دانيەل كانەمان ەۆرەي ۇلتىنان شىققان. ول يزرايلدە اسكەرلىك بورىشىن وتەگەن. سوندىقتان اسكەري ورىندار دا ونى لەكسيا سويلەۋگە ءجيى ۇسىنىس ەتەدى.
ءبىر جولى ول “قايتكەندە جاقسى ۇشقىش باۋلۋعا بولادى؟” دەگەن تاقىرىپتا سويلەگەن كەزدە: “ءبىر ادامدى دۇرىس تاربيەلەۋدىڭ جولى- دەركەزىندە ءبىر دۇرىس ءىسىن باعالاپ، ماقتاپ، شابىتتاندىرىپ وتىرۋ” دەپ ايتادى ءارى سول تۋرالى جاراتىلىس الەمىنەن دە، قوعامدىق ومىردەن دە تالاي مىسال كەلتىرەدى. سول شاقتا ءبىر اسكەري شەندى مىرس ەتىپ: “بۇل ساندىراق! مەن كەيبىر ۇشقىشتاردى ماقتاعاننان كەيىن ناتيجەسى تومەندەپ كەتەدى، ال كەيبىرىن ۇرىسىپ جازالاعاننان كەيىن ناتيجەسى جوعارلايدى، بۇنى ءوزىم سىناق ەتىپ كورگەنمىن، ماقتاي بەرۋ ادامدى وسىرمەيدى! سەن دە ءبىر ايتا بەرەتىن الدامشى ەكەنسىڭ!” دەپ قارسى پىكىر بىلدىرەدى.
بۇل شاقتا باسقا ادام بولسا رەنجىپ نەمەسە ساسقالاقتاپ قالۋى مۇمكىن. ءبىراق دانيەل كانەمان سابىرلى قالپىنان جازباستان: “مەن ءسىز ايتقان جاعدايدى ناقتىلى باسىڭىزدان وتكەرگەنىڭىزگە سەنەمىن، ەشقانداي وتىرىك قوسقان جوقسىز، ءبىراق وڭباي قاتەلەسكەنسىز. بۇل ەشقانداي دا تاربيە ءتاسىلى ەمەس، قايتا جازعىرىپ كىنالاۋدىڭ جولى. پسيحولوگيادا قالپىنا قايتۋ دەگەن زاڭدىلىق بولادى. ءبىر ادامنىڭ ناتيجەسى كەرەمەت بولعان كەزدە ونى ماقتايسىز، ءبىراق ول سول شاقتا ءوزىنىڭ قالىپتى دەڭگەيىنەن جوعارى ناتيجە كورسەتتى دەگەن ءسوز. ءبىراق ول سول بيىكتە قالىپ قويمايدى ءوزىنىڭ ورتاشا دەڭگەيىنە قايتادى. ءبىر ادام تومەن ناتيجە كورسەتكەندە وعان ۇرساسىز، ءبىراق ول دا ءبارىبىر ءوزىنىڭ ورتاشا دەڭگەيىنە ورالادى. ادامنىڭ ناتيجەسى دە تولقىن سياقتى ول بىردە ءسال ورلەپ، بىردە ءسال قۇلداپ تۇرادى. تولقىن اتاۋلى ءوزىنىڭ ورتاشا دەڭگەيىنە ورالماي قويمايدى. ءسىز ماقتاماساڭىز دا، ۇرسپاساڭىز دا ول اۋەلگى ارناسىن تابار ەدى، ال ءسىز ورتاشا قالپىنا قايتۋ زاڭدىلىعى مەن سەبەپ-سالدارلىق زاڭدىلىقتى شاتاستىرىپ تۇرسىز” دەپ تۇسىندىرەدى.
اسكەري شەندى بۇل سوزگە يلانا قويماعان سوڭ دانيەل ەكى اسكەردى شاقىرىپ نىساناعا تەڭگە لاقتىرتادى. ەستەلىككە العاندا تەڭگەنىڭ ءدال ءتۇسۋ ناتيجەسى تابيعي تولقىن قالىپتاستىرعان ەدى. بۇنى كورىپ اسكەري شەندى دە امالسىز مويىنسال بولادى.
تاربيەلەنۋشىنى ءار دۇرىس ءىسى ءۇشىن ماقتاپ وتىرۋ نەگە كەرەك؟ ۇيتكەنى تۇراقتاندىرۋ مەن شابىتتاندىرۋ دەركەزىندە بولعاندا ادامنىڭ وز-وزىنە دەگەن سەنىمى ارتىپ وتىرادى. سەنىمدىلىك ارتپاعان جەردە قىزىعۋشىلىق بولمايدى. ال قىزىعۋشىلىقسىز ونەر-بىلىم قونبايدى.
بۇل زاڭدىلىقتى ءاربىر اتا-انا ءبىلۋى كەرەك ەدى. ۇيتكەنى “ءبىزدىڭ بالا ماقتاعان سايىن كەرى كەتەدى، ۇرىسپاساڭ وڭالمايدى” دەپ ءوزىن دە بالاسىن دا قيناپ ءومىر سۇرەتىن جاندار قانشاما! سول بالالاردىڭ ۇرىس-كەرىسكە قۇلاعى ۇيرەنىپ كەتكەن سوڭ ءتىپتى ۇيرەنۋدى جەك كورىپ، قايتسەم وسىدان قۇتىلام دەپ ۇيدەن قاشۋعا دا بەيىم تۇراتىنىن قايتەرسىز.
كەيبىر ماتەماتيكالىق فورمۋلالاردى، فيزيكالىق زاڭدىلىقتاردى بىلمەي ءومىر سۇرۋگە بولار. ءبىراق پسيحولوگيالىق قاعيدالاردى بىلمەي كۇن كەشۋ ءومىردى قانشاما ەسە قيىنداتىپ جىبەرەدى دەسەڭىزشى…
-ىقىلاس ورازباي
