ءىلتيپاتتى جىگىت، اڭگىمەسى دە ءتۇزۋ. ءبىراق، وتباسى جونىندە ايتا بەرمەيدى، نەگىزىنەن جۇمىسقا قاتىستى اڭگىمەلەسىپ قانا وتىرادى. ءبىر كۇنى عاليانىڭ كۇيەۋى ونىڭ وزدەرىن قوناققا شاقىرعانىن ەسكەرتتى.
– نە قوناقتىق؟
– جاي، قازاقتىڭ ەسىك كورسەتۋى شىعار.
بولمەلەرى شاعىن ءۇش بولمەلى پاتەرگە دە وسىنشا ادامدى قوناققا شاقىرۋعا بولادى دەپ ورىسى كوپ ولكەدەن كەلگەن عاليا ويلاماپتى. تىعىلىسىپ بولسا دا سيىسىپ وتىرىپ جاتىر، ايتەۋىر. ءبىر بايقاعانى، بۇل ۇيدە بالا دا كوپ ەكەن، بەسەۋ مە، الدە التاۋ ما... ءبىرى كەلىپ اكەسىنىڭ موينىنا اسىلىپ، ءبىرى شەشەسىنىڭ ەتەگىنە جارماسىپ، ارعى بولمەدە تاعى ەكى-ۇشەۋىنىڭ بىردەڭەگە تالاسىپ جاتقان داۋىستارى ەستىلىپ جاتقاسىن با، عالياعا ءۇي تولى بالا سياقتى كورىندى. ول قوناق بولمەگە كىرىپ-شىققان بالالارعا قىزىقتاي قارايدى. ولاردىڭ شوكولادتان ايعىزدالعان بەتى دە، ىستىقتاعان، تەرمەن جابىسقان شاشتارى دا، جارقىن-جارقىن شىققان داۋىستارى دا عالياعا اسا سۇيكىمدى كورىندى. ول تەك ءوزىنىڭ عانا ەمەس، كۇيەۋىنىڭ دە بالالاردى قىزىقتاي، بۇرىن بۇل بايقاي قويماعان ەرەكشە پەيىلمەن، ايرىقشا ىقىلاسپەن نازارىن اۋدارىپ وتىرعانىن بايقادى. ءىشى ازداپ الەم-جالەم بولعانداي ما... وسىعان دەيىن ءوزى بالاسىزبىن دەپ قانشا مۇڭايىپ-جىلاپ جۇرسە دە كۇيەۋىنىڭ سىر بەرمەيتىنى وعان ءبىر الابوتەن سەنىم بەرەتىن. ول قانداي سەنىم ەدى؟ «كۇيەۋىم بالا ءۇشىن تاپ مەندەي مۇڭايىپ ەزىلمەيدى، بالادان گورى مەنى جاقسى كورەدى» دەگەن سەنىم بە الدە بالا تاپپادىڭ دەپ ايەلىن تاستاپ كەتەتىن ادام ەمەس دەگەن سەنىمى مە؟ ول اراسى وزىنە بەيمالىم. ءبىرىنشى شايدان كەيىن ايەلدەر بولەك بولمەدە وتىرعان كەزدە دە كوزىنىڭ قيىعىمەن دالىزدە كۇيەۋىنىڭ شاشى جالبىراعان كىشكەنە قىزدى كوتەرىپ الىپ، ەركەلەتىپ، ونىمەن سويلەسىپ جاتقانىن كوردى. سىرتىمەن جايماشۋاق قالىپ تانىتىپ وتىرعانىمەن ءىشى ورتەنىپ جاتقانداي. سوندا مۇنىسى نەسى؟ كۇيەۋىن كىشكەنتاي ءسابي قىزدان قىزعانعانى ما؟ الدە سول قىزدىڭ شەشەسى ءوزى بولماعانىنا ءىشى كۇيە مە؟ عاليا ويمەن وتىرىپ وزىنە قويىلعان سۇراقتى دا اڭداماپتى.
– ءسىزدىڭ ويىڭىز باسقا جاقتا عوي دەيمىن زامانداس، – دەپ جىميدى ءۇي يەسىنىڭ كەلىنشەگى. سۇڭعاق بويلى، ۇزىن كويلەك كيىپ، ورامالدى جاعىنان تارتقان كەلىنشەكتى بەس-التى بالا تاپقان دەپ ايتا المايسىڭ، جۇزىندە كۇيزەلىستىڭ ءىزى جوق، ءوز ومىرىنە ريزاشىلىق پەن الدەبىر قاناعات سەزىمى بار.
– ماماندىعىڭىز ەسەپشى دەپ ەستىدىم، اڭگىمە ايتا وتىرىڭىز. مەن دە ءبىر كەزدە ەسەپشىلىكتى وقىعان ەدىم، كەيىن بالالاردان شىعا الماي وتىرىپ قالدىق قوي، – دەپ اڭگىمە باستادى كەلىنشەك. بۇل دا بارىنشا ءىلتيپات ءبىلدىرىپ، اڭگىمەگە ىڭعاي ءبىلدىرىپ جاتىر.
– نەشە بالاڭىز بار، ەندىگى ۇلكەن شىعار.
– بالامىز جوق، – دەپ كۇلدى. نەگە كۇلگەنىن ءوزى بىلمەدى، بۇل ءوزىن وسىعان كىنالى، ايىپتى سەزىنگەن شاراسىز كۇلكى ەدى. -ينشاللا، بولا جاتار، ۋايىمداماڭىز، – دەدى مۇسىلمان كەلىنشەك.
– اللاھتان تىلەڭىز، شىن نيەتپەن تىلەسەڭىز تىلەگىڭىزدى قايتارمايدى. بۇل ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. قوناقتىقتان كەلگەن سوڭ دا كۇيەۋى سول ءۇيدىڭ بالالارى تۋرالى، ولاردىڭ كۇلكىلى قىلىقتارىن اڭگىمە قىلىپ ايتتى. ايتقان سايىن ءوزى سوعان ءماز بولا كۇلەدى. ءبىر كەزدە كەلىنشەگىنىڭ كۇلمەي وتىرعانىن، كۇلمەك تۇگىلى يىعى بۇگىلىپ كەتكەنىن بايقاعان جىگىت اڭگىمەسىن دوعارا قويدى. «جالعاستىرا بەرسەڭشى، تىڭداعان ماعان دا قىزىق، پەرىشتەلەردىڭ سوزدەرى، قىلىقتارى كەرەمەت قوي» دەگەندى بۇل ايتا المادى. اۋىر وي جانشىپ، سول كۇنى ۇيقىسى قاشتى. ارادا ءبىراز كۇن وتكەن سوڭ كۇيەۋىنىڭ جولداس جىگىتى بۇلاردى تاعى دا شاقىردى.
– ىڭعايسىز عوي، ءوزىمىز ءالى شاقىرعانىمىز جوق – دەپ تارتىنشاقتادى بۇل.
– ەشتەڭە ەتپەيدى، كەلەسىدە شاقىرامىز، – دەپ كۇيەۋى جينالا باستادى.
– تەزدەتسەڭشى، عالياش.
ءوزى سولاردىڭ بۇلاردى تاعى دا ۇيلەرىنە قوناققا شاقىرعانىنا قۋانعانداي ما، ايتەۋىر، قالبالاقتاپ كەتكەندەي كورىندى بۇعان.
– مەن بارمايمىن.
– نەگە؟
–سول، بارعىم كەلمەي تۇر.
–قويشى، عاليا، بارماعانى نەسى؟ بارامىز. ۇيات قوي، ادام سياقتى شاقىرىپ جاتىر. بۇل جولى الدىنداعى كىشكەنتاي قىز بار ەمەس پە، داريا دەگەن، سونىڭ تۋعان كۇنى ەكەن. سول قىز بىزدەردى قوناققا شاقىرام دەپتى. ءسابي شاقىرعاندا قالاي بارمايسىڭ؟ ايتپاقشى، وعان نە الامىز، كىشكەنتاي قىزعا قۋىرشاق پا، الدە ادەمى كويلەك پە، ءوزىڭ تاڭداشى. كۇيەۋى اۋىز جاپپاي دامىلسىز سويلەگىش بولىپ الىپتى. ول ۇيگە بارسا وتكەندەگىدەي ءوزىن ءبىرتۇرلى ىڭعايسىز سەزىنىپ وتىرارىنا عاليانىڭ كۇمانى بولمادى. باسقالار قۋانىشقا جينالىپ قۋانىپ جاتقاندا زورلانىپ جىميىپ، وتىرىك كۇلگەنسىپ وتىرعاننىڭ نەسى جاقسى. ونىڭ بارعىسى كەلمەدى.
– سەن ءوزىڭ بارىپ كەل، دوسىڭ عوي. مەن بارمايمىن. باسىم اۋىرىپ تۇر. كۇيەۋى كەلىنشەگىنىڭ سىلتاۋىنىڭ راس-وتىرىگىن انىقتاپ الايىن دەگەندەي مۇنىڭ بەتىنە ويلانا كوز تاستادى. عاليا شىنىمەن دە اۋىرىپ تۇرعانداي ەدى. جەلكەسى تارتىپ، شەكەسى سولقىلداعانداي بولدى ما اۋ... ول كۇيەۋىنە نازار سالماستان سومكەسىنەن باس اۋرۋىنىڭ ءدارىسىن الىپ ءىشتى. سوندا بارىپ كۇيەۋى ونىڭ سوزىنە كوزى جەتكەندەي بولىپ، كيىنە باستادى.
سول كۇنى بۇعان كۇيەۋى قوناقتىقتا تىم ۇزاق بوگەلگەندەي كورىنگەنى اي. ءتۇن ورتاسى اۋا قوڭىراۋ باسقان كۇيەۋىن قارسى العاندا ىشىندە ءاتى-جونى بەلگىسىز قىزعانىشى الدە وكپەسى ويانعانداي بولدى، ءبىراق، سىر بەرمەدى، توڭ-تورىس قاباق بىلدىرۋگە بولمايدى، جىبەرگەن ءوزى. ەرمەگەن دە ءوزى.
– داريانىڭ تۋعان كۇنى ۇزاققا سوزىلدى – دەدى كۇيەۋى اقتالعانداي بولىپ.
– وتىرىپ قالىپپىز. ايتپاقشى، وعان جىلايتىن، كۇلەتىن قۋىرشاق پەن سومكەسى بار ادەمى كويلەك ساتىپ الدىم. سىيلىعىما قاتتى قۋاندى، «اعاي، سىزگە لاحمەت» دەپ قويادى ۇلكەن ادامشا. ونىڭ كىشكەنتاي ءىنىسى بار عوي ءۇش جاستاعى، اتى جاراس، داريا مەن جاراس ەكەۋى كۇرەسەدى ەكەن، ەندى بالالاردىڭ كۇرەسكەندەرى قانداي دەشى، ەكەۋى ەكىجاقتان جۇگىرىپ كەلىپ، ۇمار-جۇمار، بىر-بىرىنە شەكەلەرىن سوعىپ، وعان وزدەرى جىلاپ، قىزىق بولدى، – دەپ قاراڭعى بولمەدە جالعىز ءوزى سامبىرلاپ جاتقان كۇيەۋىنە:
– ۇيىقتا، ەرتەڭ جۇمىس، ەرتە تۇرۋ كەرەك، – دەگەن داۋسى سالقىنداۋ ەستىلگەنىن ءوزى دە بايقادى. ءوزىنىڭ بالالاردىڭ كۇرەسى تۋرالى اڭگىمەنى تىڭداعىسى كەلمەگەنىن جاسىرا الماعانىنا قىسىلعانداي دا بولدى. ءبىراق، ول اڭگىمەنى اياعىنا شەيىن تىڭداۋعا ءبارىبىر شىدامى جەتپەس ەدى.
بىرنەشە كۇن وتكەندە تەلەفونىنا بەلگىسىز نومەردەن قوڭىراۋ ءتۇستى، داۋسىنان تانىدى، وتكەندە قوناققا شاقىرعان كەلىنشەك ەكەن. حال-جاعداي سۇراپ، ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ بارادى، «وڭاشا جەرگە بارايىق، ءبىراۋىق بالا-شاعادان مويىن بوساتىپ، وڭاشا وتىرىڭ كەلەدى، مەنىمەن بارساڭىز دەپ ەدىم». عاليا ونىڭ كوڭىلىن قايتارا المادى. عاليا قازاعى سيرەك، كىلەڭ باسقا ۇلتتار تۇراتىن وڭىردەن كەلگەندىكتەن بە، اسا اڭگىمەشىل ەمەس، ءوزىن ساياق ۇستايتىن مىنەزى تاعى بار، بۇل جولى دا باستاپقىدا سويلەسىپ كەتە المادى، دەگەنمەن كەلىنشەك ءتىلى مايدا، ادامدى باۋراپ، اڭگىمەنى دە جاقسى ايتادى ەكەن. ءوزى كۇيەۋىن قاتتى سىيلايتىنىن، وعان قىزمەت ەتۋدى باقىت سانايتىنىن ايتۋدان جالىقپايدى ەكەن.
– ءسىز كۇيەۋىڭىزدى باقىتتى ەتكىڭىز كەلسە، وعان مۇمكىندىك جەتەدى، مىنا ومىردە پەرزەنتسىز ءوتۋ قانداي قيىن، ءبىز ادەتتە ايەل ادامداردى انا بولا الماعانى ءۇشىن ازاپ شەگەدى دەپ ويلايمىز، شىن مانىسىندە ەر ادامدار ىشىنەن قاسىرەت شەگەدى، كەيبىرى ىشىندەگى كۇيىكتى باسۋ ءۇشىن اراق ىشەدى، كەيبىرەۋى اجىراسىپ جاتادى، ال ءسىزدىڭ كۇيەۋىڭىز تەك ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزگە قاراۋمەن كەلەدى ەكەن. ول سۇيىسپەنشىلىگى شىعار، ءبىراق، ول دا باقىتتى بولۋى ءتيىس قوي، ومىردەن ۇرپاق سۇيمەي وتە بەرە مە؟
كەلىنشەكتىڭ ارىدەن باستاپ، جۇيەلەپ، سوزباقتاپ شۇباتىپ اكەلە جاتقان اڭگىمەسىنىڭ توركىنىن عاليا ەندى ءتۇسىندى. ءوزى قاپىرىق جەردە باسى اينالىپ، جۇرەگى قاتتىراق سوققانداي ما... قاپەلىمدە نە دەرگە دە بىلمەدى. تەك ءوزىنىڭ ءۇنسىز كەتكەنى دۇرىس بولمايتىنىن ءتۇسىندى، نە جاڭاعى كەلىنشەككە قارسى ءۋاج ايتىپ، نە بولماسا بۇل اڭگىمەنىڭ شىعۋ سەبەبىنە كوز جەتكىزۋى كەرەك. سوندا بۇل نە ايتقىسى كەلىپ وتىر؟ بۇعان كۇيەۋىڭنىڭ باسىن بوسات دەي مە، الدە بالا اسىراپ ال دەي مە؟
– ءسىز مەنىڭ سوزىمە رەنجىپ قالماعان شىعارسىز، تۇسىنەدى دەپ ايتىپ جاتقانىم عوي. ءبىر جاعى جاناشىرلىق، ءبارىمىز دە مۇسىلمانبىز، كەيدە ويعا كەلمەيتىن نارسەلەر بولادى، وندايدا بىلگەندى ەسكە سالۋ پارىز، – دەپ ءبىر توقتادى سوزگە شەشەن ايەل.
– ءسىز مىنانى ايتىڭىزشى، مەنىڭ كۇيەۋىم سىزدەرگە بارىپ بالام جوق دەپ مۇڭ شاقتى ما؟
– نە دەيسىز؟ جوعا، قۇداي ساقتاسىن. ول كىسى ونداي ايتۋدان اۋلاق. مەن جاي دوستىقپەن ايتىپ جاتقانىم... كوڭىلىڭىزگە كەلسە كەشىرىم وتىنەم.
– شىنىمدى ايتسام، – دەپ باستادى ءسوزىن عاليا ويلى جۇزبەن، - وسى ون التى جىل دەمەي اق قويايىن، سوڭعى ون جىل بويى ويلاعانىم تەك ءسابي ءسۇيۋ تۋرالى ويلار. قانشاما رەت قاراجات جۇمساپ ەمدەلدىك تە، جاساندى جولمەن بالا كوتەرتەدى دەپ كلينيكالاردى دا ءبىراز اينالشىقتادىم، ءبىراق، قۇداي بەرمەيىن دەسە قىلعان نيەت، جاساعان امالىڭ ءبارى زايا ەكەن. ال، بالا اسىراپ الۋدى كۇيەۋىم ونشا قۇپتامادى، مۇمكىن، ول ءالى ءازىر ەمەس شىعار. ەندى ءبىز ءبىر-بىرىمىزدى قيناماي، جايمەن اقىرىن عانا ءومىر كەشۋدى ويلايمىز. ءوز ارامىزداعى سىيلاستىقتى، جاراسىمدى ساقتاپ ءومىر سۇرەمىز دەپ شەشتىك. عاليا باسىندا جاي بىر-ەكى اۋىز سوزبەن اڭگىمەنى توقتاتامىن دەپ ويلاعانىمەن، ءوزىنىڭ قالايشا شەشىلىپ، بار سىرىن ايتقانىن بايقامادى. تاماعىنا كەپ قالعان وكسىكتى بىلدىرگىسى كەلمەگەندەي جۇتىنا بەرەدى.
– ارينە، دۇرىس ايتاسىز. ول اقىلدى ادامداردىڭ تىرلىگى. كەلىنشەك اڭگىمەسىن ودان ءارى جالعادى. – ەرىنە باقىت سىيلاعىسى كەلەتىن ايەلگە مۇمكىندىك تە، جول دا كوپ. مىسالى، ءسىز جولداسىڭىزعا ەكىنشى ايەل اپەرە الاسىز، ءوز ىرزالىعىڭىزبەن. ونداي وتباسىلار تولىپ جاتىر. سول كەزدە جولداسىڭىز دا سىزگە ءومىر بويى ىرزا بولادى، ول ايەلدەن تۋعان بالانى ءوزىڭىز باۋىرىڭىزعا سالىپ الار ەدىڭىز، ەڭ باستىسى وسى ءىسىڭىز ءۇشىن اللاھتىڭ رازىلىعىنا بولەنىپ، جۇماققا بارا ەدىڭىز. مەن تەك جاي ايتىپ جاتىرمىن، ءبارىن ءوزىڭىز شەشەسىز. ءوز جۇرەك قالاۋىڭىزبەن قىلاتىن شارۋا عوي.
عاليا بۇل شاقىرىستىڭ اقىر سوڭى وسىلاي اياقتالارىن بولجاعانداي دا ەدى. ويتكەنى، وسىنشا ۋاقىتىن شىعىنداپ، قايتا-قايتا سوزگە تارتىپ، سىلاپ-سيپاي وتىرىپ سويلەگەندە ادامنىڭ ايتەۋىر ءبىر ماقساتى بولارى بەلگىلى عوي. ەندى بۇل ماقسات قايدان شىقتى؟ عاليا كۇيەۋىنە سەنەدى، ول بارىپ «ايەلىم بەدەۋ، پەرزەنت سۇيگىزەتىن ايەل الۋىما رۇقسات بەرۋى ەكىتالاي» دەپ مۇڭايىپ، كەڭەس سۇراماعانى انىق، الدە دوسىنا جانى اشىعان جولداس جىگىتتىڭ تىرلىگى مە؟ بولماسا وزدەرىنىڭ باۋىر دەيتۇعىن سىڭلىلەرىنىڭ ءبىرىنىڭ باعىن اشۋدى كوزدەگەن مىنا كەلىنشەكتىڭ تۇپكى ويى ما؟ عاليا وڭاشا وتىرىستان راحاتتانىپ ەمەس، ابدەن قالجىراپ، شارشاپ شىقتى. ىستىق ۇرىپ تاستاعان با، جۇرەگى اينىپ، ءوڭى بوزارىپ تۇردى. كەلگەسىن دە كۇيەۋىنە ول اڭگىمە تۋرالى ءتىس جارمادى. ءبىراق، ءوزىنىڭ ۇيقىسى قاشتى. ەرتەڭىندە جۇمىسى دا جۇرمەي، الدىنداعى ەسەپ-قيسابىنان شاتىسا جازدادى. شىنىمەن دە كۇيەۋىنىڭ باعىن بايلاپ ءجۇر اۋ... باسقا بىرەۋ بولسا الدەقاشان ءبىر جاعىنا شىعار ەدى. وسى كەزگە دەيىن ادالدىق تانىتىپ، شىدامدى، بەرىك مىنەزىنە ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ، كۇيەۋىنە رۇقساتىن بەرسە شە؟ ولاي ەتۋ قولىنان كەلە مە؟ كەشەگى مۇسىلمان ايەل ايتپاقشى، جۇماققا بارار ەدى، ەل ايتىپ جۇرەتىن دانا ايەلدىڭ ۇلگىسىن كورسەتەر ەدى. ول ويشا كۇيەۋىمەن اراداعى اڭگىمەنى، وعان رۇقساتىن بەرگەنىن، قيماسا دا قوشتاسقانىن، باقىت تىلەگەنىن ەلەستەتپەكشى بولعان، ءبىراق، وعان ءبىرتۇرلى باتىلى جەتپەدى. ءوزىنىڭ جاستاي قوسىلعان جارىن الدەكىمگە قيىپ بەرۋ مۇنىڭ قولىنان كەلمەيتىن ەرلىك ەدى. ونىڭ وسىنداي ەرلىك جاساپ ەلدىڭ ەسىندە قالار داناگوي ايەل بولعىسى دا كەلمەدى، جۇماق تۋرالى دا ويلامادى. ول كۇيەۋىن ءالى دە بۇرىنعىشا سۇيەتىنىن ءتۇسىندى.
***
تەمىرجول ۆوكزالىنىڭ ءىشى دە، سىرتى دا قاشانعىداي قايناپ جاتتى. ىعى-جىعى ساپىرىلىسقان ادامداردىڭ ورتاسىمەن كەلە جاتىپ، نەنى دۇرىس ىستەپ، نەنى ۇقساتپاعانىن ويشا سارالاعان بولادى. كۇيەۋىنە كومانديروۆكاعا بارام دەپ ەسكەرتىپ قويعان، ءبىراق جۇمىسىنان ارىزىن جازىپ ءبىرجولا بوساپ شىققان. باعىتى رەسەيدىڭ قازاقستانمەن شەكارالاس جاتقان قالاسى، ول جاقتا تۋعان باۋىرلارى بار. ولار مۇنى وزەككە تەپپەس، دەنى ساۋ، جۇمىسقا ورنالاسسا كۇن كورىپ كەتەر. قانشا دەگەنمەن تۋعان جەرى، تۋعان باۋىرلارى. بۇدان بىلاي ءومىرىنىڭ جاقسى شاقتارى قالعان قالادا، كۇيەۋىنە جاقىن جەردە قالا المايدى. مۇسىلمان ايەل ايتقانداي ونى باسقامەن بولىسە المايتىنى دا بەلگىلى ەدى، ال ەگەر ءوزى قيمىلداپ ءبىر امال قىلماسا كۇيەۋىنىڭ بۇدان ايىرىلاتىن ويى دا جوق. شىنىندا دا ول نەگە بۇل دۇنيەدەن قۋ باس بولىپ ءوتۋى كەرەك؟ ۇزىن بويلى، كەڭ يىقتى، كەڭ ماڭدايى مەن قىر مۇرىنى سىمباتىن اشا تۇسەتىن جىگىتتىڭ باقىتتى بولۋعا قاقى جوق دەگەندى كىم ايتا الادى؟ ەگەر بۇل ونىڭ ومىرىنەن جوعالسا، مۇلدەم كوزىنە كورىنبەسە، بىرتە-بىرتە كوڭىلى سۋىپ، اقىرى قايرىلماسىن ءبىلىپ ءومىرىن باسقاشا، جاڭاشا باستار، كىم بىلگەن، مۇمكىن، ونىڭ جاڭا ومىرىنەن ىڭگالاعان، بىلدىرلاعان ءسابي ءۇنى ەستىلەر، سول كەزدە بارىپ مەنىڭ ونى باقىتتى ەتۋگە دەگەن تالپىنىسىمدى تۇسىنەر، ريزا بولار... دەپ ويلاپ بارا جاتتى. سىرعىپ اققان كوز جاسىنا قاراعان جۇرت تاڭىرقامايدى. ءتىپتى ءمان بەرمەيدى. باسقا باسقا ەمەس، تاپ وسى ۆوكزالدا عانا كوڭىل بوساۋعا، كوزدەن جاس شىعارۋعا رۇقسات بارداي...
ءوز ۆاگونىنا ورنالاسقان بويدا عاليا تەلەفونىنا قوڭىراۋ شالعان كۇيەۋىنىڭ نومەرىن تانىدى. جۇرەگى تومەن تارتىپ كەتكەندەي بولدى. جەتى رەت قوڭىراۋ شالىپتى، بۇل بىرەۋىن دە ەستىمەپتى. «ءمىندىڭ بە، بارعاسىن حابارلاس، جىلى كيىن» دەپ ايتار ەدى. بۇل ءىسساپارعا شىقسا وسىلاي تەلەفون شالا بەرەتىن ادەتى. كەرى زۆونداۋعا باتىلى جەتپەدى. ءوزىن ۇستاي الماي جىلاپ جىبەرەدى اۋ. نەمەسە ونىڭ جۇرەگىن اۋىرتاتىن ءسوز ايتىپ قالا ما... عاليا تەلەفونىنا مەلشيىپ قاراپ وتىردى. ءبىر كەزدە ساۋساقتارى اسىعىس ۇساق ارىپتەردى تەرە باستادى. «مەن ەندى ورالمايمىن، ىزدەمە، ءوز باقىتىڭدى تاپ، ۇيلەن، ءسابي ءسۇي» دەپ جازدى دا تەلەفوندى ءوشىرىپ، سيم كارتاسىن الىپ تاستادى. ۆاگون ءىشى قاپىرىق ەدى، سودان با، الدە كوڭىلىنىڭ تولقىنىسىنان با، عاليانىڭ باسى قاتتى اينالىپ، ءبىرتۇرلى السىرەگەندەي بولدى. ۆاگوننىڭ باسقا ءبىر بولىگىنەن الدەكىمنىڭ قاتتىراق قويعان مۋزىكاسى ەستىلىپ تۇر. ول دا ءبىر مۇڭلى اۋەن ەكەن، باقىتسىز ماحابباتتى جىرلاپ، كەلىنشەكتىڭ ىشىندەگى الدەبىر نازىك پەرنەلەرىن باسا تۇسەدى. ۆاگون تەرەزەسىنەن سىرتقا كوز سالىپ، كۇننىڭ باتىپ بارا جاتقان قىزىل جالقىن شاپاعىن كوردى، كارتينا سياقتى لەزدە جوعالىپ جاتقان قالا كورىنىسىنە قاراپ وتىرىپ اۋەلى كوز جاسى جايمەن اعا باستادى، ءبىر كەزدە تىعىنى اتىلىپ كەتكەندەي سولقىلداي جىلادى. ءبارى ءبىتتى... ول ءوزىنىڭ جۇرەگىن دە، جانىن دا وسىندا قالدىرىپ، وزىمەن بىرگە تەك ەستەلىكتەردى عانا اكەتىپ بارا جاتىر ەدى. جىلاعاننان الدەبىر جەڭىلدىكتى سەزىندى مە، جوق پا بەلگىسىز، باسى دا بوس قاۋاق سەكىلدى، جانىندا دا كۇزدىكۇنگى اۋانى شالعان سالقىندىق بار. وسى ساتتە ءوز ىشىندەگى ءسات سايىن ۇلعايىپ بارا جاتقان مۇڭى مەن وكىنىشىنىڭ سالماعىن ەلەگىسى كەلمەدى، ءتىپتى سوڭعى كۇندەرى قاتتى وي كەشىپ، كوڭىلى نەشە ءبىر سەزىمگە بيلەتكەننەن بە، قۇرساعىنداعى جاڭا تىرشىلىكتىڭ ءبۇر جارعانىن دا سەزبەگەن ەدى. عاليا ءوزىنىڭ ون التى جىل كۇتكەن تۇڭعىشىمەن بىرگە جولعا شىققانىن ءالى بىلمەيتىن. الىس جولعا...
19.01.2018.
6alash ۇسىنادى
