Dóńgelegin sanap aınaldyrǵandaı, kejegesi keıin tartyp, ózin ózi qystap áreń júrip kelip toqtaǵan avtobýs ishine ıin tiresken jurtpen aralasyp kirgen boıda qaltasynan uıaly telefonyn alyp ýaqytty qarap jatyp, «keshegideı taǵy keshigip júrmesem jarar edi» dep oılady. Kúndegi kórinis. Bala kezden tanys ózine. Keıde jalyqtyrady, keıde adamdardy syrtynan baqylaý ádeti kóńilin bóledi. Biriniń aıaǵyn biri basyp, biriniń sómkesiniń shyǵyrshyq temiri ekinshisiniń sý jańa kıimin ilip ketip, qabaq shytysqan áıelder arqasyndaǵy dáý rúkzagymen eldiń bárin túıip yǵyryn shyǵarǵan jıren jigittiń ózinen-ózi aınalyp, oınaqshyǵan kózi men ashýly júzine qaraıdy da oǵan áldene deýge bata almaıdy, aıaldamadan asyp baryp toqtaǵan júrgizýshige aıqaı salǵan qarttyń qalpaǵy jelkesine qaraı ysyrylyp ketipti, aıaldamany habarlaýǵa erinip, bar esi-derti elden aqsha jınaýmen bolǵan kondýktorǵa dúrse qoıa bergen kempir bireý-mireý oryn bere me dep aınalasyna úmitpen qarap tur, eki qulaǵyn shubatylǵan uzyn symdarmen bitep alǵan jastar terezege qarap qalǵyǵan túr tanytady, kúndegideı sapyrylysqan tirliktiń arasynda ter men shýashtyń ıisinen eki ókpesi qysylyp bul da ketip barady.
Kóp qabatty úıdiń kóleńkesinde, kún shýaǵynan tysqary qalǵan aıaldamada uzaq turǵanda boıy tońazı bastap edi, al úlken qalanyń máıithanasynyń aýlasy álden-aq qapyryq eken. Qarsy jaqtan jel soqsa budan saraıyń ashylyp jarytpaıdy, kerisinshe, áldebir ıis kómip ketedi de, sol sátte aınalanyń bári kónetoz tartyp, kirmeı jatyp keri burylyp shyǵa jónelgiń keledi. Aýlanyń ahýaly da qashanǵydaı kóńilsiz, ortaǵa qoıylǵan stol ǵana o basta óziniń erekshe mindet úshin jasalǵanyn biletindeı ústine qansha ret tabyt qoıylsa da syny qashpaı-aq, bárin kóterip úırengen syńaımen nyq tur. Aýlanyń shyǵa beris jeri budan keńirek. Osy jerden kilemge ne aq jaımaǵa oralǵan múrdeni katafalkaǵa tıep alyp ketedi. Ádette qalalyq patologoanatomıalyq ortalyqqa túskender ábden qartaıyp ne jazylmaıtyn aýrýdan qaıtys bolǵandar.
Saǵat 10 bolar-bolmastan ishinara qaraly kıim kıgen, júzderi synyq adamdardyń jaqyndarynyń denesin alyp ketýge kelip turǵanyn kórdi. Osy jerde jumys jasaǵan bir jarym jyldyń bederinde neshetúrli adamdy kórdi, keıde buǵan shyn qaıǵyratyndary úıde qalyp, terisi qalyńdaryn ádeıi osyndaı jerge jiberetin sıaqty kórinedi, kúnde osy jerden ólik alyp ketip júrgendeı bedireıgen sazbetterdi de, tipti ala tańmen iship, qyzǵyn kúıde kelip shý shyǵaratyndardy da kórýge bolar edi. Syrttaǵylar saǵat qaraǵyshtap, kúrsinip, shydamsyzdanyp, telefonyn damyldatpastan onyń ar jaǵyndaǵy adammen sharshaǵan, taýsylǵan daýyspen sóılesip, ózderinen ózderi zildeı bolyp turǵan kezderinde ishte sanıtarlardyń qara terge túsip, jan alyp, jan berip jatqanyn bilmeıtin. Múrdeni ashqannan keıingi qaıta tigip shyǵý, jýyndyrý, kıindirý, eger qajet bolsa grımdeý solardyń moınynda. Osy kezde sáýleti eskirgen, o bastaǵy sarǵysh boıaýy ońa bastaǵan ǵımarattan táýir kıingen orta jastaǵy er adam shyqty da áldekimniń famılıasyn atap, «tabytty ákelińizder» dedi. Azdan soń manaǵy daýystyń «alyp kete berińizder» degeni estildi. Kireberiste bujyrbet kisi daýsy qatty-qatty shyǵyp, qoldaryn sermelep qoıady. Osy turysynda boıyn aq halat kıgen qyzmetkerdi sabap tastaıtyndaı yza kernegen. Onsha nazar aýdarmasa da bul shýdyń neden shyqqanyn ishi shamalaıdy. Óz basy múrdeni ashqyzý ne ashqyzbaý qaıtys bolǵan adamnyń erkine, dinı senimine baılanysty sheshilýi kerek degenge mıy jetpeıdi, mıynyń qýys-qýysy ózderiniń jastaı oqýǵa túsken kezden sińirip alǵan qaǵıdalarymen tolyp qalǵany sondaı, múrde ashylyp, ol adamnyń qaıtys bolýyna ákelgen ne jaǵdaı ekenin, qandaı aýrý, qaı organnyń jumysynan aqaý ketkenin bilip, tiri júrgen basqa adamdarǵa dıagnoz qoıýda, emdeýde osynyń bári kómektesýi kerek dep esepteıdi. Zerttemeseń, bilmeseń qalaı qorytyndy jasaısyń? Tájirbıe jasalmaǵasyn, naqty dıagnoz qoıylmaǵasyn medısınanyń sapasy bola ma? Talaı ret aldyna kelgen múrdeni zerttegende onyń dáriger qoıǵan aýrýdan emes, múlde basqa aýrýdan ólgenine kózi jetken. Bundaı kúnde bolyp jatyr. Bul da aıqaı shyǵaryp jatqan adamnyń qasyna tura qalyp, osynyń bárin aıtyp túsindirgisi keldi de, bul oıynan so boıy aınyp shyǵa keldi, óziniń osy birtoǵa qalpyn buzǵysy kelmedi, sóılemeıtin «klıenttermen» tynyshtyqta jumys istep úırengendikten áńgimeden boıyn tartyp ustaıdy.
***
Sabylystyń bári birinshi qabatta, al ekinshi qabat túgelimen zerthanalardan, qosymsha oryndardan turady. Bul kirgende sanıtarlyqqa jaqynda kelgen stýdent bala da aldyndaǵy múrdeniń basynyń astyna kirpish qoıyp ózine yńǵaılap alyp, bar ynta-shyntasymen jumysqa kirisken eken. Osylaı etse múrde doǵa tárizdengen qalypqa túsip, ony soıý da jeńilirek ekenin biledi. Jas balanyń keıde ózinen ózi muńaıyp qalatynyn da baıqaıdy. Stýdent bala úshin tirisinde kıimniń jaqsysyn kıip, basyna qus jastyq salyp erkelep júretin adam balasynyń keýdesinen jany shyqqan soń-aq kirpish jastanyp, topyraq qushatyny onyń oılamaǵan jerden jazym bolǵanynan da aıanyshty kórinetin bolý kerek. Degenmen, stýdenttiń osy bir aýyr jumysqa úırengeni jazyńqy qabaǵynan baıqalady. Deneni kesip, ishki múshelerdi shyǵaryp, dárigerdiń tekserisinen keıin olardy ornyna salyp, sol tilgen jerdi muqıat tigip, arnaıy tehnıkamen grım jasap, múrdedegi daqtar men bozarǵanyn jasyryp, aqyr sońynda tiri adamdaı kıindiretin eń las jumysty atqarý jas jigitke qaıdan ońaı bolsyn, bári kúnkóris úshin, bul jerdiń tabysy da mardymsyz, ári jumys bolsyn, ári tájirıbe dep júrgeni. Bastapqyda keńsirikti qyspasa da qolaısyzdyq týdyratyn ıiske júregi loblyǵanyn jasyra almaı qabaǵy kirjıip júretin stýdenttiń shydamy qaı ýaqytqa deıin jeterin kim bilsin, áıteýir, osyndaǵylardyń qoldary qalt etse álsin-álsin temeki tartyp keletin ádeti oǵan da juqqan.
- Taǵy da aq jaıma kerek!
Stýdent áldekimge daýystady. Aq jaıma teń-teńimen ákelinse de uzaqqa jetpeı qalady. Kim ekeni anyqtalmaǵan múrdeler arnaıy molaǵa jóneltiledi. Týǵan týysqandary men úı-kúıi joqtar ádette kıindirilmeıdi, oǵan arnaıy qarajat bólinbegen. Bul durys emes dep esepteıtin qyzmetkerler olardy qandaı dinde ekenine qaramastan aq jaımaǵa oraıdy, olar arnaıy sandar qatarymen jerlenedi.
Jumys bólmesi qashanǵydaı taza, aýadan spırt ıisi shyǵady. Munyń patologoanatom retindegi kúndelikti jumysy aýrýdyń tarıhymen tanysyp, markalanǵan organnyń bólikteri men tkanderin zertteýden bastaldy. Mektepte júrgende analıtıkalyq esepterdi shyǵarǵandy jaqsy kóretin, keıin aýrý tarıhyn qaraý, rengten qorytyndylaryn salystyra otyryp dıagnoz qoıý ony shabyttandyratyn boldy, quddy ózin detektıv retinde elestetedi. Klınısıst dárigerlerdiń munyń qoıǵan qorytyndysyn kútip otyrǵany oǵan shabyt beredi. Ózi bir kórinbeıtin jumys bolsa da, osy qıyn jumbaqty sheshken saıyn óz ishinde áldebir qanaǵattanýshylyq sezim paıda bolady.
Sasha aǵaıdy jıi eske alady. Osy jerge kelgende jumys jaıyn ózine úıretken. Qashan kórseń de qaljyńdap, keıde adamnyń oıyna kelmeıtin nárseni aıtyp eriksiz kúldiretin Sasha aǵaıdyń qaljyńbastyǵyn keıin baryp túsindi. Adam jaǵymsyz áserden qorǵanýdan amal tabýy kerek, áıtpese ózine qıyn. Al ózi múrdeniń ishine úńilgende basqa oıdy jıyp qoıyp, dıagnoz qoıý kerek degendi ǵana ustanady. Aldyndaǵy aýrý tarıhynyń ózi qysqa jazylǵan bolsa da basqa adam túsinip oqysa boıy titirkener edi, al, ishki músheleri alynyp, opyraıyp qalǵan deneni kórgen beısaýat adamnyń júregi ustap qalýy ábden múmkin, ózine ondaı qańǵyǵan qorqynysh sezimi jat, aldyndaǵy múrdege bıologıalyq materıal dep qana qaraıdy. Eger aldyna kelgen árbir «klıentine» qaıǵyryp, óziniń emosıasyn bildiretin bolsa onda ózinen túk qalmaıtynyn biledi.
Materıaldyń ezilip-bosańsýyn qaıtarý úshin formalınge salyp qoıdy. Osylaısha tkanniń qaldyǵy birneshe ret óńdeýden ótip, arnaıy parafınge quıylady. Bólek-bólek shynylarda ót, isiktiń bóligi, hırýrg operasıa kezinde kesip alǵan materıaldar salynǵan. Jasýshany mıkroskoppen anyq kórý úshin tkanderdi arnaıy suıyqtyqqa salyp boıap aldy, sol kezde qanǵa boıalǵan organ sur túske, al óte jińishke tinder ashyq túske enedi. Birneshe shynyny bylaı alyp qoıdy. Osynyń bárin eshteńe oılamaı otyryp jaıbaraqat jasap jatty. Bıopsıany zertteýge ádette 2-4 kún beriledi, al naqty dıagnoz qoıýǵa onshaqty kún kerek. Endi búgingi jumysy boıynsha akt toltyryp, qorytyndy jasaý qaldy. Tynyshtyqty klavıatýranyń tyq-tyq etken daýysy ǵana buzyp tur. Prınter shýlap, birinshi akt daıyn boldy. Ol ekinshisine kiristi. Osy otyrǵanda óziniń búkil «klıentterin» tanıtyn sekildi.
***
Búgin demalysy edi, boıy tońazı bastasa da kózin ashpaı jata berdi. Kezinde anasyna jumys ornynan bergen bir bólmeli jataqhananyń ishinde kóz toqtatyp qaraıtyn da eshteńe joq. Dıplomyn endi alatyn kezde jalǵyz qaldy. Endi bul keshikse «Balam, seni kútip otyrmyn» dep telefon shalatyn da, perzenthananyń kúndelikti ómiri týraly áńgime aıtatyn da sheshesinsiz qalǵan jalǵyz bólme qulazyp tur. Aıaq astyndaǵy kilemsheniń qaǵylmaǵanyna da kóp bolypty, qaqsa qansha shań shyǵar eken. Kóz aldyna kilemsheden burq-burq shyqqan shańdy elestetti. Buryshtaǵy ústine sý tógile-tógile betki qabaty isinip kóterilip ketken eski týmbonyń ústi de úıge kele jatyp jol-jónekeı satyp alǵan pıssanyń qoraby, koka-kolanyń ydysy, donerdiń orama qaǵazynan ybyrsyp ketken. Erte ketip, kesh keletin boıdaqtyń jataǵy ne ońsyn. Bólmeni jaqsylap jınap alý kerek dep oılady. Kesheli-beri oıynan shyqpaı júrgen sharýasyna da úlgerýi kerek.
Taǵy da sheshesin oılap ketti, anasy qaıtys bolǵaly jalǵyz bólme de bar jylýynan, bar sáninen, tipti jaǵymdy ıisinen de aırylǵan. Anasy bul jumystan qarny ashyp keledi ǵoı dep ıisin burqyratyp borsh ne samsa pisirip qoıatyn, ishine mahabbatyn salyp pisirgen sol asty iship otyrǵan buǵan búgingi kúni qalaı ótkenin aıta bastar edi. Júregim aýyrady dep shaǵymdanyp kórmegen anasyn endi qaıtyp kóre almaıtynyna esh sene almaıdy, áli qasynda, biraq qashanǵydaı jumysta júr degenge ózin ılandyrǵysy keledi. Raıa apaıdyń ne Mashanyń kezekshiligin atqaryp júrgen sekildi. Sodan beri janyn muń qursap alyp jibermeıtin, áldeneni kútýmen, áldenege alańdaýmen ótip jatqan kúnderiniń ne óńi, ne túsi ekenin boljap bolmastaı kúıde júrgen ómirinen ózi de jalyǵa bastaǵan. Aııa kezdespese túbi qandy qarasý sekildi tuńǵıyq ózine tartyp keter me edi, Aııanyń kezdeskeni qandaı jaqsy boldy. Báribir sheshesiniń orny úńireıip tur. Jany muńnan ábden bosap, joǵaltý sezimi kómeskilengennen keıin sheshesiniń nemereli bolý týraly armanyn oryndasa ǵoı, keleshekte kóriner balasy qyz bolaryna jáne sol sábıdiń ájesine uqsaıtynyna ózi kádimgideı senedi. Sheshesiniń kishkene qońyr kózderinde meıirim tunyp turatyn. Daýsy únemi bir qalypty. Kún saıyn sheshesin esine alady, onyń kúlgeni, birdeńege qabaq shytqany, daýsy, kıingeni bári kóz aldynda. Mıymen sheshesimen ótken kúnderdi oraltý múmkin emestigin sezip tursa da, júregi qas-qaǵymda bolyp ótken jaǵdaıdy qabyldar emes. Kún saıyn anasy sekildi erte turyp ózine botqa pisiredi, biraq, onysy da anasynykyndeı dámdi emes. Sheshesiniń jaqsy adam bolǵandyǵynan shyǵar, perzenthanada birge jasaıtyn áriptesteri ulynan basqa eshkimi joq jalǵyzilikti áıeldiń aýyrtpalyǵyn kóteristi.
Adamdary ár qıyrdan jınalǵan bul qalada týys degennen sheshesiniń jaqyn sińlisi ǵana bar. Ol týraly da bertinde bildi emes pe? Buryn óziniń sińlisi bar ekeni jaıynda tisinen bir sóz shyǵarmaǵan sheshesi qaıtys bolarynan eki aı buryn ǵana «qalaıda sol naǵashy apańdy taýyp al» degen. Meken-jaıyn da bergen. Sińlisiniń turaǵyn burynnan bile me, álde bireýler arqyly tapty ma, ol jaǵy jumbaq bolyp qaldy. Sińliń bar ekenin buryn nege aıtpadyń dep te surap úlgermedi. Internetten aty-jónin izdegende naǵashy apasynyń jas kezde aýyzǵa ilikken, eń ataqty synshylardyń joǵary baǵasyn alǵan aktrısa ekenin bildi. Bári aıaq astynan, tez bolǵany sondaı, sheshesi qaıtys bolǵanda naǵashy apasyna habarlasý da oıǵa kelmepti. Óz qaıǵysymen júrip ol týraly tipti umytyp ketkenin qarashy. Ómirińde kórmegen, estimegen adamdy týys dep qabyldaý, izdep tabý jalǵyzbasty áıeldiń ózimen-ózi buıyǵy ósken jalǵyz ulyna úırenshikti daǵdyǵa aınalmaǵany taǵy bar... Sheshesiniń qolymen jazylǵan telefon nomerlerin tere bastaǵanda ishteı qobaljý boldy.
***
Naǵashy apasyn izdep kelip, esiktiń ashylýyn biraz kútti. Jalǵyzbasty adam qansha degenmen buryn kórmegen adamyna esik ashýǵa qorqasoqtaıtyn shyǵar dep oılady. Jasy elýden asqan boıshańdaý, tolyqsha kelgen áıel birazdan soń baryp esikti ashty da muny kirgizisimen tez jaýyp, birneshe jerden sart-surt etkizip kilttep jatty. «Syrt kıimińdi myna jerge il. Qaltańda ne bar? Osy jerde bol». Úıge kelgen adamdy bulaı qarsylaǵandy birinshi kórýi. Qaltasyna qarý salyp júretin kúmándi bireýge uqsap tur ma eken?
Qalanyń shet jaǵyndaǵy ýaqytynda jalǵyzbastylarǵa berilgen jataqhanadan basqany kórmegen adam úshin úlken appaq dıvan qoıylǵan keń hol tym abajadaı bolyp kórindi. Tor kózderi kóp vıtrajdy terezeniń qasyndaǵy appaq kresloda adammen birdeı appaq aıýdy otyrǵyzyp qoıypty. Tyq-tyq etken dybys shyqqan jaqqa betin burǵanda qoınynda sabalaq júndi aq ıti bar naǵashy apasy basqa bólmeden kele jatyr eken. Úıdiń ishinde júrse de aıaǵynda aq týflı. Osy turǵanda bir jaqtan kelip ne bir jaqqa jınalyp jatqan adamǵa uqsaıdy. Shashyn ishine qaraı buıralap, qasyn sándep boıap, qulaǵyna úlken dóńgelek syrǵa taǵypty. Ústindegi blýzasynyń áppaqtyǵy áıeldiń taza kıinetindigin baıqatady. Etegi jer syzǵan uzyn gúldi ıýbkasy qozǵalǵan saıyn terbelip, qymbat átirdiń ıisi murynǵa keledi. «Aktrısa ekenin umytpaıdy eken» dep súısindi jas jigit ishinen. Óziniń anasyn esine aldy. «Ol qarapaıym edi, yńǵaıly dep shalbar men fýtbolkasyn tastamaıtyn. Múmkin, basqa kıim alýǵa aqshasy da jetpegen shyǵar, qas qylǵandaı munyń medısınany tańdaǵanyn qarasaıshy, baqandaı jeti jyl oqytty. Sóıtken sheshesi munyń dıplom alǵanyn da kóre almaı ketti». Bir sátke sheshesi esine túsip muńaıyp qalǵan jigit naǵashy apasyna qarap otyryp, munyń sheshesine múlde uqsamaıtynyn baıqap ishteı qatty tańǵaldy. Salystyrýdyń ózi artyq, qıynnan qıystyryp uqsataıyn deseń de esh uqsamaıtyn. Naǵashy apasy munyń qasyna kelip otyrar, aman-saýlyq surar dep kútip otyr.
Qaıda qarasa da appaq tústi kórdi, naǵashy apasy aq tústi erekshe unatady eken, tipti ıtine deıin aq eken, kórmeımisiń! Tumsyǵy úshkir, uzyn qulaqtary salbyrap turǵan áppaq pýdeldiń júnderi jatyńqy, jýyndyrǵan soń muqıat taraǵany kórinip tur. Ittiń kózi qara túıme sekildi, túımedeı kózderin buǵan senimsizdikpen qadap úre bastady.
Naǵashy apasy buǵan birtúrli sýyq, adamǵa onsha nazar salmaıtyndaı kórindi. Tipti óziniń ápkesiniń qaıtys bolǵanyn estigende de kózine jas almaı bedireıip otyra berdi. Suraǵy da oǵash kórindi.
-Raktan ketti me?
-Júrekten.
-Perzenthanadaǵylar túgel keldi me?
-Ia. Bári keldi. Jerleýine de kómektesti.
-Kóp aýyrdy ma?
-Joq. Tipti aýyrmaǵan sıaqty. Álde maǵan bildirmedi me...
-Tez ketse mamań baqytty eken.
Jigit tosylyp qaldy. Ol ne degeni, ómirden erte ketý baqyt pa? Jalǵyz balasyn ósirip, oqytyp, endi qyzyǵyn kórem degende bir týysy joq úlken qalada jalǵyz tastap kete barǵanyn qalaı baqytqa balaıdy? Myna kisi birtúrli eken.
Naǵashy apasy basqa eshteńe suramady. As úı jaqta ydystardyń shyldyry estildi. Bul otyrǵan úlken bólmeniń bir qabyrǵasyn naǵashy apasynyń jas kezindegi sulý beınesi alyp tur. Mundaı sulýlyq kóp kezdese bermeıdi aý! Naǵashy apasynyń kórki rasymen de aqyndar jyr jazyp, sýretshi qylqalamyn yńǵaılaıtyndaı-aq eken. Jıegi shilterli aq shlápa kıgen arý aq kóıleginiń etegi jelbirep kók shalǵyndy jalań aıaq keship barady. Ushtary qaıyryla tolqyndanǵan shashyn jel alyp qashyp oınaǵan erekshe áserli sátti kánigi fotograf múltiksiz kóshirgen. Janary qandaı aıaly edi! Ómirdi betinen qaqpaı erkeleter ákesindeı kórip barynsha senip, erkelegen túr. Bolar-bolmas ashylǵan erinderinde sol ózi sengen dúnıege ińkárlik tunyp qalǵan. Jaımen ǵana naǵashy apasyna kóz saldy. Ana sýrettegi qasy qıylǵan taldyrmash arý men aldyndaǵy etjeńdi, kóziniń asty kúldiregen, sharshańqy áıeldi bir adam degenge kózi jetip tursa da kóńili senýi qıyndaý. Biraq, shyndyq sol, ýaqyt aıamaıdy, adam beıshara ózgermeımin dep eregise tyrmysqan saıyn aıtsa nanǵysyz túrge enedi.
Naǵashy apasy syrtynda óziniń sulý beınesi túsken bokalǵa quıyp qara kofe berdi. Kofeni qaınatyp jatqan kezde aýaǵa taralǵan jandy eliktirer ıisinen-aq kúnde ózderi jumysta iship júrgen arzan kofe emesin shamalaǵan. Beti kópirshigen kofege bir shaqpaq qantty salyp, altyn jalatqan qasyqpen bulǵap otyryp ketkenshe asyqty. Naǵashy apasy ústelge ystyq tamaq túgili basqalaı tiskebasar eshteńe qoımady, munysy shetelden úırengen ádeti me, bolmasa ózin jaratpaǵannan qur kofe qaınatty ma, ol jaǵyn bile almady. Tipti kelgen qonaqqa mezireti úshin qasynda otyrmaǵany da birtúrli kórindi. «Kesh túspeı keteıin» dep jınaqtala bastaǵan. Basyn úlken jasyl súlgimen tumshalap baılap tastaǵan naǵashy apasy betine áppaq qylyp áldenelerdi jaǵyp alyp, aq dıvannyń ústinde tyrnaqtaryn árlep otyr eken.
-Ketesiń be?
-Ia, qaıtýym kerek, erteń jumys.
-Ia, jumysqa keshikpeý kerek. Aıtpaqshy, kim bolyp isteısiń?
-Patalogoanatom. Biletin shyǵarsyz...
Naǵashy apasy basyn kóterip aldy: – Adam soıasyń ba?
-Solaı dese de bolady, – dep qıpaqtap qaldy bul. Negizgi jumysymyz zertteý. Materıaldy zertteımiz.
-Jaraıdy, saý bol. Kóbine úıde bola bermeımin. Jylyna bir-eki habarlassań jetip jatyr.
Bul taǵy birtúrli bolyp qaldy. «Sonda bul kelme, mazamdy alma degeni me? Naǵashy apańdy taýyp al degesin keldim ǵoı, áıtpese... nem bar?» Ókinip turyp aıaq kıimin ildi. Sońynan sart-surt etkizip esikti kilttep jaýyp jatqan dybystan tezirek aýlaq ketkenshe asyqty. Endi qaıtyp kelmespin, búıtken naǵashy apasy bar bolsyn dep ketken. Sol oqıǵadan keıin muny bilimin jetildirýge basqa qalaǵa jiberdi, qaıtyp kelip jumysyna kirisip, óz tirligimen júrgende bul dúnıede naǵashy apasynyń bary esinen shyǵyp ketkendeı de edi. Bir kúni munyń telefonyna «Kelip ket, Djekten aıryldym» degen habarlama keldi. Naǵashy apasynyń úıine barǵanda áppaq júnderi sabalaqtanyp turatyn oıynshyq tektes ıtiniń aty Djek ekenin shamalady. «Djek dep turqy úlken ıtterge qoıatyn, al oıynshyq sekildi ıtke ol úılespeıtinin naǵashy apasy bilmegen be»?
Telefonmen aldyn ala habarlap alsa da, áýeli esikti ashyp bolmady. İshki jaqtan kózsheden baqylap turǵanyn ishi sezedi. Esikti ashqan boıda aldyńǵy jolǵydaı tez jaýyp, sol boıy kilttep alǵan ádetine bul joly mán bermedi. «Syrt kıimińdi sol jerge shesh, qaltańda ne bar, osy jerde bol» degen sózderge de tańyrqaǵan joq. Bir baıqaǵany naǵashy apasy bul joly jylyushyraı qarsy aldy, ózi ótken jolǵydan góri qartaıyńqyrapty, uıyqtamaǵan ba, kózi kirtıip, qabaǵy isinip tur. Aıaǵyn syltı basady. Bul joly týflı kımegen. Oıyq jaǵaly, ústińgi jaǵy jasyl, etek jaǵy qara kóılegi týflımen áıbat jarasar edi. Úı ishine kıetin gúldi tápishke kıgennen be, boıy da alasaryp ketkendeı. Degenmen, kóńil-kúıi jaman emes kórindi. Itiniń óler aldynda ómirdi, ıesin qımaǵanyn, ıttiń kózi erekshe aıanyshty bolatynyn, ıti ólgeli óziniń de eshteńege zaýqy joq ekenin, tipti óziniń syrqatyna qajetti ınsýlındi ákelýge de kóńiliniń hoshy kelmeı otyrǵanyn muńaıyp aıtty. «Kóp jyldan beri serigim edi, Djek dep úlken ıtterdiń atyn qoıyp edim. Ózi kishkentaı bolsa da osy úıdiń azamatyndaı boldy. Djek dese Djek edi». Naǵashy apasynyń sózderi bir jaǵynan aıanysh sezimin týdyrsa, bir jaǵynan shoshyta túsedi. Munyń sheshesiniń qaıtys bolǵanyn estigende ózine esh qatysy joqtaı bedireıgen adamnyń qaıdaǵy bir ıttiń ólgenine sonshama kúızelgenin qabyldaı almaı otyr. Ómir boıy jalǵyz turyp kele jatqan áıeldiń ıtti bala qylyp alǵan, oǵan baýyr basyp ketken qylyǵy qala balasy úshin shoshıtyn da nárse emes shyǵar. Biraq, dál osyndaı keıipkerler áldebir arzan oqıǵaǵa qurylatyn nashar fılmderde ǵana bolatyn sıaqty edi. Qalaı bolǵanda da, naǵashy apasynyń alǵashqydaı emes, ózin kádimgideı habarlama jiberip shaqyrǵany, muńyn shaqqany ishin jylytty. Adam erte me, kesh pe, týystyń qadirin biledi eken ǵoı...
Ápkesi muzdatqyshtan shyǵarǵan tórt jumyrtqanyń úsheýin buǵan qýyryp berdi de, bireýin ózi qaınatyp jedi. Jatar-turar asy osy ekenin ishi sezip otyr. Óziniń jataǵyna qaıtyp, joldan samsa satyp ala ketýdi oılap otyrdy.
– Sen óziń úndemeıtin jigit ekensiń. Áńgime aıtsańshy. Mamań men týraly ne aıtty saǵan?
-Eshteńe.
-Solaı ma? Meniń aktrısa ekenimdi, uzaq jyl shetelde bolǵanymdy, ol jaqta bedelim bar ekenin aıtpady ma?
-Joq.
Naǵashy apasy bir sátke ashýlanyp qalǵandaı kórindi.
-Men qaıtaıyn.
-Bar, bar, úıińe jetip alǵanyń durys.
Shyǵa bergende apasy qolyna oralǵan áldeneni ustatty.
-Jolaı qoqysqa tastaı salshy, Djektiń ıtaıaǵy men bóstegi ǵoı. Kózime tússe kóńilim bosaı beredi.
Naǵashy apasyn jalǵyzdyqtan qajyǵan adam deýge aýzy barmaıdy, kerisinshe kelgen adamnan qutylǵansha asyǵatyn sıaqty. Sonda muny ne úshin shaqyryp aldy. Itti kómý úshin be, álde onyń ıtaıaǵy men bóstegin qoqysqa laqtyrtý úshin be... Birtúrli adam...
***
Jigit qyzǵa bul joly da gúl syılady. Gúl bolǵanda qandaı! Osyndaı erekshe bezendirilgen gúldi alǵashqy aılyǵyn alǵan kezde óziniń anasyna syılaımyn dep oılaıtyn, eshýaqytta eshkimnen gúl almaǵan (ózi kórmegesin solaı oılaıtyn) anasy qýanar edi. Buǵan bildirmeı kózine irkilgen jasyn súrter edi. Biraq, sheshesine aqyry gúl alý buıyrmady. Ol ulynyń jumysqa turǵanyn da, aılyq alǵanyn da kúte almady.
-Seniń syılaǵan gúlderińdi sýretke túsirip úlgere alar emespin. Instagramǵa salsam boldy, qurbylarym laık basyp úlgermeı jatyp, seni maqtaı jóneledi. «Naǵyz hanzada! Naǵyz er jigit» dep. «Bir kúni kóligińniń ústine gúlden júrek salady, bir kúni eń ádemi raýshandardy jumys ornyńa kýrerden berip jiberedi. Aq raýshan, qyzyl, alqyzyl... Osyndaı jigitiń bar, qandaı baqyttysyń»! deıdi. İshteri kúıip jatqandar bar shyǵar. Ózimdi hanshaıym sıaqty sezinem.
-Qyzyqsyń. Meniń ornymda basqa jigit bolsa da sóıter edi. Basqa jigit meniń qolymnan kelmeıtindi de jasaýy múmkin.
-Basqa jigit? Olaı deýge qalaı aýzyń barady? Qyz erkelegen kúıi jigitti appaq qoldarymen urǵylaı bastady.
-Ol mysal ǵoı. Sen sıaqty qyzǵa barlyq jigit gúl syılaǵysy keledi. Biraq,...
-Ia, ne aıtqyń keldi, biraq...
-Biraq, eshkim seni men sıaqty jaqsy kóre almaıdy. Sebebi...
Jigit ádeıi oılanyp qalǵandaı túr tanytty.
-Ia, aıta tús. Maǵan unaı bastady. Erke qyz eki qolymen búıirin taıanyp, basyn bir jaǵyna qısaıtyp jymıa kúldi.
-Sebebi, sen aqymaq qyzsyń. Aqymaq bolǵasyn osyndaı suraqtar qoıa beresiń.
-Ah, solaı ma? Jigit ornynan turyp júgire jóneldi, qyz bolsa sazaıyn bermek bolyp artynan qýyp barady.
***
Áldeqashan syıqy qashqan kúzgi baqtaǵy úırenshikti orynǵa jaıǵasqan qyz ben jigit dál búgin baqtaǵy bar japyraq tóbelerinen jaýyp jatsa da, ony aıtasyz, kózdi ashyp-jumǵansha kúz ótip, jer-álem aq qarǵa bógip, aınala aqboz dúnıege aınalyp júre berse de eleıtindeı emes. Aqshanyń ǵana saltanaty júrip tur, aqsha bolsa mahabbatty da, adamdy da satyp alýǵa bolady dep esepteıtinder, senbeseńizder, kelip kórińizder, jigit qyzǵa ǵana, onyń tazalyqqa ińkár janaryna ǵana qaraıdy, yntazar júreginiń ǵana únin estigisi keledi. Qyz bolsa eki kózi jigittiń oıly janaryna arbalǵan kúıi kóńili kókpen jalǵanǵandaı uıqyly-oıaý kúıde. Qos ǵashyqtyń esin alǵan sharap-shárbatyn tatyp kórmedińiz be? Dúnıede bir tamshysy tańdaıyńa tıse-aq búkil julyn-júıeńe tarap, kóńilińe sháıi oramaldaı jumsaq tıip, qushtarlyqtyń móldir tamshylaryn sebezgilep, kópten shań basyp kómeski tartqan keýdeńe sham jaǵyp, ǵajap kúıge bóleıtin shárbat jaıynda bilgińiz kelse... kóktemde erneýinen asyp-tógilip, ótkel bermes ózendeı bula sezimi tula boıyn tasytqan jas jigitten surańyz; alaburtqan kóńili ár nárseden sekem alyp, úlbiregen júregi mazasynan aırylǵan boıjetkennen surańyz; qystyń yzǵarynan júreksinbeı, biraq úp etken jelden maıysa jazdap, aqyry boıyn tiktep baryp erte kóktemde búr jarǵan báısheshekteı názik sózderdi, essiz jel erkin kezgen mań dalada qýraı syńsytyp salǵan sazdaı sulý sózderdi bir-birine únsiz arnap, kúlli dúnıeni umytyp turyp janarymen ǵana aımalasqan ǵashyqtardan surańyz. Bir tamshysy tańdaıyńa tıse-aq búkil julyn-júıeńe tarap, kópten shań basyp kómeski tartqan keýdeńe sham jaǵyp, qushtarlyqtyń móldir tamshylaryn sebezgilep turyp esińdi alar ǵajaıyp shárbat týraly solar ǵana aıta alady...
-Ózim habarlasam, dedi jigit qyzdy shyǵaryp salyp turyp.
Dál osy shaqta, dál qazir óziniń osy qyzdan basqa qýanyshy joq edi. Jigittiń óz úıine kele sala qyzben qaıta sóılesýge ańsary aýdy. «Joq, mazasyn almaıyn, demalsyn, erteń de kún bar. Men jalǵyz bolǵanymmen onyń úıinde ata-anasy bar, olarǵa da ýaqyt qalsyn. Sheshem marqum tiri bolsa osy bólmede kirpik ilmesten meni kútip otyrar edi, men oǵan Aııa týraly aıtqanymda ári qýanyp, ári tolqyǵan anam tipti degbirinen aırylyp, ertesine qurbylaryna ulynyń kóp uzamaı kelinshek ákeletini jaıly syr ǵyp aıtar edi», – dep oılady erteńgi jumysqa kıimderin ázirlep jatyp.
***
Naǵashy apasyna endi barmaımyn dese de, Aııanyń «ata-anam seniń týystaryńmen tanysqysy keledi» degen sózinen keıin oıyna birden naǵashy apasy oraldy. Odan basqa kimi bar? Sheshesi tiri bolsa qyzym dep baýyryna tartyp, Aııany jaqsy kórip keter edi. Múmkin, Aııanyń týystary meniń naǵashy apamdy aktrısa retinde tanıtyn shyǵar. Tipti tanymasa da kezinde gúldeı qulpyrǵan óner adamy olarǵa erekshe áser qaldyryp, men úshin tyrysyp kórer. Sonda meniń ne ákesi joq, ne sheshesi joq tuldyr jetim ekendigim elenbeı ketpeı me? Naǵashy apama odan basqa salmaq salmasym anyq qoı. Osydan eki jaq kelisse óz aldymyzǵa otaý tigip, ózimizshe ómir súrip keter edik. Aııany unatar ma eken? Al, Aııa oǵan qalaı qaraıdy? Aıtqandaı, naǵashy apasyna sońǵy ret qashan telefon shalyp edi. Dál qaı kúni ekenin esine túsire almady. Onda da naǵashy apasynyń qarlyǵyńqy daýsyn estı almaǵan. Telefony kóbine jabyq turatynyn biledi, sondyqtan sekem alar reti joq. Degenmen, barmasa bolmas dedi ishki oıy. Óz sheshesi bu dúnıada sirá da joq, bul apaıy da qansha degenmen bóteni emes qoı. Týǵan naǵashy apasy. Biraq, Arysty osy apaıynyń birtúrli kúdikshildigi, sekemshildigi tańǵaldyratyny bar. Tipti kóńil aýdarmaıyn dese de...
Sozalańdaı kóterilip ornynan turdy. Terezeni ashyp edi, kónetoz jabyn jelmen oınaı bastady. Jupynylaý aýqatyn iship otyryp, naǵashy apasyna baryp keleıin degenge shyn bekindi. Aıaldamaǵa toqtaǵan avtobýstardyń terezeleriniń kiri de munyń jataqhanasynyń tereze kózindegiden kem túspeıdi. Syrty kópten jýylmaǵan bolsa da ortańǵy jáne artqy esikterine «vyhod» dep jazyp alǵan avtobýstar pań, aıaldamada sarylǵan halyqtan ózin ájeptáýir joǵary ustaıdy, yńyranyp júrip, mindetsinip toqtaıdy. Toqtaǵany bar bolsyn, tek aldyńǵy esikti ashady. Bir-birin kıip-jara alǵa entelegen jurtpen jaǵalasa aldyńǵy tar esikten bul da endi. Jańa erejege «úıretilgen» jurt qaltalarynan, sómkelerinen kartalaryn shyǵaryp valıdatorǵa basyp jatyr. «Tyńq» degen dybys estilgende ózderin uly mindetti atqarǵandaı sezinetin jurttyń sońyn ala bul da salonnyń ortasyna qaraı jyljydy.
Dúnıede súıetin isi – salondaǵylardyń bet-álpetin, qımylyn baqylap, kıgen kıimderine nazar aýdarý. Kózindegi qap-qara kózildiriginiń arqasynda, ásirese, qyz-kelinshekterdiń músinine kózin armansyz sýaratyny bar. Áldenege yzaly, áldenege ashýly júzder, sharshaǵan, jalyqqan janarlar, oısyz, maǵynasyz kózqarastar muny sharshatpaıtyn. Tanymaq turmaq, ómirinde bir márte kórip turǵan sol adamdarmen ómir súrý salty da birdeı bolǵanynan ba, tipti solarmen alys týǵandardaı sezinedi ózin. Jolaýshylardyń bári birdeı ózi sekildi jumystan kesh qaıtyp, asyǵysta qytaı kespesin talǵajaý etip, qulazyǵan, kiri battasqan jataqhanany panalap, o bir jylǵy kóne pıdjagin ústine japsyryp júrgender emes, olardyń arasynda turmystary ájeptáýirleri bar bolsa da, salonnyń atmosferasy sondaı ma, bárinen ózderiniń osy kúnine rıza bolmaýshylyq pen osyǵan áldekimdi kinálaýshylyq ańǵarylyp turady. «Sonda olar nege rıza emes? Ózderiniń baı bolmaǵanyna ma, osy salonǵa men sekildilermen qatar otyrǵanyna ma? Bolmasa jaqsy turmys izdep kelgende bári ózi oılaǵandaı keremet bolyp ketpegenine me»?
-Siz ıa ary turyńyz, ıa bylaı shyǵyńyzshy! Kedergi keltirip tursyz tipti.
Ózine sóılegen daýsy yzbarly áıel balasynyń kirpiginiń uzyndyǵy men qalyńdyǵynan bir qaraǵanda uıqysy kelip turǵandaı kórinedi eken. Sol uıqysy kelip turǵan kózder tesireıip sýyq qaraıdy. Keıin ysyrylyp, salonnan shyqqaly turǵandardy ótkizip jibergende týra qasynan burq etken qolańsa ıisi aýzy-murnyn sharpyp ketti. «Jasandy qas pen kirpik, tyrnaq jasatam dep júrip qoltyǵyn jýatyn sabynǵa aqshasy jetpeı qaldy ma eken» dep oılady jıirkenip turyp.
Eki avtobýs aýystyryp jetken aýdany aıaldamadan tym qashyqta. Kileń baılar júıtkigen kóligimen qatynaıtyn bolǵasyn aıaldamany jaqyndatýǵa qajettilik týmaǵany kórinip tur. Eki jaǵynan jaǵalaı aǵash egip tastaǵan taqtaıdaı tegis joldan anda-sanda qymbat kólikter aǵyndap óte shyǵady. Ádemiligi birinen biri ótken qýyrshaqtaı úılerdiń árqaısysynan talaı túnder syzbasy syzylyp, talaı kúnder qurylysy salynǵan qajyrly eńbek kórinedi. «Mynaǵan qansha aqsha ketti eken»? Syrtyndaǵy qorshalǵan dýalynyń ózi kúıdirilgen kirpishten órilip, aýyr qaqpasynyń syrty kúmis túspen aıqysh-uıqysh órnektelgen bıik, sáýletti úıdi kórkem týyndy dese bolǵandaı. Qaqpadan jartylaı kóringen úsh qabatty úıdiń terezeleriniń jan-jaǵy erekshelenip gıpspen ádiptelgen. Qurylysshy bolmasa da onyń bárine qansha ter tógilgenin shamalap keledi. Ádette mundaı úılerdiń aýlasy kishigirim stadıondaı bolyp keledi jáne mindetti túrde baseıni bolady. «Shirkin, osyndaı úı salsam, Aııany qazir bolmasa da keıin osyndaı úıge kirgizsem ata-anasy da rıza bolar edi. Meniń mamam tiri bolsa ulynyń azamat bolyp, úı salǵanyna júregi jaryla qýanar edi aý. Qýanǵanyń ne, tipti úıdiń jarty jumysyn qoımaı júrip ózi tyndyrar edi. Sharshamaıtyn edi ǵoı mamasy»... Jan-jaǵyn erkinshe tamashalap kele jatyp, naǵashy ápkesiniń úıine de kelip qaldy.
«Men sizge kelip edim» dep habarlaýy keregi esine tústi. Naǵashy apasynyń telefony múldem baılanysta joq. Bir jaqqa ketti me eken? Biraq, sońǵy kezderi apaıy eshqaıda uzamaıtyndaı kóringen. Ýaqytynda aınalasyndaǵy úılerdiń aldy bolyp, alystan erekshe kórikti bolyp kóringen úıdiń qaqpasynyń túsi ǵana ońa bastapty, aınalasy jym-jyrt. Qyzylkúreń esiktiń astyna qaraı úńilgenimen ol jerdegi sańylaý bar bolǵany onshaqty santımetrlik eken, eshteńeni kórip jarytpady. Joǵary jaǵyna qarady, qaqpanyń ústinen qadalǵan basy úshkir temirler istik tárizdi, aspanǵa shanshyla qarap tur. Qaqpa esiginiń kilttik salatyn jeri de tym kishkentaı bolyp shyqty. Qaıtyp kete bersem be dep oılady. Men keldim degenmen de qushaǵyn jaıyp qarsylaıtyn naǵashy apasy bolsa, qane. Onsha jaratpaǵany qabaǵynan ańǵarylyp, sharshańqyrap turyp esik ashar edi.
Aýlasy mynaý, ne aýyz, ne muryn joq, qarapaıym úı bolsa terezesinen qaǵa almasań tas jiberer ediń, bolmasa ıti shabalana úrse ıesi de shyǵar edi, al mynadaı tas qamal sekildi bedireıgen úıge ury da túsýge oılanatyn shyǵar. Mysaly, men qaqpadan tússem she? Anaý naızadaı bolyp tikireıip turǵan súńgi qarnyma kirip ketetin shyǵar. Oıbaý-aý, tipti sol qaqpaǵa órmeleýdi aıtsaıshy, taban tirep, órmelep shyǵa qoıatyndaı emes, jyp-jyltyr, tep-tegis. Kózimen ólshep kórip bıiktigi úsh metrge jýyqtaıtynyn shamalady. Buryn qalaı kirýshi edi? E-e, telefon bar eken ǵoı, al endi... ne turys. Eki qolyn qaltasyna salyp keri burylyp júre berdi de uzańqyrap baryp kilt toqtady. Sońǵy jyldary syrqattanyp júrmin demep pe edi, naǵashy apasyna bir jaǵdaı bolyp qalsa she? Biraq, apasy qartaıyp turǵan eshteńesi joq, bar bolǵany 57 jasta.
***
Polısıa «jedel járdemnen» buryn kelip jetkenge deıin munyń oıyna ne kelip, ne ketpedi, «beker dúrliktirdim be, múmkin, naǵashy apam jaı basqa jaqqa qydyryp ketken shyǵar, ózi joqta úıin buzdyrǵanym qalaı bolady» degen oıdyń shyrmaýynan shyǵa almady. «Al eger telefonyn qoldanbaı ózi qashanǵydaı betine krem jaǵyp, kóılekterin kıip qarap júrse she, renjıdi aý. Renjip qana qoısa eshteńe emes, zań boıynsha solaı dep sotqa berip júrmesin». Manadan beri ózine alynbas qamaldaı bolyp miz baqpaı turǵan qaqpanyń siresip turǵan esigin ashý arnaıy quraldary bar epti jigitterge buıym bolmady. Kútim kórmegen aýlanyń ishin belge jetetin shóp basyp ketipti. Qalanyń músinshilerin shaqyryp arnaıy jasatqan músin – sybyzǵyshy jigittiń basy torǵaıdyń sańǵyryǵynan kórinbeıdi. Qýraǵan japyraqtar ushyp kelip shatyrly tapshannyń ishine úıilip qalypty. Byltyr kelgende bul aýla tap-tuınaqtaı bolyp, bir buryshta sary raıhan, boıy jarty metrden asqan petýná, qaqpaǵa taıaý jerde qyzyl gúlshanaqty astra kózdiń jaýyn alyp, aınalasyna jupar shashyp turǵan edi. Aqyndardyń kitabynda aıtylatyn Iran baǵy degen osyndaı bolǵan shyǵar dep oılaǵan sol kezde ishinen. Endi qarasań ondaı sulýlyq bul aýlada múldem bolmaǵandaı. Aldyna granıt tóselgen eńseli temir esikti polıseıler qansha qaqsa da ar jaqtan dybys bolmady. Bıiktigi birshama bolatyn birinshi qabattyń terezelerin taıaqpen urǵylap ta kórdi. Ózara áldene dep kúbirlesken polıseıler esikti syndyryp ashýǵa kóshti. Esikti ashqan boıda murynǵa syz ıisi men áldebir kúlimsi ıis qatar keldi. Bul jerde edennen tóbege deıin aına qoıylǵan edi, onyń beti kúl-parsha bolǵan, kerisinshe ádemi aq bylǵarydan qaptalǵan pýfıkterge áli kúnge jan balasy otyrmaǵandaı jańa kúıinde. «Aınanyń byt-shyt bolyp synýyna qaraǵanda jalǵyzbasty áıelge qaraqshylar shabýyl jasap júrmesin» dep oılap úlgerdi. Edendegi jyp-jyltyr taqtatas ústimen de buryn-sońdy adam júrmegendeı. Bir qaraǵanda kóńilge kúdik keltirerdeı eshteńe baıqalmady. Biraq, qaqtalǵan balyq pen arzan ıissýdyń jáne áldebir táttiniń ıisi qosylǵan álemtapyryq ıis bir sumdyqtyń bolǵanyn áıgileıtindeı. Murnyn basqan polıseılerdiń sońynan bul de ere berdi.
Naǵashy apasy jatyn bólmesinde eki kisilik tóseginde jatyr eken. Ózin saqa polısıalardyń qasynda shıraq kórsetýge tyrysyp, edel-jedel qımyldap júrgen shegir kóz jas jigit keńsirigin ýdaı ashytqan adam shydamas ıis pen aza boıyn qaza qylǵan kórinisten tańerteńgi ishken asynyń juqanasy asqazanynan tik kóterildi me, eriksiz loqsyp jiberdi. Tóbege qarap jan tapsyrǵan áıeldiń ústindegi ádemi qyzyl kóıleginiń uzyn keń etegi kereýettiń bir jaǵynan salbyrap túsip jatyr. Arys ózin osy ýaqytqa deıin barlyq jaǵdaıdy salqynqandy qarsy alatyn adammyn dep esepteıtin. Osy joly júregi órekpip, boıyn diril bıledi. Ásili týys degen uǵym tegin emes. Tipti tolyq tanyp úlgermese de týystyń qaıǵysyna adam shydamas. «Ne degen sormańdaı edim» dep oılady. Jalǵyz sheshesinen keıingi jaqynyn endi taptym degende tabyspaı jatyp kóz jazyp qalǵany ma? Múrdeniń isine bastaǵanyna qaraǵanda jatyp qalǵanyna úsh-tórt kún bolǵan aý. Onyń ústine dene qoldyraı bastapty. Barlyq tabıǵı tesikten sasyq ıisti suıyq nárse aǵyp, jan-jaqqa jaıylyp ketipti. Keýdesi áldebir ótkir zapyranǵa tolyp, ishin kernep, lyqsyp syrtqa shyqqansha jantalasady. Alqymyna óksik tyǵyldy. Eki ıyǵy selkildegen boıy qolymen betin basyp únsiz jylap turdy. Adam degen beısharanyń irip-shirip ketkenin kórgeni bul emes edi, oǵan naǵashy apasynyń jalǵyzdyqta, dańǵaradaı úıde japadan-jalǵyz jatyp qalǵany qatty batty. Jalǵyzdyq... Adamy shubyrǵan úlken qalada jalǵyz qalý... eń qorqynyshtysy emes pe? Osynyń bárine ózin kináli sezingeni aı. Nege erterek habarlaspady? Naǵashy apasymen telefon arqyly tildeser edi, keler edi, qasynda bolar edi. Dıabettiń aýyr túrinen keıin aıaǵy gangrenaǵa aınalyp ketkenin de bilmepti.
***
-Siz bul kisini tanısyz ba?
-Qalaı týys bolyp keledi?
-Sońǵy ret qashan kórdińiz?
-Kimdermen aralasatynyn bilesiz be?
-Buryn aýyratyn ba edi?
-Marqumnyń basqa qandaı otbasy bar?
-Úıine jóndeý jumysyn qashan jasatty?
Tergeýshiniń suraǵyna uzaq oılanyp baryp jaýap bergen patologoanatom áli óz-ózine kele alar emes. Naǵashy apasyn tap búgin izdep shyqqany, júregi eshteńeden sekem almasa da polısıany, «jedel járdemdi» shaqyrǵany, úıdi buzyp kirip naǵashy apasynyń dańǵaradaı záýlim úıde jalǵyzdan jalǵyz baqıǵa attanyp, denesiniń ıistenip, buzyla bastaǵany sanasyna sıa alar emes. Estigen sátte mıynyń qyrtys-qyrtystaryn qýalaı baryp, shaqshadaı basyn shaǵyp jibere jazdaǵan habar – naǵashy apasynyń osyndaı mýzeı sıaqty jarqyraǵan úıde turyp ashtan ólgeni edi. İshinde bir túıir as joq, ábden ál-dármeni bitip úzilipti. Tabıǵat darytqan qabiletiniń arqasynda esimi aýyzǵa erte ilikken, munyń uǵymynda óte pań, dáýletti áıeldiń el aman, jurt tynyshta, soǵys emes, basqa emes, edeninde mármár tóselgen, qymbat jıhaz toly úıde turyp ashtan ólýi aqylǵa sıatyn sandyraq pa? Buǵan deıin ashtan ólý tek qańǵybastardyń, ormanda adasyp ketken nemese úńgirde qalyp qoıǵan adamdardyń mańdaıyna jazylatyndaı kórinetin. Aýlasyna on kólik erkin sıatyn, úı-jaıynyń saltanaty anadaıdan mysyńdy basatyn, ishi kirse shyqqysyz jaǵdaıda ómir súrip otyryp ta ashtan ólýge bolady eken aý! Basy zeńip ketkendeı bolyp, kózin jumdy.
Qonaq bólmemen birge jabdyqtalǵan pil súıegi tústi qymbat as úı jıhazyn ábden shań basypty. Shyny ydystardaǵy ártúrli dánder, kúrish, burshaqtardyń taýsylǵanyna qaraǵanda naǵashy apasy kópten beri syrtqa shyqpaǵan. Muzdatqyshta tomat pastasy, maıonezden basqa azyn-shoǵyn tamaq bar eken, biraq, kópten turǵan azyq ıistenip ketken. «Naǵashy apasy kópten tósekten tura almaı, bir jutym sý ishýi muń bolǵan eken aý» degen oı ony múldem janshyp tastady. Naǵashy apasy dıabettiń sońǵy stadıasyn ótkergeni, eń sońǵy kúnderinde múldem as ishpegeni, turýǵa, júrýge múldem hali bolmaǵany... eger qasynda bireý bolsa bulaı bolmaǵan bolar edi. Eger bul ózi osydan úsh ne tórt kún buryn kelse, bálkim, tildeser edi. Olaı deıtini adam qaıtys bolǵan kezde bulshyqetter qataıady, bul hımıalyq reaksıa qaıtys bolǵannan keıin 2-3 saǵattan soń bolady. Tek 2-3 táýlikten soń baryp bulshyqetter bosap bastapqy qalpyna keledi. Denesinde kókshil daqtar da kóp jatyp qalǵanyn ańǵartady. Jumys kezinde ártúrli jaǵdaıda jan japsyrǵandardy kórdi, eger aıaqtyń, saýsaq ushtary men qulaqtyń ushy kógerip qalǵan bolsa ol adamnyń asylyp ólgenin, deneniń túgel alqyzyl shıe túske enýi gazdan ýlanǵanyn bildiretin. Al, bul jerde deneniń kókshildigi qannyń búkil aǵzaǵa taramaýynan bolyp tur. Osydan úsh ne tórt kún buryn ǵana naǵashy apasy tiri bolypty, al bul ... sol kúni demalysy edi, qannen-qapersiz uıyqtap jatty emes pe.Ókinishten ishi búrip aýyrǵandaı boldy.
***
Deneni saraptamaǵa alyp ketken soń birli-jarym adamǵa habar berý úshin naǵashy apasynyń telefonyn tabarmyn dep dalbasalap jatyn bólmeni qaraı bastady. Qyzyl aǵashtan jasalǵan aýyr komodtyń ústindegi, tereze aldyndaǵy ramkaǵa salynǵan naǵashy apasynyń jas, sulý kezindegi sýretterin birinen soń birin alyp uzaq úńildi. Janary tunyq, qasy ıile bitken sulýdyń sýretteri birinen biri ótedi. Dóńgelek júzi men qyr muryny erekshe kóz tartady. Buıralaý kekilin oń jaǵyna qaıyrǵany kórkin asha túsedi, uzyn shashy arqasyn japqan, sýretten qaraǵanda janary ótkir, buǵan ókpelep álde jazǵyra qaraǵandaı. Naǵashy apasynyń atyn órnektep jazyp syılaǵan estelik syılyqtardy shań basyp tur, bir shette úıilgen kitaptar men eski jýrnaldardy aqtarýǵa júregi daýalamady, ári tas úı ájeptáýir sýyq eken, ári-beriden soń boıy tońazı bastady. Óship qalǵan qol telefonnyń qýatyn toltyryp qosqan kezde óz kózine ózi senbedi. Aktrısa bar bolǵany úsh adamnyń nomerin saqtapty. Quny ájeptáýir qyzmette jasaıtyn bir adamnyń aılyǵyna turatyn telefonnyń syrty qandaı jyltyr bolsa, ishi sonshalyqty jupyny bolyp shyqty, óziniń ishinde birligi de joq eken. Óz telefonymen H dep saqtalǵan nomerdi tere bastady. Ol jabyq eken, kelesisin terdi, yzalana basyp tastady, ol da jabyq. Bárine ne bolǵan, álde olar da munyń naǵashy apasy sıaqty... Óziniń qatty sharshaǵanyn sezdi. Osy kezde munyń telefonyna qońyraý keldi.
-Allo, siz zvondadyńyz ba?
Shetelde aty tanymal bolǵan aktrısanyń qazasyn estigen er adam bir sát máńgirip turyp qalǵandaı kórindi. Daýsyna qaraǵanda jasy alpysty alqymdaǵan aý, kóz aldyna qasqa bas, qarny shyqqan erkekti elestetti. Biraz ýaqyt únsiz qalǵan er adam erteń keletinin, taǵy birer dosyna habarlaıtynyn aıtty.
Úıdiń ishi qarakóleńke tartty. Jaryqty jaǵyp edi, manadan tumshalap turǵan kóńilsizdik sál de bolsa ydyraı bastaǵandaı boldy. «Búgin ózimniń úıime jetip alýym kerek» degendi oılady. Naǵashy apasynyń jatyn ornyn kózben taǵy bir ret sholyp ótti. Birneshe kún ólik jatyp qalǵan úıdiń úreı shaqyryp, qutyńdy qashyratyn bir syry bolatynyn osy joly ańǵardy. Óz jumys ornynda bulaı úreılenbeıtin. Naǵashy apasynyń tósegi shashylyp qalypty. Jastyǵynyń astynan bir kitapsha kórindi. Áıelder jaqsy kóretin arzanqol roman shyǵar... Álde, kúndelik pe... Áı, biraq, myna zamanda kúndelik jazatyndar qaldy deısiń be. Kenet... jastyqty ashyp kitapshany alam degende ózinen ózi shoshynyp, súrinip ketpesi bar ma. Eki qolymen tirep qulamaı qaldy. Qolyn tósekten alǵan kezde qolyna jabysqan jylbysqy shyryshty kórip ózinen ózi shoshyndy. Jumystaǵydaı medısınalyq qolǵaby joq edi, qoldaryn qaıta-qaıta ysqylap jýyp, tipti ıiskep te kórdi. Adamnyń keıbir músheleriniń áldebir jylbysqy qabattarmen jabylatynyn medısınada adıposırom dep ataıdy. Balaýyz sekildi sary tústi bul zat uzaq jyldar boıy aǵzanyń bútin, buzylmaı turýyna kómektesedi. Al aǵzanyń tinderi búline bastaǵan kezde osy maı jasýshalary fermentter bóledi. Munyń qolyna juǵyp qalǵan osy suıyqtyq bolatyn. Ol ashyq jaraǵa tússe tiri adamdy óltirýi múmkin.
Bir sát bólmede bireý «ýff» dep kúrsingendeı boldy. «Ýff». Tula boıy dir ete tústi. Óz qulaǵyna ózi senbeıin dese de estigeni estigen. Ras, naǵashy apasynyń kúrsingenin estigen emes. Biraq, myna dem alys sonyky. Sonda adamnyń jany bolady degen sandyraqtyń ras bolǵany ma? «Joq, múmkin emes, qoryqqandyky shyǵar, áıtpese qaıdaǵy jan»?
Deneniń ishindegisin kózben kórip, qolymen ustap júrgendikten tek kórgenine ǵana sený onyń daǵdysyna aınalǵan, kózimen kórmegen nársege sene almaıdy Adamnyń jany bolady, ýaqyty kelgende ol deneden bólinip ushyp shyǵady degenge ılanbaıdy. Adam ólgennen keıin óziniń salmaǵynan birneshe gram joǵaltady, biraq, ol jannyń salmaǵy emes, dene óziniń ylǵaldylyǵyn joǵaltqanynan. Ketkenshe asyqty. Ózinen ózi záresi kete shoshynǵany basylar emes. Kitapshany da alýǵa batyly jetpedi. Iis te qaljyrata bastady. «Erteń úıdi tazalaıtyn kásibı fırmalardy shaqyrtýy kerek. Qaıtys bolǵan adam jatyp qalǵan úıdegi aýada ushyp júrgen ne edenge sińgen bakterıalardy joq qylý úshin kásibı hımıa ǵana kerek» dep oılady patalogoanatom
***
Ómirden kóreri de, bastan keshireri de, azaby da az bolmaıtyn adam degen beısharanyń jerge kómilýi onyń osy qysqa ómiriniń aıaqtalýyn tym jedeldetip jiberedi eken. «Meniń naǵashy apam qaıtys bolyp edi» dep eshkimge aıta almady. Ersili-qarsyly adam-aǵysy sapyrylysqan osynaý úlken qalada ózi de saıaq ǵumyr keship jatqan jigit ishki oılaryn, ýaıymyn óz ishine jasyryp, qymtap úırengen minezimen eshkimge eshteńe demesten, jumysynan syltaý taýyp suranyp shyqty. Bas-aıaǵy úsh adam, biri naǵashy apasynyń jumystasy, biri bakáǵydan bergi tanysy, biri ózi – úsh erkek jerleý rásimin jasady. Jerleý búrosyndaǵylar bular aıtqan barlyq ótinishti oryndap, aktrısaǵa arnaıy makıaj jasap, tyrnaǵyn manıkúrlep, boıandyryp-jasandyryp, eń ádemi kóılegin kıgizipti. Olarǵa habarlasyp, negizgi jumystardy atqarǵan keshegi telefonmen sóılesken er adam. Ózin Halıl dep tanystyrǵan er adam rasymen de jasy alpystarǵa erkin engen, tóbesi jaltyrap qalǵan er adam bolyp shyqty. Munyń dolbarynyń shatysqan jeri – bir aıaǵyn aqsaı basady eken. Aktrısany jerleý kezinde kóz aldynda shógip ketkendeı asa qaıǵyrǵan da osy kisi boldy. Bar bolǵany qyzmettes bolsa da, naǵyz jaqynyndaı qaıǵyrǵan jaqsy adam eken dedi bul ishinen. Bul bir meıirban adam boldy ǵoı. Naǵashy apasyn syılaıdy eken. Ózi bolsa osy kúnderde kórgenderinen esin jıa almaǵandaı súlesoq, oıy áldeqaıda bytyrap ketken. Týys degennen naǵashy apasyn endi tapty degende baýyr basyp úlgermeı jatyp aırylǵanyna ishi álem-jálem. Aııamen de tanystyra almaǵany-aı. Qabirge túsirip jatqanda naǵashy apasynyń bet-júzin oıyna umytpastaı jazyp almaq bolyp zertteı qarady. Bul joly ótkendegideı jylamady. Ókinishi ǵana ishin jıditip barady. «Ókinish-aı, seniń júrmeıtin, kılikpeıtin jeriń bar ma»... Ózin ózi kinálaǵan sezim eńsesin kóterter emes.
***
Halıl kóligimen shaǵyn meıramhananyń aldyna toqtady. Qymbat jer bolǵandyǵynan shyǵar, kisi de azdaý. Ózge bul kórip júrgen kafelerdegideı shylym ıisi de sezilmeıdi.
Qymbat sharapty aýzyna aparar-aparmasta Halıl buǵan oıly kózben qarap:
-Sen sonda inisisiń be? - dep taǵy surady.
-Ápkesiniń ulymyn, anam qaıtys bolyp ketken.
-Onyń murageri joq sıaqty edi degenim ǵoı.
Bul úndemedi.
-Aıtpaqshy, men rejısermin. Kezinde seniń naǵashy apańa ǵashyq bolǵam. Ol degende qanshama jigittiń kózi ottaı janatyn. Ol biraq, jaryqqa úımelegen jyndykóbelekteı sol jigitterdiń ishinen tek meni ǵana tańdap edi.
Halıl masattanǵandaı bolyp, basyn shalqaıtyp kúle tústi de, biraq óz erki ózine baǵynbaı, kózin kólegeılep otyryp qaldy. «Erkek erkektiń qasynda otyryp jylasa ony jubatýǵa bola ma, qalaı jubatady ózi» dep oılady bul ishteı. «E-e, keshe naǵashy apamnyń qaıtys bolǵanyn estigende esinen tanyp qalǵandaı bolǵany, búkil sharýasyn zyr júgirip bitirip, búgin jerleý rásiminde qatty qaıǵyrǵany tek jaqsy áriptes bolǵandyǵynan emes eken ǵoı».
Halıldyń aıtýynsha, ápkesi óziniń ómir boıǵy jıǵan-tergenin aıamaı saldyrǵan úıin eshkimniń atyna jazbapty. Jalǵyzbasty áıeldiń bir basyna dep jıǵan-tergeni az emes kórinedi. Záýlim úıdi aıtpaǵanda qymbat kóligi men esepshottaǵy aqshasynyń ózi jarlynyń biraz jyrǵaýyna jeter edi.
-Sen ózińniń jıen inisi ekenińdi qalaı, nemen dáleldeı alasyń?
-Eshteńemen dáleldeı almaımyn
-Olaı bolsa sen ol úıge muragerlikke talasa almaısyń ǵoı.
-Talaspaımyn. Maǵan ol qajet emes.
-Sonda qalaı?
-Solaı. Men bar bolǵany onyń ápkesiniń ulymyn, naǵashy apam jas kezinde kıno juldyzy bolyp, keıin shetelge ketken. Sol jaqta uzaq jyl turyp, elge oralǵanyna kóp ýaqyt bola qoımaǵanyn biletin shyǵarsyz. Sheshemniń amanatymen bul kisini tabýyn taýyp alyp edim, biraq, ómir boıy ózimen ózi jalǵyz-jataq bolyp qalǵan adam ózin izdep tapqanyma qýana qoımaǵan sıaqty. Senseńiz, bul meniń ekinshi, joq... úshinshi márte kelýim. Ol meni qarsylady, biraq ashylyp eshteńe aıta qoımady.
-Solaı de...
-Solaı. Endeshe men qalaısha onyń murageri edim dep aıta alam. Tipti famılıam da bólek.
Halıl ıyǵyn qıqań etkizdi.
-Óziń qyzyq jigit ekensiń... Sonda osynsha dúnıeden eshteńe almaısyń ba? Bir amal jasaýǵa bolady ǵoı. Qajet bolsa zańger, advokattarmen sóıleseıin.
-Joq, áýre bolmańyz, qajet emes.
-Óziń birtúrli... qyzyq jigit ekensiń...
***
Naǵashy apasynyń úıi belgilengen merzim ishinde týystarynan muragerlik quqy bar eshkim tabylmasa memleket menshigine ótedi degen sheshim shyqty. Oǵan deıin úıge belgi salynyp, ýaqytsha tutqyndady. Bunyń qolynda qalǵany naǵashy apasynan jalǵyz belgi – syrty qyzyl bylǵarymen qaptalǵan kitapsha ǵana. Qansha ret qolyna alyp oqıyn dese de birtúrli júregi daýalar emes. Qansha kún ótti? Jumystan úıge jetkenshe búgin sony kóreıinshi dep oılap keledi de, ábden oqtalǵanda kibirtikteı beredi. Birnárse kedergi bolatyn sıaqty. Bir nárse oıyn ár jaqqa ala qashyp, qolyn qaǵyp, oqytpaıtyn sekildi. Álde kúndelikti Halılge bergeni jón be? Múmkin, ishinde ózi bilýge bolmaıtyn, ózine esh qajeti joq syry aıtylatyn shyǵar. Al, Halıl qansha degenmen jas kezindegi jaqyn adamy ǵoı. Álde... jata bersin be...
Sol joly Halıldyń sharapty syzdyqtaı urttap otyryp aıtqan áńgimesin qaıyra esine aldy.
«Osy kezge deıin baılanysty úzip alǵan edik, biraq, onyń ómiri osylaı óte aıanyshty aıaqtalady dep esh oılamappyn» degen Halıl áldeneden kúder úzgendeı, beti qaıtqandaı qınala otyryp sóıledi. «Kezinde jigittiń symbattysy bolǵany kórinedi, meniń naǵashy apamnyń tańdaýy beker emes» dep oılap otyrǵan bul Halıldyń áńgimesine kóńilin burdy. Halıl ishteı ótken kúnderiniń betterin paraqtaǵandaı toqtap-toqtap baryp sóılep otyr.
-Ony alǵash kórgenimde kózimdi ala almaı qalǵan edim, janary jarq-jurq etken, ar jaǵynda esti alyp keter tuńǵıyǵy bar sol kózge arbalyp qaldym ǵoı men. Boıy tip-tik, aıaǵy túp-túzý, tynys alǵan saıyn omyraýy kóterilip-basylyp turatyn, beli qyldaı ol qyz uzyn shashyn arqasyna silkı janymnan ótip ketse-aq magnıtiniń erekshe qýaty meniń esimdi jıǵyzbaı ózi ketken jaqqa qaraı tartqylaı jóneletin. Ózim turǵan ornymda jipsiz matalyp, qalshıyp qatyp qalsam da bar oıym, qıalym sol qyzdyń sońynan ere ketetin. Eń talantty aktrısalar qatarynda sanalatyn onyń rolderi eldiń aýzynda. Ia, ol rolderine óziniń janyn salýshy edi. Kóre almaǵandar ony «jynmen baılanysy bar, sol jyndardyń kómegimen rolge esh qınalmaı enip ketedi» dep ósekteıtin. Ondaıǵa mán bermeıtinmin. Kóre almaǵan jurt ne demeıdi? Men onyń jalt etken qarasy men jalǵyz jymıysynyń jolynda bárin qurban ete alatynymdy túsindim. Munyń qaýipti ekenin de ishki túısigimmen sezetinmin. Keıin onyń da maǵan ketári emesin sezgende esirik bir sezim aldy-artyma qaratpady. Onyń sharapqa qumarlyǵyn da, shylymdy erkektershe burqyratatynyn da elemedim. Ondaı sulýǵa bári jarasady dep oılaıtynmyn. Biz erkin ómir keshe bastadyq. Men tipti zańdy túrde nekelesý týraly da oılap júrgen edim. Tipti úıde kelinshegim men eki balamnyń baryna qaramastan, ózim súıgen aktrısanyń mineziniń qıyn ekenin, onymen bir shańyraqtyń astynda turý ońaı bolmaıtynyn ishim sezip tursa da, onyń qasynan kete almaıtyn edim.
Halıl mańdaıyn ustap otyryp qaldy. Uzaq otyrdy. Tipti bir sátke qalǵyp ketken sıaqty da kórindi. Osy otyrysynda ózimen-ózi sóılesip otyrǵandaı kóriner edi. Bul ózine gazdy sýsyn quıyp alyp jatqanda Halıl sózin qaıta jalǵady.
-Sen keshe onyń qolyndaǵy jasyl tasty saqınany baıqamadyń ba?
Bul ıyǵyn qıqań etkizdi. Adam ólip jatqanda onyń saýsaǵyna qaraıtyn mursha bolýshy ma edi.
-Múrdehanadaǵylar ne búrodaǵylar sheship te alǵan shyǵar, – dep kúrsindi Halıl. Óz suraǵyna ózi jaýap berip.
-Ol óte qymbat saqına edi, men sulý da qylyqty áıelge «úıleneıik» degen sózdi aıtaıyn dep sol saqınany satyp alyp kelgen edim. Páterdi ózimde bar kiltpen ashtym. Aıaq kıim sheshetin dáliz qarańǵylaý, ádeıi tosynsyı bolsyn dep esikti dybyssyz ashyp, jaryqty da jaqpadym. Qaltamda saqına salǵan qyzyl barqyt tysty qorapsha. Ózim qýanyp... Buryn úılengen bolsam da kóńil-kúıim sondaı, týra jas jigit sıaqtymyn. Naǵashy apań erkekshora dep aıttym ba, ol as úıge jolamaıtyn, ol jaqqa burylmaı, dýsh qabyldap jatyr ma dep edim, onda bolmaı shyqty, jatyn bólmeden de baıqaı almadym, qonaq bólmede de kórinbedi. Bir jaqqa ketip qalýy múmkin be degendi oılaǵanym sol, jatyn bólmeden tysyr etken dybys, kúbirlegen daýys estilgendeı boldy. Barsam, bastapqyda baıqamaǵan ekenmin, onyń dybysy kereýettiń astynan shyqty, aktrerlerdiń rolge qatty kirip ketetini bolady, men ony basynda oıyn dep qabyldadym. Keıde bul ózgeris onyń álgi bir roldi alǵanynan boldy ma dep oılaımyn. Jasóspirim shaǵynda zorlyqqa ushyrap esi aýysyp ketken qyz týraly fılmdi kórip pe ediń? Seniń naǵashy apań ony tek rol dep qaraǵan joq, sol arqyly ómir úshin kúresti kórsetkisi keldi, ol úshin bul rol búkil álemge depressıanyń qandaı bolatynyn, onymen qalaı kúresý keregin kórsetýdiń joly edi. Bir kúni ol tipti shekten shyǵyp, qolyndaǵy shylymymen uıyqtap ketip órtenýge shaq qalǵanda arnaıy mamannyń kómegi kerek ekenin aıtqam. Ol tyńdamady. Ózin aıamaıtyn. Sen bilesiń be, bilmeısiń be, rolge qatty tyrysýshylyq kezinde akter barlyq sezimin shyǵarady da, múmkin emesti oryndaımyn dep shyǵarmashylyq qýatynan aırylady. Maǵan ol zoryǵyp ketken sıaqty kórinedi. Emosıonaldyq kórinisterdiń kóptigi soqqy boldy ma deımin. Keıde tym qatty jumystanyp ketseń de qıyn, bul rolge jan bergennen buryn sanany qur sharshatyp, eshqandaı jemis bermeıdi. Buǵan jibermeý úshin rejıser óziniń akterlerin qoldap, shyǵarmashylyq tonýsta ustaýy tıis. Já, ol endi bólek áńgime, sonymen ne aıtyp jatyr edim... Sóıtip, men ony kereýet astynan shyǵarmaqshy boldym. Tezirek qýantsam deımin. Jas edik, júregim mahabbatqa tolyp turdy.
-Janym, turshy beri, saǵan syılyǵym bar.
Ol basyn kótermedi.
-Janym...
Men eńkeıip ony qolynan tartyp, ózin súıip almaqshy edim. Ol oqystan baj etti.
-Jaqyndama, óltirem!
Onyń qolyndaǵy kúndelikti nan, kókónis týrap júrgen kók sapty pyshaqty kórip ózim de shoshyp kettim.
-Saǵan ne boldy, bul men ǵoı. Halılmin.
-Jaqyndama! Men senen qorqamyn!
Onyń sol sáttegi túri alabóten qorqynyshty edi. Kózi maǵynasyz kúıde sharasynan shyǵyp, úreıge tolyp tur. Tanaýy qýsyrylyp, ernin jymqyryp alypty. Ózi dir-dir etedi. Men shynymen de shoshydym. Buryn-sońdy mundaıyn kórmegen edim. Onyń esin jıǵyzbaq bolyp silkilep-silkilep jiberdim de, kóterip alyp tósekke jatqyzyp, qushaǵyma alyp, shashynan sıpadym. Ol maǵan ózi oınap júrgen rolge qatty kirip, sodan shyǵa almaı turǵandaı kórindi. Qushaqtap, súıip jatyrmyn. Sol kezde baryp ol tynyshtalǵandaı boldy. Óksip-óksip jylap, menen keshirim surady.
-Olar bizdi óltirgisi keledi, – dedi sosyn.
-Bizdi... joq... meni qurtqysy keledi. Sosyn meniń rolderimdi ózi almaqshy. Ketý kerek!
Onyń aqyl-esinde kináraty baryna esh kúmánim qalmady. Óıtkeni, ol óltirgisi kelip júr degen adamdardy men de tanıtynmyn, olar múldem ondaı adamdar emes-ti. Men oǵan jasyl kózdi qymbat saqınany syıladym. Shattana qýanyp, qolyn shapattaǵany, moınyma asylǵany, erekshe náziktikpen ernimnen súıgeni kóńilime unap tursa da ishimde bir kúdik pe, ózime senimsizdik pe, túsiniksiz sezim buǵyp qalyp qoıdy. Men oǵan «úıleneıik» degendi aıta almadym. Keıin osyndaı jaǵdaılar taǵy da eki-úsh ret qaıtalandy, ol ózinen ózi kóterilip ashýǵa minip, aýzyna kelgendi aıtyp nemese bolmashyǵa eńirep jylap, jylap bolyp saqyldap kúle salatyn. Osynyń bári meniń júıkeme tıe bastady.
-Júıkeme tıe bastady deısiz, ózińiz unatqan áıelge súıeý bolyp, ony emdetý keregin oılamadyńyz ba? – dedi bul aqyry shydamaı ketip.
-Ia, durys, aıtýyń durys... Halıl qapelimde sóz tappaı sasqalaqtap qalǵandaı kórindi.
-Ol kezde psıholog degender joq pa, bilmedim, al «psıhıatrǵa aparam, qaratam» degen usynysyma kóndire almadym. Men birte-birte odan sýynyp bara jatqanymdy baıqadym. Akterler arasynda da onyń aýrýly ekendigi jaıly áńgimeler shyǵa bastady. Ózimdi kinálaǵan kezderim de boldy. «Biraq, seniń ornyńda basqa bir erkek bolsa da sýynǵan bolar edi» degen oımen ózimdi aqtap alýshy edim. Ol meniń ózinen qashqaqtaı bastaǵanymdy sezdi. Birinde top adamnyń kózinshe kelip, meniń jer betindegi eń ońbaǵan adam ekenimdi aıtyp, betime túkirip ketti. Men buǵan túk renjigenim joq, osydan keıin baryp ózimdi kinálaýǵa esh sebep joq dep sheshtim de, birtúrli jeńildep qalǵandaı boldym, aqyry óz úıime, áıelime, balalaryma oraldym. Keıin bireýlerden onyń shetelge ketip qalǵanyn estidim. Bastapqyda jan-dúnıemde qoparylys bolǵandaı túsiniksiz sezimde júrdim de, artynsha ol týraly umyta bastadym, tipti umyttym dese de bolady.
-Qandaı adamsyz? Unattym, súıdim deısiz. Al, onyń basynda qıyndyq bolǵanda múlde esińizden shyǵaryp jiberesiz. Artıserdi mahabbatqa turaqsyz keledi degendi nege aıtady desem...
-Já, boldy, sózdi bóle bermeseıshi. Meni kinálaı ber, odan maǵan kelip-keteri joq. Men onsyz da qınalyp júrgen adammyn. Ia, qaı jerine kelip edim... Aa, ıa, bir kúni teledıdardan onyń aty-jónin estidim. Ózimniń qulaǵyma sensem de, kózimniń kórip turǵany múldem basqa adam edi. Men biletin taldyrmash sulýdyń ornynda beti jalpıǵan, ebedeısiz semirip ketken kári áıel otyrdy. Ol óziniń endi óner jolynda emes, basqa salaǵa burylǵanyn, shetelde jetkilikti tájirıbe jınaǵanyn aıtyp jatty...
-Aıtpaqshy, taǵy bir bokal isheıik te turaıyq, – dedi Halıl ózi tapsyrys bergen sharapqa ózi ruqsat surap. Ol masaıyp qalǵandaı kórindi.
-Adam degen jalpy qyzyq qoı, mysaly, naǵashy apań shet elden qaıtyp oralǵanda men de jas emes edim, shash túsip, qaryn paıda bolyp, ózime úlkendik kirip kele jatqanyn moıyndaıtynmyn. Biraq, bir kezde óziń ǵashyq bolǵan sulýlardyń qartaıǵanyn, kóziniń asty qaltalanyp, kúlgende betiniń ájimi kóbeıip ketkenin, kezinde óziń qolyńmen oraı qushaqtasam dep arman etken qypsha beldiń izi qalmaı, bóksesi tolyp, ishin maı basyp ketkenin kórgende ony keshire almaısyń. Men qarap otyryp odan jırengenim esimde. Onyń ózine qaramaı, osynsha óshi bar adamdaı súıkimsiz jeksurynǵa aınalǵanyna renjidim be, álde sóıtý arqyly ózimniń bir kezdegi basymdy saýǵalap ony tastaı qashqanymdy aqtap alǵym keldi me, ony ózim de túsine almadym. Senesiń be, ekeýmiz bir qalada júrip birde-bir ret jolyqqan emespiz. Onyń ústine ol bizdiń saladan alys ketip, eshkimmen aralaspaıdy dep estidim.
-Siz renjiseńiz de aıtaıyn, naǵashy apamnyń tragedıasy sizdiń ózińiz bolýyńyz da múmkin ǵoı. Tipti ol syrqatqa shaldyqpaǵannyń ózinde ýaqyt ótip, qartaıa bastaǵanda báribir teris aınalyp, basqa jas aktrısalarǵa aýyp ketýińiz... ǵajap emes. Ol sizden basqa eshkimdi súımegeni kórinip tur, turmysqa da shyqpaǵan. Al, siz ony efırden kórgen kezde jynyńyz keledi, sonda qalaı bolǵany, ýaqyt óte kele siz ózińiz de shashyńyzǵa aq kirip, qarnyńyz shyǵyp, bir aıaǵyńyzdy syltyp basyp júrip (bul sózdi jigit yzamen aıtty), al baıǵus áıeldiń qartaıǵanyn keshire almaısyz, qartaıý tabıǵattyń eshkim qarsy tura almaıtyn zańdylyǵy ekenin bile tura soǵan áıeldiń ózin kinálaısyz, naǵyz ózimshil, kórseqyzar adam ekensiz.
-Eı, bala, jaraıdy endi! Halıl túıilip qaldy.
-Búgin naǵashy apańnyń jerleýi bolǵasyn eshteńe demeı otyrmyn. Áıtpese, anaý-mynaý kúshikterdi sóıletip qoıyp otyrmaımyn men degen. Ózim de bul jaǵdaıdy qıyn qabyldap otyrmyn. Keshe sen zvondaǵanda aıaǵymnyń astyndaǵy jer qozǵalyp ketkendeı boldy, aıtpaqshy, meniń nomerimdi qaıdan aldyń?
Bul naǵashy apasynyń telefon nomerinde bar bolǵany úsh nomer bolǵanyn aıtty.
Halıl eki qolyn bir-birine aıqastyryp únsiz otyrdy, ishindegi sharap ortalanǵan bokalǵa umsyna eńkeıgen osy otyrysy bokal túbinen áldeneni qoımaı izdegen adamǵa uqsaıdy.
***
Arystyń búgin eshqaıda barǵysy kelmedi. Tósegin jınap, o bastaǵy sarǵysh túsi álde kirden, álde kún jegennen ońa bastaǵan eski shkafty ashyp-jaýyp júrip ózine as daıyndaǵan boldy. Asqa da tábeti joǵyn bilip tursa da tyrysyp baqty. Tereze aldyna baryp, tómende ersili-qarsyly júrgen turǵyndarǵa qarap turyp oılanyp ketti. Halılden estigeni oıyn onǵa bóldi. Naǵashy apasynyń munyń sheshesimen ekeýi apaly-sińlili bola turyp, bir-birine esh uqsamaıtyny... tipti ómirleri de bir-birine qarama-qaıshy. Munyń sheshesi qarapaıym áıel, sheshesiniń eshýaqytta jalǵyz ulynan bólek oıy bolmaǵanyn ózi biledi. Jasanyp kıim de kımegen qaıran sheshe ulyn oqytam dep mereke kúnderi de jumys jasaıtyn. Onyń aldanyshy munyń ózi edi. Al, naǵashy apasyna kórik te bergen, ataǵy da bolǵan, biraq, ómir boıy jalǵyz. Eń aqyry ıti de ólip qaldy. Osylaı oılaǵanda boıy muzdap ketti. Óziniń de jalǵyz ekenin... báribir moıyndaǵysy kelmedi. Aııa bar ǵoı, qalaısha jalǵyz bolady? Al, eger erteń úılenbekshi bolǵanda qyzdyń ata-anasyna mynaý týysym edi dep kimdi kórsetedi, munyń jal-quıryǵy bolyp kim júredi? Birdi-ekili dosy, jumystasy, sheshesiniń kózin kórgenderge ótinish aıtar, biraq, bóten adamdar munyń jaǵdaıyn sezine ala ma?
Halıldiń áńgimesi onyń kóńiline kóp kúdik qaldyrdy. Bir suraqtan bir suraq. Ol suraqtardyń jaýabyn izdemeı-aq typ-tynysh júre berýge shydamy jete me? ? Ózi bala kezinde bizdiń de týysymyz bolsa, ózge balalar sekildi men de oǵan qydyryp barar edim, týysym ákeldi dep oıynshyqtarymdy aýladaǵy balalarǵa kórseter edim dep armandaıtyn. Biraq, sezimtal uldyń osy armanyn anasyna aıtýǵa batyly barmaıtyn, oǵan anasy mundaı taqyryptan qashqaqtaıtyn sıaqty kórinetin. Naǵashy apasynyń eshýaqytta ózderine qydyryp kelmegeni, osy jyldar ishinde tolyp jatqan birde-bir sýretin jibermegeni, bárin qoıshy, sheshesiniń sińlisi bar ekenin áldeneni sezgendeı sońǵy sátte ǵana aıtqany bir qupıany jasyrǵany emes pe?
Patologoanatom qupıany jaqsy kóretin, ásirese, óziniń kúndelikti jumysynda kún saıyn derlik jumbaq sheshkendeı bolyp otyratyn. Biraq, bul jolǵy jumbaqtyń sheshýin tabý oǵan qıyn kórindi. Kimnen biledi, qalaı biledi? Naǵashy apasynyń jastyǵynyń astynan alǵan qyzyl bylǵary tysty kitapsha onyń kóńilin kúpti etken suraqtaryna jaýap beretindeı kórine beretini nesi? Múmkin, ol jaı jazbalar shyǵar. Taǵamdardyń máziri bolýy da múmkin ǵoı. Al, eger kúndelik bolsa she?
Eshýaqytta bireýdiń jazǵan kúndeligin oqyp kórmepti. Týysqanyń óner adamy bolsa jáne ol myna ómirden ótip ketken jaǵdaıda onyń kúndeligin oqyǵan jón be, álde bireýge bergen jón be? Kimge beredi? Halılge me? İshinde áıel adamnyń eshkimge aıtylmaıtyn syry bolsa, ony aıdaladaǵy bir jıeni oqyp bilse yńǵaısyz emes pe? Tura tur, al eger... ol kitapshada áldebir amanaty, ósıeti ketse she? Ony oqyp bilmese qalaı bilmek? Jigit ótken joly ózi anasynyń kıimderi turatyn tartpaǵa salyp qoıǵan qyzyl bylǵarymen tystalǵan kitapshany qolyna aldy. Bastapqyda oǵan naǵashy apasynyń kúndeligi shashyrańqy, júıesiz jazylǵandaı kórindi.
«Men baqyttymyn! Aqyry ózim armandaǵan roldi aldym! Endi menen sulý, menen ataqty aktrısa kim bolýy múmkin!» dep jazypty basynda.
***
Basqalar akterdi rejıserdiń «myna jerde qorqasyń, al bul jerinde kúlesiń» degenin oryndaýshy dep esepteıdi, bul buıryqtardyń tapsyrma emes, odan shyqqan nátıjeniń akter oıyny emestigin bári birdeı túsine bermeıdi. Oıyn degenimiz – názik psıhologıalyq ıirim, osyny ustap otyryp ózge adamǵa aınalýyń kerek. Ol qaraptan qarap týmaıdy, jandy, keńistikti sezinip, áldebir árekettiń sebebin túsinýden ǵana keledi. Akterlerdi úıretilgen ıt dep emes, fıltr, súzgi dep dep qaraý kerek. Ol shyǵarmashylyqtyń barlyq azabyn ózinen ótkizip baryp roldi jasaıdy.
«Bólmege aıaǵyńnyń ushymen basyp asyqpaı kirip, osylaı, esiktiń oń qaptalyna taman jerde eden syqyrlaıdy, sen ıtti oıatyp alýdan qorqasyń, dıvannyń sol jaǵynan aınalyp ótip iri planǵa iligesiń, terezege qaraısyń, mine, osylaı». Osyndaı rejıserlerdi jek kórem. Munyń bári montaj úshin ǵana kerek, al, kórermenmen psıhologıalyq oıyny qaıda qalady sonda?
Vızýaldyq áser men operatordyń eńbegi arqyly ǵana shyǵatyn fılmder osyndaı jumystyń nátıjesi. Ol jerde akter oıyny ǵana joq. Biraq, osy bir ǵana «joq» bárin qurtady. Bir áreketti birneshe ret qaıtalaıtyn dúblde ózińdi tolyq arnap, ashylyp, bar kúıinishińdi jetkizip, ishińnen órtengen sátińdi berip jatqan kezde «toqta» deıdi, bul jerde eń qataly emosıonaldyq sát. Oılanýǵa ýaqyt tar, shoqty sóndirip almaýyń úshin ǵana prosesti sozýǵa bolmaıdy. Bógetter maǵan kúresýge, qıyndyqty jeńýge múmkindik beredi. Keıde toryǵýǵa ákeledi. Bárinen buryn eń jek kóretinim – roldegi falsh. Kórermendi aldaý – ózińdi aldaý. Oǵan aparmaý úshin boıyńdaǵyny syǵyp berýiń kerek. Bárin jek kórem, bári jıirkenishti. Quryp ketsinshi! Ábden sharshadym. Eshkimdi kórgim kelmeıdi...
23.06.199..
Boldy. Bitti bári. Osymen soǵys bitsin. Ózime or qazǵandar men qastandyq oılaǵandardy keshiremin. Olarǵa ornymdy bosatam. Endi men úshin bul jerde qyzyǵatyn eshteńe joq. Qyzǵanshaqtar men ósekshiler, emin-erkin meniń ornyma jaıǵasyńyzdar!
9.10.199..
Adam bárinen buryn ózin joǵaltýdan qorqady. Bir rolge engen kezimde endi birneshe mınýt aıaldasam, qaıtyp shyǵa almaı qalam dep qorqamyn. Bul úreı-qorqynyshymnyń negizi joq dep birde-bir dáriger aıtqan emes. Olar adamnyń psıhologıalyq qurylymy turaqsyz ekenin biledi. Men de bilem. Keıipkeriń sıaqty oılap, keıipkeriń sıaqty júrem dep birte-birte soǵan bolmysyńmen uqsap bara jatqanyńdy sezý... Bul úreı týdyrady. Sońǵy fılmde rejıser bizdiń birnesheýimizdi rolge jan berý úshin jyndyhanaǵa saldy. Essizdiktiń qupıasyn bilýge qatty tyrysqanymyz sondaı, bir kúni oıdan shyǵarylǵan dosym paıda bolǵanda men odan qatty qoryqtym.
Birde maǵan joǵaltý sezimin bastan ótkerýim kerek boldy. Eń qymbatyńdy, eń qımasyńdy joǵaltý sezimin ótkir seziný úshin óte qymbat baǵaly áshekeılerimdi taratyp berdim. Týys mende o bastan joq. Ata-anamnan aıryldym. Jaqyn dostarymnan da bezdim. Bunyń bárinde de júregim ǵana aýyrdy. Al, ishimnen shyqqan balamdy tanymaıtyn, bilmeıtin adamǵa bere salǵan kezde ... men budan qınalysymnyń odan ári kúsheıgenin sezdim. Júregim emes, endi janym aýyrdy. Jan da syzdaıdy eken. Eshteńe kómektespeıdi. Depressıa. Keıin ol depressıadan shyqqanda ómirimniń osy kezeńin eske alǵym kelmeıtinin, balam jaıly oılaý qaıtadan depressıaǵa ákeletinin moıyndadym. Men kúndelik júrgize bastadym. Júıkesi aýyratyn adam basqa ne isteıdi, ony kim tyńdaıdy? Keıde men oıansam da qaıtadan uıyqtaı bergim keledi. Oıansam mynaý ómirim, tirligim meniki emes sekildi, meniń ózim de ózim emes sıaqtymyn. Osy bóten ómirden, bóten elden, eshýaqytta janyńa maza bermeıtin estelikterden qajyǵanym sondaı, osy kúndelikti qıqymdap turyp jyrtyp, mıymdy telefondy óshirgendeı birjola óshirip kete bergim keledi. Biraq, qaıda? Qashqanda qaıda baram. Ózińnen qashý qıyn. Tipti kúndelikti de jyrta almaımyn. Ol maǵan qoqys salatyn jáshik sıaqty, búkil ashý, yza, muńym, tolǵanysym bári osy kúndelikte.
11.11.199..
Aınaǵa qaraǵym kelmeıdi. Dúnıe aı, men janarymdy jarq etkizsem men degen jigitter otyma kúıip qala jazdaıtyn, sol kúnder ótirik pe? Nebir symbatty jigitterdiń men kúlsem syńǵyrlaǵan únime arbalyp qalshıyp qalatyndary she? Maǵan ǵashyq bolǵan fotograftar, jýrnalıser qaıda? Maǵan rol ústine rol usynǵan rejıserler qaıda quryp ketti? Sheteldik tanymal jýrnaldyń muqabasyna shyǵyp, joǵary reıtıń jınap bergen dáýren meniń basymda bolmap pa edi? Osynyń bári tús pe álde meniń ózim tústiń ishinde júrmin be?
21.12.200.
Adamnyń óz sózi óziniń taǵdyryna áser etedi degen ras pa? Jas kúnimde qaljyńbas jigitterdiń áziline «jyndysyń» deýshi edim. Súısinsem de «jyndy» deý ádetim. Búgin... dáriger maǵan «shızofrenıa» dep dıagnoz qoıdy. «kod F 20.0. Paranoıa» degeni taǵy bar. Ol jyndy degen sóz emes pe?
5.2.200.
Nege ekenin, dáriger menen «semirip ketýden qoryqpaısyz ba, avtobýsta júrý siz úshin qorqynyshty emes pe?» dep surady. Suraǵynyń ózi kúlkili emes pe? Ondaı qorqynysh mende múlde bolǵan emes. Meni qorqytatyn basqa suraq. Men osy ómirde barmyn ba? Meniń oılarym dep júrgenim shynymen de meniki me álde basqa bir keıipkerdiki me? Eger shynymen de basqa bireýdiki bolsa she? Men sodan qorqamyn. Eger meniń súrip jatyrmyn degen ómirim ózimdiki bolmasa, men sory qalyń bireýdiń sózin sóılep, sonyń mı qatparlarynda qatyp qalǵan oılardy talǵajaý qylyp júrgen bolsam she? Naǵyz qorqynysh sol emes pe? Dáriger bul týraly suramady. Men oǵan ózime dızaın, onyń ishinde úılerdi ásemdeý, bezendirý unaıtynyn aıttym.
4.5.200...
Júıkesi aýyrǵan adam tipti óz sózin aıtýǵa, óz tilegin bildirýge dármensiz bolyp qalady eken. Aınalasyndaǵylar onyń aıtqanyn sandyraq dep qana qabyldaýǵa beıim. Eger birnárseni olaı emes dep dáleldeı bastasań odan saıyn ýshyǵady. Eger men birdeńeni qalaımyn nemese qalamaımyn desem de, ony aýrýdyń belgilerine jatqyzady. Eger belsendi kórinse onyń aýrý tarıhyna «ózine nazar aýdartqysy keledi» dep jazady, al eger áldenege renishińdi bildirseń, onda «agresıa» dep toltyrady.
Dárigerge meni emdeýi úshin aldymen aýrýdyń bastalý tarıhy, onyń qandaı jaǵdaılarmen baılanystylyǵyn bilý mańyzdyraq ekenin túsindim. Dáriger maǵan kómekteskisi keledi. Men oǵan alǵashqy syrqatym kıno túsirý kezinde baıqalǵanyn aıttym. Rejıserler óz kınotúsiriliminen ǵana kórýdi qalap, kınosynshylar kelesheginen úmit kútken aktrısanyń, kórkimen erkek ataýlynyń kózin arbaǵan sylqym sulýdyń aıaq astynan syrqatqa aınalýy... qalaı desem eken, óte ádiletsiz jaǵdaı, óte aýyr. Ózime ataq ápergen rolge kirispes buryn dıetaǵa otyryp, bir aıda 15 kılodaı salmaq tastaýym kerek boldy. Bul ońaı emes. Keıde tym jaqsy salmaq azaıyp kele jatyp, keıde toqtap qalady nemese keri proses júretini bar. Kúnige bir banka teńiz balyǵy men jalǵyz alma jep júre beretin boldym. Aryqtaǵanym sondaı, aryqtaýǵa qumarlyqpen kiristim. Prodússer ózi aıtyp toqtatpaǵanda odan ári aryqtaı berýshi edim. Kún saıyn 16 saǵat boıy túsirilim jumystary júıkeni shıryqtyryp jiberetin. Al, galúsınasıa... Ol týraly aıtqyń da kelmeıdi. Men adam sıaqty ýaqtyly uıyqtap, oıanatyn adamdarǵa qyzǵanyp qaraıtyn boldym. Halıl meniń syrqat ekenimdi bilgennen keıin ózinen ózi sýynyp, kóp uzamaı joǵalyp ta ketti. Únemi emosıonaldyq jaǵynan qıyn jaǵdaıda júrgenim kúıimdi odan saıyn nasharlatty. Paranoıdty shızofrenıaǵa shaldyqqan jas áıel úshin endigi jerde jas ári sulý, ataqty bolýdyń da esh qyzyǵy joq edi... Dáriger maǵan Prolongator, Modıten dárilerin jazyp berdi.
Ekinshi qınalǵanym – mundaı dıagnoz qoıylǵan adamǵa balaly bolýǵa bolmaıtyny týraly estigen sátim. Bul syrqattyń tuqym qýalaýy múmkin. Men ne isterimdi bilmedim. Óıtkeni, osy kezde aıaǵym aýyr edi. Bul jaıynda Halılge aıtyp ta úlgermedim. Aıtýǵa da bolar edi, biraq, aıtpaǵanym durys dep sheshtim, áıelinde eki bala qalǵan erkek úshinshi balań bolady degenge qýanbaıtynyna, tipti aldyryp tasta deıtinine senimdi boldym. Bala... Men ony armandadym ba? Sheshesiniń júıkesinde kináraty bolsa ol bala qandaı bolady? Men ony qor qylam aý...
12.12. 20.
Eshteńe qyzyqtyrmaıdy. Buryn saǵattap aına aldynda otyratyn edim, ádemi kóılekterimdi kıip, boıanyp, kórkimnen lázzat alyp, shashymdy sándep júrgende qalaı kesh túskenin baıqamaıtynmyn. Sosyn ózimniń rolderimniń eń áserli, unamdy jerin qaıtalap oınaımyn. Qate jibergen jerlerimdi túzetem. Sonshama ýaqyt tyrysqanymdy eshkimniń kórmeıtinin bilsem de men kún saıyn osylaı aınanyń aldynan shyqpaıtynmyn. Endi aına meniń ájimderimdi sanap, salmaǵymnyń aýyrlaǵanyn áshkerelep mazaq qylǵan satqyn qurbym sıaqty. Rolderim de qyzyqsyz. Men aınany jek kóre bastadym. Bárine sol aına kináli. Aqyry ony syndyryp tynyshtaldym.
28.12.200..
Jigit naǵashy apasynyń kúndeliginde ózi úshin mańyzdy birnárse bardaı jaýyp tastaı almaı, betin paraqtaǵan saıyn bas almady. Eń sońǵy jaǵyn ashqanda áldeneni sezgendeı júregi qatty-qatty soǵyp, atqaqtap ketti.
***
Men ony kórdim. Men sorly týa sala odan bezekteı qashyp, baýyr basyp qalarmyn dep qorqyp, qutylǵansha asyǵyp, sábıim dep emirenip te úlgermedim, esimin de qoımadym. Balanyń baǵy ǵoı, medbıke rasymen jaqsy adam eken, ony adam qylypty. Atyn Arys qoıypty. Kelisti jigit bolyp ósken eken. Boıy qandaı! Syryqtaı. Faktýrasy akterge keledi. Symbatty jigit! Ómir boıy ózimdi «eshqashan bala týǵan emespin» dep sendirip kelgenimde týa sala ózim bas tartqan ulymnyń izdep kelgeni meni esimnen tandyra jazdady. Bir sátte neshetúrli kúıdi bastan keshirdim, tipti mıym oılaýdy umytyp qalǵandaı boldy. Ózimdi onyń aldynda qalaı ustarymdy bilmedim. Tipti bir sáttik rolge de kire almaǵanymdy aıtsaıshy. Sondaı da bolady eken.
Kezinde maǵan kómektesken, balany alyp qalǵan medbıke qaıtys bolypty. Onyń balany alyp jatqanda eshqandaı da gaýhar júzikke de, aqshaǵa da qyzyqpaǵanyn, ana bolýǵa degen yntazarlyǵy jeńgenin balaǵa qol sozǵanynan-aq sezgendeı bolǵam. Onyń balaǵa baryn beretinine sengenim, túısigim aldamapty. Basqa eshteńe oılamaı baladan tez qutylǵansha asyqqan kezimdi kóz aldyma qaıta ákelgende quddy kınodan úzindi kórgendeı bolam. Kózin tars jumyp alyp baqyryp jylap jatqan bala maǵan belgisizdiktiń, alda bolatyn qıyndyqtardyń belgisindeı edi. Men sol tıtteı sábıden qoryqtym. Medbıke balany jaqsy ósiripti, bul úshin oǵan alǵys bildire almaıtyn boldym. Ókinishti. Men jibergen aqshalardy alyp, sırek te bolsa baılanysqa shyǵyp turǵan medbıke ár habarlasqan saıyn balasynyń mektepke barǵanyn, mektepti jaqsy aıaqtaǵanyn, oqýǵa túskenin aıtyp turatyn. Biraq eshqashan balanyń sýretin jibermegen. Álde men suramadym ba? Múmkin, qyzǵanǵan shyǵar. Mine, týǵaly beri kórmegen sol bala meni ózi izdep keldi. Naǵashy apa deıdi. Meni eshkim bulaı atap kórmegen. Óıtkeni, men áke-shesheden jalǵyz edim. Endi, mine, naǵashy apaǵa aınaldym. Óz ulyma! Ha-ha-ha. Búgindikke ózimnen ózim yzalandym. Balasyn jalǵyzbasty medbıkege tastap, eshqashan izdemese de onyń kúnderdiń kúninde izdep kelýi ózinen-ózi qashyp, ótken ómiriniń barlyǵyn syzyp tastaǵan adam úshin qaıdan ońaı bolsyn? Men sekildi júıkesi aýyratyn, oǵan qosa qant dıabetinen sharshaǵan jalǵyzbasty áıelge bul qýanysh pa? Tosyn jaǵdaı ma? Aıyra alar emespin. Qudaıym, bul seniń ótken shaqtaǵy qateliginiń nátıjesin kózimen kórsin degeniń be? Bul rasymen azap ekenin bilsem ǵoı...
Onyń ortańǵy jaǵy kóterilip baryp, ıile bitken qasy men astyńǵy erniniń sál alǵa shyǵyp turatyny meniń ákeme, al boıy men kózderi Halılge uqsaǵan eken. Minezi tuıyq. Ózin senimsiz ustap, jasqanshaqtana kirgeninen, shaı ústinde de sypaıy qonaq rolinen shyǵa almaǵanynan oǵan men týraly eshteńe aıtpaǵanyn túsindim. Oǵan eshteńe demeımin. Naǵashy apasy bolyp qala bereıin. Ol ketken soń kóńilimniń jańbyrdan keıingi kúndeı bolyp jadyrap sala bergenin baıqadym. Kúni boıy kóńildi júrdim. Meniń jyn urǵan minezim bar, eshýaqytta ózimniń úıimnen er adamdy kórgim kelmeıdi. Meıli, ol menen týǵan ul bolsa da.
18.04.20...
Meni qýantatyn dúnıeniń ózi sanaýly. Sonyń biri uıqy. Uıyqtasam qýanam. Biraq, uıqy da taýsylyp, taǵy bir kún bastatynyn bilesiń. Keıde uıqyń kelmeıdi. Ondaıda meni qýantatyn sát qashan týar eken dep kútem. Keıde iship otyrǵan tamaǵyma qýanam. Biraq kóbine onyń dámin sezinbeımin. Ómirdiń tym surqaı ekeni meni bitpeıtin muńǵa batyrady.
08..11.20..
Dıabettiń aýyr túri men oń aıaǵymdaǵy gangrena meni tıtyqtatty. Ókshemnen bastap kishkentaı bashpaıyma deıin jaıylyp ketken qara daqtardan aıaǵymdy basa almaımyn. Janym kózime kórinedi. İshten kemirip jatyr aý. Buryn vazaprostanom men tıoktasıd degen dári quıatyn edim, endi odan eshqandaı jeńildik joq. Ampýtasıadan qorqamyn. Aktrısanyń aıaǵy ampýtasıalanǵanyn elestetip kórýdiń ózi sumdyq emes pe. Únsiz jylaımyn... Telefonnyń óship jatqanyna kóp boldy. Kimge habarlasam. Kim izdeıdi meni? Telefon óship jata bersin. Arys qońyraý shalyp qalsa she... júregim aýzyma tyǵylyp, aýa jetpeı ketedi. Ol meniń bul kúıimdi kórmeýi kerek. Al, basqalarǵa onsyz da keregim joq. Sulý da talantty aktrısany bári umytqan. Onyń ornyna basqa sulýlar kelgen. Meıli, umytsyn. Erteń olar da meniń kebimdi kıip, umytylyp qalar.
12.12.200..
***
Kúndeliktiń betin ózi japty ma, álde qolynan sýsyp túsip ketti me, ajyrata alar emes. Basyna kózge kórinbeıtin myń san jybyrlaǵan jándikter kirip ketip, árqaısysy ár oıdy talǵajaý etip, munyń mıyna shabýyl jasap jatqandaı. Bir oıdy oılap bastap, kelesi oıǵa kóshedi. Sonda aktrısanyń uly ... al naǵashy apasy kim? Naǵashy apa degeni týǵan sheshesi bolyp shyqsa, munyń betine jel bop tımegen sheshesi buǵan kim bolmaq? Ol múldem bóten adam ba? Halıl she? Aııaǵa ne deıdi?
Áp-sátte tıgenin ońdyrmaı untap jiberetin joıqyn kúsh týraly estigeni bar edi. Dál sol joıqyn kúsh... Jigit ańdaýsyzda basynan qatty soqqy alyp, qapelimde esin jıa almaı qalǵan adamdaı otyryp qaldy. İshimdikke áýestigi joq-ty. Osy joly tamaǵyn jyrtyp óterdeı ashshy birdeńe ishkisi keldi. Adamnyń múrdesi saqtalatyn jerde júrse de aýzyna shylym salmaıtyn, osy joly shylymnyń birnesheýin qatar aýzyna salyp tutatyp, kók tútindi qushyrlana jutqysy keldi. Sóıtse ǵana alapat tútin ishindegi óksikti tunshyqtyrar edi. Sóıtse ǵana naǵashy apasyn izdep kelgen kúnnen bergi kóz aldynda bolǵan jaǵdaıdyń bári sanasynan súrtilip qalar edi. Sanasy burynǵy eshteńeden habarsyz, qamsyz kúıine túsý úshin esinen tanǵansha ishý kerek pe álde dym bilmeı uıyqtap qalǵany durys pa? Ol esinen tana sharshaǵanyn sezdi...
6alash usynady
